Блакадная кніга
Алесь Адамовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 524с.
Мінск 1985
юцца з вуспаў у вусны; людзі', знямоглыя, стомленыя, збіраюцца з сіламі.
А шмат хто не можа ўжо і падняцца. Учора каля пашага акадэмічнага дома, каля калон, якія я часта згадвато, памёр чалавек. Камендант нашага дома Саўчанка бачыў, як жанчыпа вяла пад руку цераз дарогу мужчыну. Той ледзьве ішоў, заваліўся каля рэек; япа яго прыўзняла, і ён зрабіў яшчэ некалькі крокаў, але да тратуара не дайшоў. Упаў каля гурбы снегу. Калі Саўчанка падышоў, дык убачыў ужо нежывога чалавека. Над памерлым мітусілася жанчыпа, яго жонка. Прахожыя, даведаўшыся, у чым справа, параілі жапчыпе — не прызнавацца, што япа жонка, а нібыта чужая яму. Тады міліцыя абавязана будзе ўзяць труп і распарадзіцца з ім як трэба. Так і было зроблена. Падышоў міліцыянер, спыніў сані, што якраз праязджалі там, паклалі на іх нябожчыка і адправілі ў трупярню. Што сталася з жанчыпаю, якая страціла мужа і не змагла пават пахаваць яго, не ведаю.
Саўчапка і сам глядзіць такім тужлівым поглядам: «Гіпуць жа ўсё роўна давядзецца, не вытрымаем».— «Не давядзецца,— супакойваў яго я.— Вытрываем, толькі б волю да пераадольвання нягод пе страціць». Я яшчэ доўга гаварыў яму, што трэба пратрымацца, не паддавацца страху. Здаецца, падзейнічала.
Высветлілася, што ў доме ў нас піхто пе дзяжурыць. На гарышча піхто пе падымаецца. Калі я загаварыў пра інструкцыю аб тушэнні запальпых бомбаў у зімовы час, што была надрукавапа ў «Правде», ёп толькі сумпа ўсміхнуўся: «А хто ж гэта рабіць будзе? Hi ў каго сіл пяма; з дворпікаў — Аляксандр ляжыць распухлы, другі, Старыкаў, знясілены... Няма каму ў пас у доме такія інструкцыі выконваць».
— Значыць, жывём, спадзеючыся па волю лёсу.
На службе таксама з аховаю цяжка. Выкопваць інструкцыю таксама няма каму.
Змрочпа ў сховішчах, у рабочых прамерзлых пакоях... 3 жалем думаю: чаму мы тут сядзім, чаму не працуем за варштатам, пе робім той справы, якая патрэбна цяпер фропту? Сам я цяпер канчаю працу для даклада «Да гісторыі замяшчэппя кафедр у Акадэміі навук за ўвесь час яе іспавапття». Усё гэта, канечпе, магло б пачакаць.
Мпоства народу альбо самі пайшлі, альбо былі скарочапы па розных гарадскіх устаповах і прадпрыемствах, і таму заўсёды хто-небудзь з сям’і дзяжурыць у чарзе...
Колькі, зпачыць, пароду зусім пе выкарыстапага для абароны. Няўжо і вясною гэтыя людзі но будуць займацца агародпіцтвам, лоўляю рыбы і да т. п.? Я заўсёды з жалем думаю: над носам Нява, некалькі кіламетраў ад рыбнага Ладажскага возсра, а мы ыават у мірны час сядзелі боз рыбы! Палову Расіі можяа было б пракарміць рыбаю з тысяч азёраў нашага краю!.. Нс! Вось цяпер, калі з падвозам перабоі, левіпградцы і пухпуць з голаду і паміраюць.
Сёішя вечарам нехта настойліва пачаў стукацца да пас. Давялося адчыніць. Уваліўся Філімонаў, сталяр і майстар яа ўсе рукі, але підзс пе ўжыўся ў акадэмічных установах. Ёп звычайна займаў пасаду загадчыка гаспадаркі. Папіваў моцпа. Смяяўся яшчэ яядаўна, калі ладзіў мне мыліцу і хацеў не грошы, а прадукты. Сёпня ён быў страшны, зарос валоссем, пачарнеў. У руках у яго была запаленая свечка, і з ёю ён паваліўся на калені: «Ратуйце, гіну, згубіў карткі, дайце хлеба». Жонка разгубілася. Што мы маглі зрабіць? Аддаць свой дзённы паёк, гэта значыць, сто дваццаць пяць грамаў?.. Але гэта ж яго не выратавала б! Чым і як мы маглі б памагчы яму? Я дастаў і даў яму 30 рублёў, кошт 100 грамаў хлеба на рынку. Філімонаў узяў грошы, запэўніваючы, што яму горка, цяжка, страшна прасіць.
