Блакадная кніга
Алесь Адамовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 524с.
Мінск 1985
Але цікава, што і ён, аўтар такіх горкіх прызнанняў, урэшце прыходзіць да высновы аб прыарытэце духоўнага пачатку. Блакада, якая нібьіта адкрыла чалавека ў яго найагіднейшых і найпрыгажэйшых праявах, памагла зразумець вырашальнае значэнне ва ўсім гэтым маральнага, духоўнага напаўнення чалавечае душы.
3 усіх дзённікаў, якія мы бачылі, дзёынік Юры Рабінкіна наймацней адлюстраваў патрэбу блакадніка ацаніць праўдзіва і нават жорстка не толькі іншых, але і сябе. Дзённік стаў яму апораю, магчымасцю бачыць сябе нібыта збоку, самакрытычна разбіраць свае ўчынкі: пачынаючы пісаць, ён нібыта спавядаўся перад нейкім слухачом, пасылаючы з дапамогаю дзёяніка папрокі і асуджэнне самому сабе. Дзённік як быццам рабіўся сумленнем, якое ягопымі ж словамі, але адчужана, звярталася да яго, Юры. Яго сумленная, разважлівая натура трывожна сочыць за сабою.
Прыгадаем, як кідаўся ён, калі выйграваў у карты грошы. Hi ў што не ставіў сваё геройства на дахах і ўдзячнасць за тое, што спрытна тушыць запальпыя бомбы. Як выстойвае ён, хворы, слабы, у бяскопцых і безнадзейяых
чэргах, здабываючы для ўсёй сям’і паёк. А потым гэтыя жалю вартыя «перпічкі» і «цукеркі» з заменпікаў трэба яшчэ данесці дамоў, дапесці і не з’есці. Як складана, як неймаверна цяжка: трымаць у руках тое, што можна з’есці, і пе з’есці,— гэта ведаюць толькі людзі, якія па-сапраўднаму галадалі.
Клаўдзія Пятроўпа Дубровіна і сёшія, расказваючы, ые перастас сама сабою здзіўляцца — тым, што япа зрабіла, калі ў руках у яе аказалася салодкае і ядомае лякарства, шмат лякарства:
«У нас у АГБ * усе ўцягнуліся: куплялі пургеп і пілі з кіпетнем па таблетачцы.
— Салодкі ён, ці што?
— Але, салодзенькі, там сахарып, мы і пілі. I вось нашы папрасілі мяне, памятаю як цяпер, купіць семдзесят таблетак (таму што пас сем чалавек, усім па пакеціку, a ў пакеціку дзесять таблетачак было). I вось сем чалавек далі мне грошы (капейкі гэта каштавала) і кажуць: «Купі нам». Купіла, значыць, іду адтуль і не магу стрымацца. Дарога далёкая: гэта з Вялікага праспекта, ад вуліцы Сувязі з Петраградскай старапы да плошчы Льва Талстога — вы ведаеце! А наша казарма знаходзілася вось тут, дзе завод «Электрык»... I вось пакуль я адтуль ішла, я ўсё гэта — па таблетачцы — з’ела! Яшчэ мне хочацца, яшчэ, не магу стрымацца, яшчэ...»
He магла стрымацца, не здолела сябе спыніць, хоць гэта не хлеб, не цукар, а проста саладжавыя пілюлі, ілюзія ежы. Пасля ўрач ледзь выхадзіў яе, папракаў: культурны чалавек — і 30 таблетак прыняць! (Гэта яна пераменшыла, пасаромелася сказаць праўду.)
Расказ К. П. Дубровінай — прыклад таго, што і дарослы чалавек не заўсёды здольны спыяіць сябе. А Юру Рабінкіну, хлопчыку, трэба, прастаяўшы ў чарзе не адпу гадзіну, данесці «пернічкі» дамоў, данесці і не з’есці нічога. Дзённік ягоны паступова становіцца сведкам пакутлівае барацьбы — не ведаем, чаму роўнай,— з самім сабою, з сорамам перад маці.
। Сведкам і справаздачаю. Дзённік робіцца ягоным саюзнікам у няроўнай сутычцы з інстынктам, з неўтаймоўпым унутраным голадам.
«9 і 10 лістапада... I ўсё ж я магу цвёрда сказаць, што, каб не было побач са мною сытых, я да ўсяго гэтага пры-
* АГБ — Асобны гарадскі батальён.
звычаіўся б, Але калі кожпы гук, амаль (...) кранае нечым вясёлым, сытым. Перад сабою, седзячы на кухні, бачу я па пліце каструлю з недаедзенымі абедамі, вячэрамі, сыеданвямі, што пакідае пасля сябе Апфіса Мікалаеўна, я больш не магу... Разрываюся на часткі, літаральна, вядома, яе, але здаецца так... I пах хлеба, бліяцоў, кашы казыча яос, нібыта кажа: «Вось бачыш! Вось бачыш! А ты галадай, табе нельга...» Я прызвычаіўся да абстрэлу, прызвычаіўся да бамбёжкі, але да гэтага я не магу прывыкнуць — не магу!
