КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Я ў думках хацела, каб смерць прыйшла адначасна да мяне і да дзяцей, бо баялася, калі, напрыклад, мяне заб’юць на вуліцы, дзеці будуць дзіка плакаць, клікаць: «Мама, мама», а пасля памруць з голаду ў халодным пакоі. Ніначка мая ўвесь час плакала, доўга, працяжна, і ніяк не магла заснуць. Гэты плач, як стогн, зводзіў мяне з розуму. Я тады, каб япа магла заснуць, д авала ёй смактаць сваю кроў. У грудзях ManaKa даўно не было, ды і грудзей зусім ужо не было, усё некуды падзелася. Таму я праколвала іголкаю руку вышэй локця і прыкладвала дачку да гэтага месца. Яна паціху смактала і засынала. А я доўга не магла заснуць, пачьшала лічыць, збівалася. Прыпамінала, калі чытала Л. Талстога «Вайна і мір», там П’ер Бязухаў таксама лічыў да тысячы, каб заснуць. Мне ўсё блюзніліся то буханкі хлеба, то я збіраю ў полі бульбу. Набяру цэлы мех, а падпяць не магу. Адзін раз на рынку-«таўкучцы» мне ўдалося з рук купіць сталярнага клею. 3 яго тады варылі студзень. Вось я таксама варыла і ела. Давала Толіку. Нінцы баялася. Але ад клею ў нас пачаліся запоры, і я перастала яго варыць. Другі раз мне пашанцавала кувіць свіную скуру. Яна была смачнейшая, але яе трэба было доўга варыць, каб яна размякла, а я шкадавала газы, яе ў мяне заставалася мала. ...У кватэры была страшэнная халадэча, на сценах іней, як бывае ў хлявах зімою. Калі мне трэба было перавярнуць Нінку, каб не прастудзіць яе, я залазіла пад коўдру і падсоўвала сухую пялёнку, а тую кідала на падлогу, і яна хутка замярзала, як замярзае на вуліцы мокрая бялізна. У мяне не было градуспіка, але тэмпература паветра была, папэўна, мінусавая. Я ўжо пастолькі схуднела, што на нагах зусім не было цела. Грудзі — як у мужчыны, адны саскі. Скулы на твары выступілі, вочы ўваліліся. Дзеці таксама былі вельмі худыя, і ў мяне замірала сэрца, калі я бачыла іхнія худзенькія ножкі і ручкі і маленькія празрыстыя тварыкі з вялікімі вачамі. He было зусім дроў. He было на чым нагрэць вады альбо што-небудзь згатаваць. Роза мне сказала, што ў іх падвале ёсць крыху вугалю, але хадзіць туды страшпа, таму што туды звальваюць нябожчыкаў. Я сказала — нічога, усё роўна трэба схадзіць. Мы ўзялі вёдры і пайшлі. Там сапраўды ляжала некалькі трупаў. Мы стараліся на іх пе глядзець. Хутчэй насыпалі, проста рукамі, і паспешна выйшлі. Святла электрычнага таксама не было, і мы запальвалі газоўкі. Неяк я выменяла на нешта самаробную газоўку — бутэлечка з машынным маслам і ў яе ўстаўлены кнот, зроблены з ваты. Яна кепска асвятляла, у пакоі было цёмна. На сценах утвараліся вялікія цені, а куродым цягнуўся тонкай ніткаю ўверх. Вады ў водаправодзе таксама не было, і трэба было хадзіць за ёю на Няву. Я ездзіла туды з дзіцячымі санкамі, з вядром і каструляй. Вады патрэбна было многа — для пітва, гатавання ежы, а таксама мыць пялёнкі... Я зрабілася зусім абыякавай да паветраных трывог, яны былі рэдкімі, а абстрэлы вуліц праводзіліся часцей. Адзін раз падчас такога абстрэлу я пайшла па хлеб, таму што ў гэты час меншыя былі чэргі, і трапіла пад моцны абстрэл. Я хацела дабегчы да брамы аднаго дома, але якраз ішла каля доўгага паркана. Снарады ляцелі і разрываліся зусім блізка. Мне нехта крыкнуў з другога боку: «Дурніца! Кладзіся хутчэй, кладзіся!» Я ўпала і прыціснулася да сцяны. Потым азірнулася, устала і зноў упала проста ў снег тварам. Паляжала некалькі секунд, сэрца стукала. Я пачала паўзці. Увогуле, прасоўвалася, нібы салдат на перадавой. ...