Гэты нечаканы візіт пры такіх драматычных абставінах моцна выбіў нас на некаторы час з раўнавагі. Потым я супакоіўся. Прасіць у выпадку такога няшчасця я нікуды пе пайду. Усе ж у такім самым становішчы. А калі давядзецца гіпуць, дык у мяпе зпойдуцца сілы знішчыць сябе.
Дагарае свечка, ёлачная, з запасаў М. Ф. Купілі тузіп у трэцім годзе на каляды. Як спатрэбіліся! Хутка каляды. Бадай што, за 2000 гадоў самыя змрочныя і жахлівыя каляды. Але мы ў СССР даўно адвыклі ад гэтага свята. Гэтымі дпямі больш важная падзея павінна адбыцца, штогадовая падзея ў жыцці нашай планеты: Зямля, аддаліўшыся на самую вялікую адлегласць ад Сонца, зноў павіняа наблізіцца да яго. Вялікас свята нараджэнпя Сонцажыцця!»
Як яшчэ Князеў мог памагчы Філімонаву? Што было рабіць з чалавекам, які згубіў карткі. А аслабелыя людзі гублялі карткі. Гублялі альбо ў іх кралі.
Падобпыя вьшадкі ставілі псрад роднымі, перад тымі, хто вакол іх, маральныя праблемы, нязносныя ў сваёй безвыходнасці.
ГОЛАД HE ЦЁТКА, СУМЛЕННЕ HE СУСЕД
Пачаўся голад і для Юры Рабіпкіна, ужо ў поўную сілу, па-сапраўднаму. Упершышо падступіла да яго прыкрае, абразлівае, лютае пачуццё голаду. Нам давядзецца вярнуцца назад, у кастрычніцкія дні, і прайсці зноў гэтыя месяцы дзень за днём, але ўжо пе з мужчынам, а з хлапчуком, менш засцярожаным ад выпрабаванняў, якія абрынуліся на яго.
«21 кастрычніка. Прадзяжурыў з 8 раніцы да 6 вечара ў школе. Усё-такі сёння замарыў чарвячка. Праўдзівей сказаць, затапіў (гэта значыць, заліў вадзіцаю.—A. А., Д. Г.). Сёння на алгебры ў школе зрабіў першы запіс у сшытак.
Вечарам зноў непрыемная размова пра ежу. Голад не цётка...
Мама купіла на сваю картку тыднёвы паёк — 150 гр.— дражэ і аддала (у яе быў доўг) Анфісе Мікалаеўне. Тая сказала маме толькі дзякуй і самым спакойным чынам узяла сабе. Цяпер у нас засталося ўсяго толькі 6—8 цукерак яа 10 дзён дэкады! Заўтра іх ужо не будзе, гэта як піць даць.
На франтах становішча — дрэнь. Утварыўся яшчэ ў дадатак таганрогскі напрамак. Няўжо мы не разаб’ём нямецкія ўдаряыя часці і не адновім зносіны Ленінграда з СССР да 1942 года?
Каб я толькі ведаў, што нормаў выдачы пам хлеба і харчу болып не паменшаць! Каб я толькі ведаў! Але ж іх паменшаць. Паменшаць яшчэ разы ў два. I гэта якраз перад гадавінаю Кастрычніка, гадавінаю найвялікшай у гісторыі рэвалюцыі пралетарыяту 25 (7.ХІ) кастрычніка!
У школьнай чытальпі, высветлілася, ёсць шмат кніг па шахматах, у іх ліку «Сучасны дэбют».
22 кастрычніка. Цэлую раніцу пратарчаў у чэргах, каб узяць піва. 3 вялікай цяжкасцю дастаў 2 бутэлькі, адмарозіў ногі. Пасля 3 талоны на крупы. Вечарам дзяжурыў у школе. Трывог не было. Таганрог узяты немцамі. Наступленне немцаў працягваецца...
Зачытаўся раманам А. Дзюма «Графіня Мансаро». Займальная рэч!
Мама абедзве бутэлькі піва выменяла на 400 гр. хлеба. Зноў мяне пасылаюць у чаргу па піва.
23 кастрычніка. Дастаў яшчэ 2 бутэлькі піва. Быў у кіно. Глядзеў «Дзепь святога Іяргопа». Чытаў «Графіпю Мансаро»...
Дома і холад і голад. Усё разам.
24 кастрычніка. Увесь дзень з 10 раніцы да 6 вечара замест дзяжурства правёў у піўной чарзе. Но было калі нават пастаяць у міліцыі за пашпартам. I ўсё-ткі піва не дастаў. Вечарам прыйшла мама, выцягнула яшчэ адзін качан капусты. Сяк-так замарыў чарвячка. У зводках нічога асаблівага няма. Мама мне казала, што ЦК Саюза эвакуіраваны ў Куйбышаў. Уяўляю сабе стаповішча ў Маскве.
