Брыдкія аповяды
Дзмітрый Падбярэзскі
Выдавец: Каўчэг
Памер: 198с.
Мінск 2015
189
ўпрыгожыў раку трыма дзесяткамі надзіманых шароў, да якіх прывязаў сапраўдных колераў сцяжкі? Міліцыя так і не паспела павыцягваць з вады цагліны, да якіх ты прымацаваў шнуры з шарыкамі. I Ён сам праехаў паўз гэты святочны салют. Кажуць, потым крэслы крышыў у кабінеце. А табе нічога не зрабіў. He мог. Бо й тыдню не прайшло, як абвесцілі пра міжнародную прэмію. Што, кінуць лаўрэата за краты?! Сабе ж даражэй. Ды й за што? Дзе тое напісана, што над рэчкай нельга сцяжкі ўзняць?
Хоць, канешне, калі б захацеў, Ён тады б адпомсціў. Ды адпомсціў зараз. Датумкаў. He сам, зразумела. Ягоныя падручныя. Пры ўладзе не толькі дурні пасуцца. Абачлівыя таксама. 3 сім-тым нават чарку браў некалі, у вочы адзін аднаму пры гэтым глядзелі. I тыя вачэй не адводзілі. Значыць, ва ўладу папаўзлі свядома. Вось і прыдумалі здзек. Сапраўдны. Езуіцкі. He ўсё ж табе прэміі за мяжой атрымліваць. Гэта проста. А ты атрымай тую прэмію тут. Ды з Ягоных рук. Ды на вачах соцень людзей. Чужых табе і сваіх. Ого, які плюс Яму! Маўляў, зусім не баіцца, калі супраць Яго кажуць. Дэмакратыя — і ўсё тут! Няхай за мяжой квохчуць, пгго няма тут свабоды. Вы ж самі бачылі: прыйшоў, атрымаў, хоць сам і з апазыцыі. Так бы мовіць, уласнаруч у ведамасці распісаўся. Хто пасля асмеліцца кусаць таго, хто цябе корміць? Прынамсі, глупа будзе тое рабіць. Таму што ніхто ўжо табе не паверыць. Hi свае, ні чужыя. Аніколі. Бо — кранты!. Ты скончаны. Ты памёр жывым. Роўна ў тое імгненне, як атрымаеш на грудзі ганаровы знак. I будзе ён сапраўднай цаглінай на шыі. Крыжам на тваім жыцьці. Жыцці таго, хто ўжо нікуды не спяшаецца...
I ў такой сітуацыі найлепш было б пажартаваць. Але вельмі злосна. Вельмі злосна! Напрыклад,
190
застрэліцца на той самай сцэне. Ды хто ж цябе з пісталетам да Яго падпусціць? I дзе той пісталет узяць?
Па ўсім атрымліваецца, што іншага выйсця няма. Тая міжнародная прэмія, зрэшты, не надта й вялікая, разышлася вельмі хутка. Ты ж ніколі не сядзеў на грошах, як кура на яйках. Кампанію любіш. Частаваць любіш. Лічыш за абавязак падтрымаць маладых. Асабліва паэтак. Хоць і ведаеш, што грошы твае яны прап'юць. Можа, й цябе пры гэтым не згадаюць добрым словам. Ого, якім словам яны цябе згадаюць цяпер! Але грошы ўсё адно возьмуць. Нават калі гэта будуць Ягоныя грошы. Тым большая асалода такія прапіць.
А грошы сапраўды патрэбныя пазарэз. Ты ж пісьменьнік. Ты не можаш працаваць у якой канторы ад і да. Натхненьне не ведае раскладу. Вось і пішаш сабе. А цябе тут ніхто не друкуе. Хіба што пара-тройка нячэсных газет з больш чым сціплымі ганарарамі. Выдавецтвы? Збор твораў? Дзе там! Некаторыя й рады былі б. Ды толькі вось жыць усім хочацца. Як, зрэшты, і табе самому.
За кватэру вінен вось ужо паўгода. Залаты партсігар у ламбард закладзены. Адзіная каштоўная рэч, што збераглася ад дзядоў. Яго нельга не выкупіць. Яго неабходна перадаць таму, хто працягвае род. Таму, пра якога нават былая жонка не ведае. Але ж не пойдзеш да яго з кавалкам золата! Няхай і фамільнага. Таксама грошы патрэбныя. Плюс дзве пазыкі. Пракат смокінгу з матылём. Тэлефон ажывіць. Кавы накупіць, смачнай гарбаты. Абутак паднавіць, адзежу. Нарэшце, проста добра пад'есці. Калі тое апошні раз здарылася? Ды выпіць не "чарнільца", а нечага такога, каб...
191
Каб можна было пайсці да яе. 3 шыкоўнымі кветкамі. Папрасіць прабачэння. Пагутарыць цёпла, як гэта раней атрымлівалася. Заначаваць у адным з ёй ложку. I з наступнага ранку — за стол. Пісаць. Заўсёды добра піша той, хто ведае, што нічога нікому не вінен. Той, хто ўжо нікуды не спяшаецца...
Ты ведаеш, што сябры скажуць. Маўляў, на грошы паквапіўся. На брудныя грошы. Цікава, а што б сказаў хто з іх, калі б да яго вось гэтак жа прыйпілі Ягоныя людзі з весткаю пра ўзнагароду? Сабе яны б казалі тыя ж словы, што й табе? I гэтак жа іх круціла-ламала б? I сумленне гэтак жа штурхала іх з кута ў кут, сціснуўшы рукі на тваёй шыі?! Вось чаму ты будзеш казаць ад уласнага імя. I вырашаць толькі за сябе. Гэта няхай Ён вырашае за ўсіх. Ён жа ўсім і адкажа потым. Я — толькі за сябе. Таму і раіцца не буду. Hi з кім!
