Брэменскія музыкі
Браты Грым
Выдавец: Юнацтва
Памер: 302с.
Мінск 1999
— Ох, якая ж у нас разумная Эльза! — і падсела да іх і таксама заплакала.
Пачакаў бацька крыху, бачыць — маці таксама не вяртаецца, а выпіць піва ўсё болей і болей хочацца. Вось і кажа ён:
— Трэба будзе мне самому ў склеп схадзіць ды паглядзець, што гэта там з Эльзай здарылася.
Спусціўся ён у склеп, бачыць — сядзяць усе поруч і горка плачуць; даведаўся ён, што прычынай таму Эльзіна дзіця, якое яна, магчыма, калі-небудзь народзіць, і што можа яго забіць кірка, калі, нацэджваючы піва, яно будзе сядзець якраз пад кіркай, а ў гэты час яна можа зваліцца, і ён усклікнуў:
— Якая ж у нас, аднак, разумная Эльза! — сеў і таксама разам з імі заплакаў.
Доўга чакаў жаніх у хаце адзін, але ніхто не вяртаўся, і падумаў ён: «Відаць, яны мяне ўнізе чакаюць, трэба будзе і мне таксама туды схадзіць ды паглядзець, што яны там робяць». Спусціўся ён уніз, бачыць — сядзяць яны ўсе ўпяцярых і плачуць-галосяць, ды так жаласна — адно мацней за другога.
— Што ў вас за бяда здарылася? — пытаецца ён.
— Ах, мілы Ганс, — адказала Эльза, — калі мы з табой пажэнімся і будзе ў нас дзіця, вырасце яно вялікае, то можа здарыцца, што пашлем мы яго ў склеп піва нацадзіць, а кірка, якая тырчыць на сцяне, можа, чаго добрага, зваліцца і разбіць яго галаву і забіць яго насмерць. Ну, як жа нам не плакаць з-за гэтага.
— Ну, — сказаў Ганс, — болыпага розуму для маёй гаспадаркі і не трэба. Эльза, ты такая разумная, што я з табою ажанюся, — і ўзяў яе за руку, павёў наверх і адсвяткаваў з ёю вяселле.
Пажыла яна з Гансам трохі, а ён і кажа:
— Жонка, я паеду на заробкі. Патрэбна нам на грошы разжыцца, а ты ідзі ў поле жаць пшаніцу, каб быў у нас у хаце хлеб.
— Добра, мілы Ганс, я так і зраблю.
Пайшоў Ганс, наварыла яна сабе смачнае кашы і ўзяла з сабой у поле. Прыйшла туды і сама сябе пытае:
— Што мне рабіць? Ці жаць спачатку, ці перш паесці? Э, мабыць, паем я спачатку.
З’ела яна гаршчок кашы, наелася і зноў пытае:
— Што мне рабіць? Ці жаць спачатку, ці, можа, перш паспаць? Відаць, пасплю я спярша. — Легла яна ў пшаніцу і заснула.
А Ганс у гэты час даўно ўжо дадому вярнуўся, a Эльзы ўсё няма і няма. Вось ён і кажа:
— Якая ў мяне разумная Эльза, яна такая руплівая — і дамоў не вяртаецца і нічога не есць.
А яе ўсё няма і няма. Ужо і вечар настаў, выйшаў Ганс у поле паглядзець, колькі яна пшаніцы нажала; бачыць, што ніколькі не зжата і ляжыць Эльза ў пшаніцы і спіць. Пабег Ганс хутчэй дамоў, прынёс з сабой птушкалоўную сетку з бразготкамі і накінуў яе на Эльзу; а яна ўсё працягвае спаць. Пабег ён дамоў, зашчапіў дзверы, усеўся на лаву і ўзяўся за работу.
Нарэшце ўжо зусім сцямнела, прачнулася Разумная Эльза, і толькі яна паднялася, а бразготкі на ёй і зазвінелі, і як ні зробіць яна крок, а бразготкі ўсё звіняць і звіняць. Спалохалася яна і задумалася: ці сапраўды яна Разумная Эльза? I пачала сама ў сябе пытаць: «Ці я гэта, або не я?» I сама не ведала, як ёй на гэта адказаць, і стаяла яна некаторы час у сумненні; нарэшце яна падумала: «Пайду я дамоў ды запытаю, ці я гэта, або не я, — яны ўжо дакладна ведаюць».
Прыбегла яна дадому, а дзверы зашчэплены. Пастукала яна ў аконца і пытае:
— Ганс, ці дома Эльза?
— Так, — адказвае Ганс, — яна дома.
Спалохалася яна і кажа:
— Ах, божа мой, значыць, гэта не я! — і кінулася да суседзяў. А людзі пачулі звон бразготак і не захацелі ёй адчыняць, і нідзе не знайшлося ёй прытулку. I пабегла яна тады з вёскі; і ніхто яе з таго часу болып не бачыў.