Чаю даюць 12,5 грамаў у месяц па чалавека, яек паогул не даюць. Рыбы таксама. Сёння цікавыя былі паводзіны Анфісы Мікалаеўны. Падарыла нам тры аладкі з маркоўнага пюрэ, якое дастала ў трэстаўскай сталоўцы, і 10 дражэ. Было з чым паўкубка чаю выпіць. Напісаў ліст да Ціны. Папрасіў яе прыслаць пасылку з сухарамі альбо з бульбянымі камякамі. Трэба думаць пра ўладкаванне на працу. Пра вучобу часова давядзецца забыць.
3 Іраю дзіўная рэч: днём і вечарам пад вачыма сінія падцёкі, коле ў левым баку ад хуткае хады і не можа есці рэдкага (супу). Мама хоча ісці з ёю да доктара.
Што? Які сюрпрыз паднясуць немцы?.. Ва ўсякім разе, немцы пагражаюць спаліць Лепіпград на працягу трох дзён няспыннай трывогі (чуткі папаўзлі ад Чыстовых, якія, працуючы ў прыгарадзс, хочаш не хочаш чыталі лістоўкі, што скідвалі немцы).
Чэргі ўсюды: па піва, па квас, па газіраваную ваду. Па перац, соль (асабліва па соль!), па гарчыцу.
Немцы альбо перакінулі ўсе свае паветраныя налёты на маскоўскі фронт, альбо рыхтуюцца да бамбёжкі па гадавіну Кастрычніка. Хочуць ператварыць наша светлае свята ў жалобны дзень.
Сёпня толькі даведаўся, што за тушэшіе запальпых бомбаў на гарышчы і на двары нашага дома мне абвешчана падзяка праз (...) трэста. А калі гэта было, ужо і не помню.
25 кастрычніка. Толькі адмарозіў сабе ногі ў чэргах. Болей нічога пе дамогся. Цікава, які ліманад даюць у піўных — прыгатаваны на сахарынс ці на натуральных соках?
Эх, як хочацца спаць, спаць, есці, есці, есці... Спаць, есці, спаць, есці... Што яшчэ чалавеку трэба? А будзе ча-
лавек сыты і здаровы — яму захочацца яшчэ чаго-небудзь. I гэтак без канца. Месяц таму пазад я хацеў, праўдзівей марыў, пра хлеб з маслам і каўбасою, а цяпер вось ужо пра адзін толькі хлеб...
Ціна прыслала яшчэ два грашовыя пераводы адразу: 200 рублёў і 210 рублёў. Напэўна, ёй прыбавілі іппалу, а то і дзве: ваепурачом I рангу стала. Магчыма, гэта і так.
Сёння прапускаю 2-е па ліку дзяжурства ў школе, і 27-га (калі буду жывы-здаровы) давядзецца прапусціць яшчэ адно.
Ну хто б мог падазраваць, што падзеі так складуцца? Зазірпуў наперад, і ў мяне валасы дыбарам усталі на галаве: холад, голад, арт. набегі, бамбёжка, знясільваюць (...) ночы, дні, цэлыя суткі, потым (...) бактэрыі, хто выратуецца ў першы дзень прымянешія, той загіне ад голаду, усе прадукты ў магазінах будуць сапсаваныя... Далей я ўжо не гляджу, надалей заставацца ў Ленінградзе — гібель.
Мама мне кажа, што дзённік цяпер не час весці. А я буду яго весці. (Запомнім, гэта важна, што маці ведае пра іспаванне дзённіка! — A. А., Д. Г.) He давядзецца мне перачытваць яго, перачытае хто-небудзь іпшы, дазнаецца, што за чалавек такі быў на свеце — Рабінкін Юра, пасмяецца з гэтага чалавека, ды... Успомнілася чамусьці фраза Горкага з «Кліма Самгіна»: «А можа, хлопчыка гэтага і не было?..» Жыў чалавек — няма чалавека. I народная загадка пытае: што самае кароткае на свеце? I адказ сцвярджае: чалавечае жыццё. Некалі я б заняўся, магчыма, філасофіяй. Але цяпер для гэтага трэба: 1) ежа і 2) сон. Гэтым і тлумачыцца ўвесь ідэалізм: для існавання яго патрэбен матэрыялістычны фундамент.
26 кастрычніка... I грошай хапае — і ўсё-такі голад.
29 кастрычніка... Я ледзь перастаўляю ногі ад слабасці, а падымацца па лесвіцы мне цяпер вельмі цяжка. Мама кажа, што ў мяне пачынае пухнуць твар. А ўсё з-за недаядання. Анфіса Мікалаеўна сёння вечарам цікава выказалася: «Цяпер усе людзі — эгаісты, кожны не думае пра заўтрашні дзень і таму сёння есць як толькі можа». Яна маю рацыю, гэтая кошачка.
КНІГІ ОНЛАЙН