Зіма 41/42 года была вельмі халоднаю. Маразы даходзілі да 30—40°. Я ўвесь час думала, дзе б дастаць дроў. Калі я выязджала з Волкавай вёскі, дык адзежную шафу я набіла насечанымі дровамі, а пад дровамі схавала патэфон. Мне хацелася туды схадзіць, але ж транспарт, гэта значыць трамвай, тады не хадзіў і трэба было ісці пешшу туды і назад, вельмі далёка. Я ўсё адкладвала, але неяк сабралася. Накарміла дзяцей, замкнула іх і з раніцы пайшла. Уяўляеце мой шлях з Васільеўскага вострава да Волкавай вёскі? Няву перайшла па пратаптанай сцежцы, вый- шла на Ліцейны і ўсё глядзела па дамы, якія стаялі панурыя. Шмат якія з разбітымі вокнамі, цёмнымі, як вачніцы. У некаторых адбіты спарадам ці вугал, ці частка дома. А ў другой частцы жылі людзі. Мне трапляліся пешаходы. Усе ішлі паволыіа, ледзьве перасоўвалі ногі. Усе захутапыя, з шэрымі худымі тварамі, некаторыя мужчыны паверх шапак таксама завязалі хусткі. ...Сапраўды, горад быў паранены, як чалавек, што пабываў у баі. Але быў жывы: жыў цяжкім жыццём і не паміраў, у людзей была нейкая надзея, і ўпартасць пе пакідала іх. Павінен жа скончыцца калі-небудзь гэты кашмар, гэты жах. Калі я дайшла да Неўскага, у мяпе ад хвалявання сціснулася сэрца, ён быў амаль пустынным, увесь завалены снегам. Многія дамы былі разбураныя. Вокны забіты фанераю. Стаялі трамваі і тралейбусы, таксама пакрытыя снегам. Гасціны двор быў абгарэлы. На Анічкавым мосце копей не было. ...На рагу Лігаўкі і Раз’езджай калісьці стаяў пяціпавярховы дом. Ён гарэў, але дзіўным агнём. Гарэлі на кожным паверсе рамы і падлога, агонь павольна вылазіў з акон, быццам бы лізаў рамы, падаконнікі, павольпа рухаючыся далей. Ветру не было, і ён сіненькім агеньчыкам, не спяшаючыся, поўзаў па доме. Людзі казалі, што гэты дом загарэўся ад буржуек і гарыць ужо трэці дзень. Каля дома валялася многа рознай мэблі, паламаныя шафы, ложкі, куфры і да т. п. Ніхто гэтага ламачча ўжо не браў, і ніхто яго не ахоўваў. ...Калі я нарэшце прыйшла дамоў, убачыла, што верхні паверх дома амаль зламаны. Дах яго згарэў, калі я яшчэ там жыла. На першым паверсе жылі яшчэ сем’і, я таксама жыла раней на першым. Побач са мною жыла Марыя Мікалаеўна са сваёю дарослаю дачкою. Япы абедзве былі вельмі худыя, але ўсё-такі выглядалі лешп за тых, што жылі ў цэнтры. Я спытала: «Як вы жывяце? Зыачыць, пе выехалі адсюль?» А яна кажа : «Куды ж? Тут цяпер лепш. Я вось накапала крыху бульбы за чыгункаю. Ды дроў тут поўна. Ад драўляных дамоў, папалову згарэлых, можна ламаць дошкі, бярвепні і паліць у печцы і гатаваць. А бамбёжкі ж амаль спыніліся». Я кажу: «Вось у мяне зусім няма дроў».— «Дык прыязджайце сюды»,— кажа яна. А я: «На чым прыязджаць? Няма ж ніякага транспарту, я прыйшла пешшу». I, сказаўшы гэта, развіталася з ёю і зайшла ў свой пакой. Вокны — два акны — былі некім забіты дошкамі. Скрозь іх шчыліны пранікаў снег. Снег ляжаў усюды — на стале, на ложку, капапе і на падлозе. Сэрца сціснулася, калі ўбачыла свае рэчы, і ўспаміны пра мірнае жыццё з болем нахлынулі на мяне. Але не было калі ўздыхаць, і я заспяшалася. Узяла латэфон, я хацела яго пасля абмяляць ла хлеб, падабрала з падлогі лекалькі цацак Толіку. Памятаю, заваднога слоніка і мішку, а дачцэ — цэлулоіднага папугая. Усё звязала, паклала на санкі, апрача гэтага, паклала і трохі дроў. Ды зыяла яшчэ застылы тлушч са сценкі кухоннага стала, куды мы вешалі патэльню і ён тады сцякаў; і я адразу яго з’ела. Гэты маленькі кавалачак тлушчу я ўспамінала не раз уначы, калі вельмі хацелася есці і крыху заснуць. Як я даехала пазад, не памятаю. Выбівалася з апошпіх сіл, па дарозе выкупіла хлеб і амаль увесь з’ела. Па баках ужо не глядзела, а цягнула санкі, як змардаваыы конь, думаючы толькі, што мяне чакаюць дзеці. Прыехала, калі было зусім цёмна. ...