ДВА БРАТЫ
Жылі аднойчы два браты, адзін багаты, другі — бедны. Багаты быў залатаром, майстрам па залатых вырабах, ды сэрца меў злоснае, а бедны жыў з таго, што вязаў мётлы, але быў добры ды сумленны. У беднага было двое дзяцей, хлопчыкаў-блізнят, якія былі падобныя адзін на аднаго, быццам дзве кроплі вады. I хадзілі два хлопчыкі ў хату да багатага, каб паласавацца якімі недаедкамі, што ім там кінуць.
Здарылася так, што пайшоў аднаго разу бядняк у лес па дубцы, аж бачыць птушку ды такую прыгожую, усю з золата, якую дасюль яму аніколі сустракаць не даводзілася. Падняў ён каменьчык, шпурнуў яго і трапіў проста ў птушку; упала з яе адно толькі залатое пёрка, а сама птушка паляцела прэч. Узяў чалавек тое пёрка ды прынёс свайму брату. A той паглядзеў на яго ды кажа:
— Гэта ж чыстае золата! — і даў бедняку шмат грошай.
Наступнага дня узлез бядняк на бярэзіну ды хацеў быў ссекчы некалькі галін, аж раптам вылецела адтуль тая самая птушка. Стаў ён далей шукаць і знайшоў гняздо, а ў ім ляжала яйка і было яно залатое. Узяў ён яйка ды панёс да свайго брата, а той кажа зноў:
— Гэта ж чыстае золата! — і даў яму столькі, колькі яно каштавала.
Нарэшце залатар прамовіў:
— Хацеў бы я мець самую птушку!
Бядняк падаўся ў трэці раз у лес і зноў убачыў на дрэве залатую птушку; узяў ён камень, падбіў яе ды прынёс да свайго брата. Той даў яму за гэта цэлую жменю грошай. «Ну, цяпер мне ёсць на што разжыцца», — падумаў бядняк ды пайшоў шчаслівы дахаты.
А залатар быў хітры ды разумны: ён адразу ўцяміў, што гэта за птушка. Ён паклікаў сваю жонку ды й кажа:
— Засмаж мне гэтую залатую птушку ды глядзі, каб анішто з яе не прапала. У мяне ахвота ёсць з’есці яе аднаму.
А птушка тая была не простая, а чарадзейная: хто з’есць яе сэрца ды печань, той кожнае раніцы будзе знаходзіць у сябе пад падушкай залаты.
Аскубла жонка птушку, згатавала яе як мае быць, насадзіла на ражон ды пачала смажыць. Ды здарылася так, што спатрэбілася ёй выйсці з кухні па нейкай справе, і заскочылі туды якраз у гэты час двое дзяцей беднага метляра, сталі каля ражна ды некалькі разоў пакруцілі. I вываліліся з птушкі на патэльню два кавалачкі, а хлопчык і кажа:
— Я галодны вельмі. Давай з’ямо гэтыя маленечкія кавалачкі, гэтага ж ніхто не заўважыць.
I яны з’елі абодва па кавалачку; а тут уваходзіць жонка багатага, бачыць, што яны нешта ядуць, ды пытаецца:
— Што вы ясцё?
— А тыя два кавалачкі, што выпалі з птушкі, — адказалі хлопчыкі.
— Ды гэта ж былі сэрца й печань! — усклікнула спалоханая жанчына і, каб муж нічога не заўважыў ды не ўзлаваўся, яна хуценька зарэзала пеўніка, выразала ў яго сэрца і печань ды засунула іх у залатую птушку. Калі птушка засмажылася,
жанчына прынесла яе да залатара, і той з’еў яе адзін, нічагусенькі не пакінуўшы. Наступнае раніцы засунуў ён руку пад падушкі, спадзеючыся выцягнуць адтуль залаты, але там анічога не аказалася.
А дзеці і не ведалі, адкуль ім шчасце гэткае прываліла: наступнае раніцы, толькі яны падхапіліся, аж нешта са звонам упала на падлогу; паднялі яны, глядзяць, — а гэта два чырвонцы. Прынеслі яны іх да свайго бацькі. Той здзівіўся ды кажа:
— Як жа такое магло здарыцца? ,
Але ж калі і наступнае раніцы знайшлі яны два залатыя, і гэтак штодня, дык падаўся ён да свайго брата ды распавёў яму гэтую дзіўную гісторыю.