На франтах стаповішча не змянілася. Толькі на калініяскім напрамку нашы часці выступілі па некалькі км. Свае пазіцыі пад Левінградам вораг упарта не хоча здаваць.
I зноў цяпер мне ў вушы б’е вясёлы смех Анфісы Мікалаеўны... Мама ўчора пазычыла драбочак цукру ў Анфісы Мікалаеўны, сёння хоча пазычыць у Кацінскіх. Але сёння — апошні дзень дэкады. Заўтра будзе свой цукар, хлеб... і хлеб! Цераз ноч...
У нас не выкуплена на гэтую дэкаду 400 грамаў круп, 615 грамаў алею, 100 грамаў мукі... а гэтых прадуктаў підзе няма. Там, дзе яны выдаюцца, стаяць страшэнныя чэргі, сотні і сотні людзей на вуліцы, на марозе, а прывозяць (...) чаго-небудзь у гэтым сэнсе чалавек на 80—100. А людзі стаяць, мерзнуць і без нічога вяртаюцца дамоў. Людзі ўстаюць а 4-й гадзіне раніцы, стаяць да 9 вечара каля магазінаў і пічога не дастаюць. I балюча, а нічым не паможаш. Цяпер трывога. Яна ўжо доўжыцца гадзіны дзве. Бяда, голад прымушаюць ісці ў крамы, па мароз, у доўгую чаргу, у людскую цісканіну. Правесці так тыдзень, а пасля ўжо ніякіх жаданняў не застаецца ў цябе. Застаецца тупая, халодная абыякавасць да ўсяго на свеце. Недаядаеш, педасыпаеш, халадаеш і ў дадатак да гэтага — вучыся. He магу. Няхай мама вырашае пытанне: «Як быць?» He зможа яна вырашыць — сам паспрабую за яе. I вечар... што мне абяцае? Прыходзяць мама з Іраю, галодныя, замерзлыя, стомленыя... Ледзьве цягнуць ногі. Ежы ніякай няма, дроў у пліту няма... I лаянка, папрокі, што вось тыя, хто ўнізе жыве, дасталі крупы і мяса, а я не мог. I ў магазіне мяса было, а я не дастаў яго. I мама разводзіць рукамі, робіць наіўны твар і кажа як стогне: «Ну, а я таксама занятая, працую. Я не дастану». I зноў мне ісці ў чаргу, і дарэмна. Я разумею, што я адзін магу дастаць прадукты, вярнуць да жыцця ўсіх нас траіх. Але
ў мяне не хапао сіл, энергіі на гэта. 0, каб у мяне былі валёпкі! Але ж у мянс іх пяма... I кожная чарга набліжао мяпе да плеўрыту, да хваробы... Я вырашыў: лепш вадзяпка. Буду піць колькі магу. Цяпер апухлыя шчокі. Яшчэ тыдзень, дэкада, месяц, калі да Новага года пе загіну ад бамбёжкі — апухну.
Я сяджу і плачу... Мне ж толькі шаснаццаць гадоў! Мярзотпікі, хто наклікаў усю гэтую вайну...
Бывайце, дзіцячыя мары! Ніколі вам да мяпе не вярнуцца. Я буду ўпікаць вас як шалёных, як язвы. Згінула б усё мінулае ў тартарары, каб я не ведаў, што такое хлеб, што такое каўбаса! Каб мяне пе адурманьвалі думкі пра бьтлое шчасце! Шчасце!! Толькі так можна было пазваць маё рапейшае жыццё... Упэўненасць за сваю будучыню! Якос пачуццё! Ніколі больш не адчую...
Як я хацеў бы, каб Ціпа ўзяла і прачытала дзёнпік у сябе ў пакоі ў Шлісельбургу за чаем з бутэрбродам! Таго, што перажываем мы ў Ленінградзе, ёй яшчэ павек не даводзілася перажываць.
Сёння вечарам пасля трывогі схадзіў у магазін, што па Сянной. У рукапашпай бойцы, у страшэннай цеснаце, такой цеспацо, што крычалі, стагналі, рыдалі дарослыя людзі, удалося цаною пеймаверпых фізічных памагапняў праціспуцца, прабіцца без чаргі ў магазіп і атрымаць 190 г масла і 500 г каўбасы з каніны з сояй. Калі я вярнуўся дадому, адчуў моцны боль у грудзях, такі ж самы, які я цярпеў ужо два гады таму пазад. У мяне сапраўды сухі плеўрыт. Боль моцны, ну акурат такі, як раней. Што за пакуты! Заўтра абавязкова пайду ў тубдыспансер. Зрэшты, я пе хачу цяпер паміраць ад плеўрыту. Што я магу зрабіць? Што? Я бяссільны... Супраць плеўрыту ёсць толькі два моцпыя сродкі: 1) выдатнас харчаванне з дастатковаіо колькасцю тлушчу і 2) паветра сухое, чыстае, цёплае. I таго і другога няма...