Я ўвесь час хадзіла ў мужавых валёлках і надзявала два паліто: сваё, а на яго яшчэ і мужава. Ды і ўсе так хуталіся. Некаторыя людзі наверх паліто, на плечы, напіналі яшчэ нейкія старэчыя шалі і нават ватовыя коўдры. Калі я выходзіла з дому, мая дачка заўсёды плакала. Каб яна не плакала, я давала ёй маленькі аржаны сухарык, і яна яго доўга смактала. I цяпер я дала ёй. Але замыкаючы ўжо дзверы, я пачула, што яна заплакала. Гэта Толік адабраў у яе сухарык, таму што я яму не дала, бо ў мяне болып не было. Я вярнулася і першы раз набіла яго. Ён гучна плакаў, і мне яго таксама стала вельмі шкада. Я сказала, што, калі ты будзеш забіраць у Нінкі, я цябе выкілу на вуліцу. Ён кажа: «Не трэба, мамка, я болып не буду». Я яго пацалавала, захутала ў коўдру і пайшла. У гэты дзень нам атаварвалі, так раней казалі, карткі, і на маю картку я атрымала 200 грамаў проса. Дзіцячыя прадуктовыя карткі я аддавала — прымацоўвала да дзіцячай сталоўкі,— і гэта нас моцна падтрымлівала. Там я атрымлівала на дваіх дзяцей. Раніцаю — снеданне. Вельмі рэдзенькую кашку, вядома, у мізэрных порцыях. А на абед які-небудзь супчык і што-небудзь на другое. Бульбяное пюрэ альбо зноў кашу. Калі б не гэта, не абеды са сталоўкі, мы галадалі б яшчэ болып. Сын увесь час сядзеў і глядзеў на будзільнік. Я яму растлумачыла: вось калі вялікая стрэлка будзе на 12, а маленькая на 10, мы будзем снедаць, а калі вялікая зноў будзе на 12, а маленькая на 3 гадзінах — абедаць. I ёл увесь час глядзеў на гадзіннік. Toe проса, што я атрымала на сваю картку, я падзяліла прыкладна на дзве часткі і на вячэру два разы варыла рэдкую кашу. Адзін раз прыходжу дамоў, хадзіла па хлеб. Гляджу, Толік сядзіць на падлозе і нешта там запалкаю выкалупвае. Я кажу: што ты робіш? Ён адказвае, што выкалупвае прасяныя зярняткі са шчылін у падлозе. Гэта я крыху рассыпала, калі гатавала, было цёмна, і вось ён іх даставаў адтуль і разам з граззю еў. Я падумала: «Божа мой, які ён галодны, але што параіць, чым яго накарміць?» Ён настолькі быў худзенькі, што ўжо рэдка ўставаў з ложка і ўсё казаў мне: «Мама! Я з’еў бы кашы цэлае вядро, а бульбы — цэлы мех». Я старалася яго адцягваць ад такіх думак. Спрабавала апавядаць казкі, але ён кепска слухаў і ўсё перабіваў мяне: «Ведаеш, мама, я хлеба з’еў бы вось такую буханку, вялікую» — і паказваў на круглы таз. Я казала: «Не, не з’еў бы, ён не ўлез бы ў твой жывоцік». А ён спрачаўся: «З’еў бы, мама, з’еў бы. Я не спаў бы, а ўсё еў бы і еў». Выглядаў ён як галчаня, адзін рот і вялікія карыя вочы, і такія яны сумныя. А ножкі такія тонкія, толькі каленная рэпка выразна выдзялялася. Валасы, даўно не стрыжаныя, адраслі, ён увесь час быў калматы. Адзін раз на маю картку далі 200 грамаў гароху. Я вырашыла зварыць рэдзенькі супік. Зварыла ў печы і захутала яго коўдраю, каб папарыўся і лепш разварыўся. А сама выйшла да суседкі. Яна памірала... Я пастаяла крыху і пайшла. Прыходжу, гляджу, каструлька адкрытая. Я сказала Толіку: «Ты ўжо лазіў». Ён: «Я толькі адну лыжачку, мама, толькі адну пакаштаваў». Я кажу: «Ну добра, давайце есці». I зачэрпнула лыжкаю і выцягнула адтуль анучку, якою ў яго былі завязаны рукі. Кароста ў яго амаль прайшла, і болькі ўжо адвальваліся. Але я яму ўсё завязвала, каб ён не заразіў ні мяне, ні Нінку, дык вось ён і згубіў яе ў каструлі. Што рабіць? Ён адразу захныкаў: «Я незнарок, мама, япа сама ўпала». ІПто рабіць? Суп выліваць шкада было. Так і елі... I дагэтуль не магу забыцца на гэты выпадак, ды ён таксама доўга памятаў».