Залатар адразу ж скеміў, як гэта выйшла, і зразумеў, што дзеці з’елі сэрца й печань залатое птушкі. I вось, каб адпомсціць ім за гэта, — а быў ён да таго ж зайздрослівы ды бессардэчны, — ён сказаў да іхнага бацькі:
— Дзеці твае з нячыстаю сілаю злыгаліся; не бяры гэтыя залатыя і не трымай іх больш у сваёй хаце, бо нячысцік мае над імі сілу ды можа й цябе самога давесці да бяды.
Бацька баяўся чорта, і як ні было яму цяжка, а завёў ён сваіх дзяцей-блізнятак у лес ды кінуў іх там, хоць і шчымела яму на сэрцы.
Вось пачалі двое дзяцей блукаць па лесе ў пошуках дарогі дамоў, але знайсці яе аніяк не маглі і ўсё глыбей ды глыбей заходзілі ў густыя нетры. Сустрэлі яны нарэшце паляўнічага, і спытаўся ён у іх:
— Дзеці, чые вы?
— Мы сыны беднага метляра, — адказалі яны ды распавялі яму, што бацька не захацеў больш трымаць іх у хаце ў сябе праз тое, што кожнае раніцы ў іх пад падушкамі аказвалася па залатым.
— Ну, — сказаў паляўнічы, — у гэтым няма нічога благога, калі вы пры гэтым засталіся сумленнымі і не сталі праз гэта абібокамі.
Хлопчыкі спадабаліся добраму чалавеку, а паколькі сам ён дзяцей не меў, дык узяў ён іх да сябе дамоў ды сказаў:
— Я вам буду за бацьку роднага і выхаваю вас.
Пачалі яны вучыцца ў яго паляўнічай справе, a чырвонцы, якія кожны з іх знаходзіў, устаючы з ложка, ён для іх пакідаў на выпадак, калі яны ў далейшым ім спатрэбяцца.
Вось дзеці павырасталі. I ўзяў іх аднойчы прыёмны бацька з сабою ў лес ды сказаў:
— Сёння кожны з вас па пробным стрэле зрабіць павінен, каб я мог прызнаць вас за падмайстраў ды сапраўдных паляўнічых.
Выйшлі яны з ім на стойку і доўга чакалі, а дзічына ўсё не траплялася. Зірнуў паляўнічы ды ўбачыў чараду белых гусей; яны ляцелі трохкутнікам, і ён сказаў да аднаго з вучняў:
— А ну, падстрэль мне па адной гусі з кожнага кута.
Той нацэліўся ды зрабіў свой пробны стрэл удала. Неўзабаве пасля таго паказалася другая чарада, яна ляцела двойкаю. I загадаў паляўнічы другому вучню падстрэліць па адной гусі, і ў таго пробны стрэл быў удалы. Тады прыёмны бацька кажа:
— Цяпер я вас адпускаю, вы ўжо спрактыкаваныя паляўнічыя.
Пайшлі пасля гэтага два браты ў лес, пачалі між сабою радзіцца ды сёе-тое вырашылі. А калі ўвечары селі вячэраць, яны кажуць да свайго прыёмнага бацькі:
— Мы есці не будзем, нават кавалачка не з’ямо, пакуль вы не выканаеце адну нашу просьбу.
Ён пытаецца:
— Якая ж у вас просьба?
Яны адказваюць:
— Цяпер навучанне сваё мы скончылі і павінны паспрабаваць шчасця. Дык вось, дазвольце нам пайсці вандраваць.
I сказаў стары з радасцю:
— Вы разважаеце, як адважныя паляўнічыя, і тое, што вы хочаце, было і маім жаданнем. Выпраўляйцеся ў дарогу, і будзе вам удача.
Вось надышоў прызначаны дзень, і падараваў прыёмны бацька кожнаму з іх па добрай стрэльбе ды па сабаку і загадаў узяць з захаваных чырвонцаў столькі, колькі кожны з іх пажадае. Потым ён праводзіў іх і даў ім яшчэ на развітанне бліскучы, добра навостраны нож, сказаўшы:
— Калі вам давядзецца калі-небудзь расстацца, уторкніце гэты нож у дрэва на скрыжаванні дарог, і той, хто з вас вернецца, зможа па гэтым нажы даведацца пра лёс свайго брата; той бок нажа, у які брат пойдзе, у выпадку ягонай смерці пакрыецца іржою; a пакуль ён будзе жывы, лязо будзе з абодвух бакоў бліскучае.
Пайшлі два браты далей і зайшлі ў лес, ды такі дрымучы, што за цалюткі дзень не маглі адтуль выбрацца. Давялося ім там заначаваць, і яны з’елі ўсё, што было ў іх у паляўнічых сумках; давялося ім ісці яшчэ і другі дзень, але з лесу выбрацца яны аніяк не маглі. Есці ім не было чаго. Вось адзін з іх і кажа:
КНІГІ ОНЛАЙН