Мама з Іраю «паспедалі» і ідуць па працу. Я пайду ў тубдыспансер. Зрэшты, перад гэтым паснедаю «ўтульпа і з камфортам». Пачытаю.
...Сёнпя дастаў 4 літры піва па картках, аддаў іх Анфісе Мікалаеўне. I з іх япа дала мне выпіць паўлітра. Мпе спадабалася. Праўда, каб гэта ў бьтлыя часы, я стаў бы добрасумлепным алкаголікам».
Ён па-гаспадарску — у грамах — падлічвае, колькі засталося неатаварапых талопчыкаў на крупы, бульбяпую
муку, памятае, што дома ў запасе 50 грамаў шакаладу... Калі б можна было дзе-небудзь атаварыць карткі!
«Ага, забыў сказаць самае галоўнае. У мамы распухлі ногі і зрабіліся цвёрдыя, як камень. Во якія нашы справы!
У тубдыспансер мпе трэба было б ісці заўтра, у той, у які ходзіць Апфіса Мікалаеўна. Гэта паблізу Мальцаўскага рынку, дзе кожны дзень ідзе абстрэл.
...У «Леншіградской правде» працытавапы загад Гітлера: «Улічваючы важнасць маючых адбыцца падзей, асабліва зіму, дрэннае матэрыяльнае забеспячэіше арміі, загадваю ў бліжэйшы час любой цаной скончыць са сталіцаю балыпавікоў Масквою».
...У 5 гадзін раніцы трэба ісці ў чаргу (...) абавязкова. Усе мы знерваваныя. У мамы я даўно не бачу спакойных слоў. Пра што б ні ішла размова — лаянка, крык альбо істэрыка, нешта накшталт гэтага. Прычына... Прычып шмат — і голад, і вечны страх перад абстрэлам і бамбёжкаю. У нашай сям’і ўсяго толькі 3 чалавекі — заўсёдпы разлад, буйныя сваркі... Мама што-пебудзь дзеліць, Іра і я пільна сочым — ці дакладна... Проста неяк не па сабе, калі пішаш такія словы»...
Юра, вядома, вінаваціць маці — каго ж яшчэ можа вінаваціць дзіця, але адразу ж схамянецца і пачыпае апраўдваць яе, прымушае сябе зразумець прычыны яе раздражнення. Вялікая гэта рэч — прымусіць сябе зразумець іншага чалавека. Асабліва ў абставінах, здавалася б, раз’юшанага галоднага эгаізму. Ёп пакутуе і ад таго, што інакш стаў бачыць сваю маці — жорсткаю, нядобраю. I тое, што сам ён прагпа і недаверліва сочыць, як яна дзеліць хлеб. Маралыіыя патрабаванні яго пе зніжаюцца. Вось ён з таварышамі злавіў і з’еў зд.зічэлага ката і пакутуе, ёя ужо быццам не ранейшы, штосьці страціў назаўсёды.
Між тым на Ладазе ідзо ўзмоцненая лядовая разведка. Лёд выпрабоўваюць штодня. Нарэшце 17 лістапада на лёд можпа ступіць. Возера пе цалкам, але ж зацягнулася, замерзла. Гэта шчасце, што так рана. Разведчыкі асцярожпа ідуць па першым топкім лёдзс, ёп яшчэ выгіпаецца пад пагамі. На плячах у іх выратавалыіыя кругі, у руках жэрдкі. Япы шчасліва даходзяць да Кабопы. Наступнай рапіцаю, 18 лістапада, зпоў выходзяць па лёд і размячаюць трасу дарогі на Вялікую зямлю. Навігацыя спыпілася, і, як назнарок, падвор’о нялётнае, самалёты не могуць дастаўляць у горад тую мізэрную долю прадуктаў, якую падымала на сабе авіяцыя. Разведчыкі і дарожнікі 19-га рых-
туюць лядовую трасу, трэба расчысціць яе ад спегу, таросаў, перакрыць трэшчыны. Тут рады марозу, які праклінаюць ленінградцы, ударыў бы ён яшчэ мацней, хутчэй бы вырас лёд. Да 20-га ён месцамі дасягне ўжо 18 сантыметраў, і 300 з нечым саней, запрэжаных коньмі, спускаюцца на возера і едуць па Вялікую зямлю па муку.
КНІГІ ОНЛАЙН