Індывід хрэнаў... Яшчэ не позна адмовіцца. He позна здаць смокінг з матылём. Пазычыць у суседкі грошай яшчэ раз. I "чарнільца" набраць. Ды з сырком плаўленым. Ці кількай з бляшанкі. Каб працяло да глыбіні душы. Каб усё гэта падалося дурным сном. Каб застацца самім сабой...
Ты наліваеш ў шклянку. Ідзеш да люстэрка. Глядзіш на сябе. Робіш ладны глыток і зноў глядзіш. Лаўрэат, ха! Дажыўся. Спачатку прызнанне ў свеце. I толькі потым — дома. Такія вось беларусы. Пакуль за мяжой не прызнаюць, на радзіме ва ўпор не заўважаць. Затое ў фаворы тут тыя, хто й мезенцу твайго не варты. Таму што прынцыповым заўжды нялёгка. Паўсюль. Нават за мяжой. I ўсе пры гэтым разумеюць: цікавасць да цябе шмат у чым тлумачыцца зусім не тым, што табой напісана. I як напісана. Проста ты нарадзіўся менавіта ў гэтай краіне. Якая цяпер — як бяльмо на твары ўсяго свету.
192
Пашанцавала, але ж! У краіне, якой трэба дапамагаць стаць на шлях ісціны. А пісаў ты заўсёды аднолькава, не зважаючы на тое, што адбываецца наўкол, хто правіць. I толькі сітуацыя прадыктавала тое, што цябе нарэшце заўважылі. Вырашылі падтрымаць сумленне нацыі, якая аслепла. Ну што, калі ўжо зусім шчыра? Хіба тая прэмія не была такой жа падачкай? Хіба ты сапраўды гэткі геніяльны? Лепшы з лепшых? На во, выкусі! Чаму ж тады гэтак не пакутаваў? He вагаўся — ехаць ці не? Во як яно, калі папраўдзе... Тваё здароўе, лаўрэат!
3 іншага боку — факты. Тое, чаго не абмінуць. Пераклады на сямнаццаць моў. Тыражы, якія куды большыя за тое, што выдадзена на мове роднай. Лімузіны да трапу. Шыкоўныя гатэлі. Прыём у прысутнасці першых асоб. Смокінг з матылём бясплатныя. I такія напоі, што...
Блін!.. Пустая бутэлька ляціць у кут пакоя. Ты ведаеш, што бутэлька не паб'ецца. Неаднойчы праверана. Гэта як выпусціць пару. У сітуацыі, калі не вядома, як і што рабіць.
Цікава, а пасля цябе будуць надалей друкаваць у тых самых нячэсных газетах? He адхрэсцяцца, як ад калабаранта? Ці замежная прэмія пераважыць айчынную? I што скажуць у тых газетах, калі пералічыць Ягоную прэмію на іх рахунак? Хоць частку. Каб потым атрымліваць такія ж сціплыя ганарары з уласных жа грошай. Але хто ж дапаможа падключыць тэлефон?!
Зразумела, заўсёды можна будзе апраўдацца. Маўляў, гэта прэмія не ад Яго. Яна дзяржаўная. I адзначыла цябе дзяржава, а не Ён. А хто ў нас — дзяржава? Вось табе і нюансік. Яшчэ адзін. I не дзяржава, а Ён працягне табе руку на сцэне. Пры тэлекамерах. I ты мусіш паціснуць тую руку, хоць
193
раней нават падумаць пра гэта не мог. У самым мярзотным сне. Надта ўжо рука тая... слізкая. Уласную пасля да скону не адмыць. Ды што там рука! Куды вочы потым падзець? Асабліва ад сына. Калі той на сабе на плошчы зведаў, што такое гумай ды па нырках, што такое набітая людзьмі камера. Для сына ты пакуль герой. Але да таго моманту, як паціснеш тую руку. Далей — цемра. Без працягу роду.
Бач ты, што прыдумалі! Абклалі сцяжкамі. Адно выйсце й пакінулі. Маўляў, калі ласка! Клетка гатовая. I з усімі выгодамі. Поўны збор твораў — па-за планам. Сустрэчы з чытачамі ў лепшых залах. Тэлебачанне, радыё. Інтэрвію для тоўстых і пустых часопісаў. Ганаровая пасада ў якой канторы з ладным заробкам. I на заканчэнне — некралог ва ўсіх газетах. На першых палосах. 3 усімі подпісамі. 3 Ягоным прозвішчам. Як належыць. I мемарыяльная дошка. I пахаванне з помнікам за дзяржаўны кошт. Ды ўсё гэта — з цяжкім ланцугом на шыі. I ключы ад замка на ланцугу згубленыя назаўсёды. Ад цагліны на шыі таго, каму спяшацца ўжо няма як...
А што, не так?! Ці не тое самае з Купалам было? Можа, яго таксама змушалі зрабіць нешта такое, праз што ён пераступіць проста не мог? Што рука, якую ён мусіў паціснуць, была такая ж? Вось і вырашыў збегчы ў нябыт такім, якім быў. Застаўся самім сабой. I цяпер ніхто пра яго дрэнна не скажа. Хоць такі зыход — не лепшы чын.
Ты глядзіш на гадзіннік. Застаецца ўсяго чвэрць гадзіны, як прыйдзе дагледжанае аўто. Застаецца ўсяго нічога, каб вырашыць далейшы лёс. Можна, безумоўна, выскачыць на ганак у тым, што ёсць. Драныя джынсы, латаны швэдар, старыя тапкі. I — на тры нелітаратурныя літары! Вось так! Тройчы па тры літары! I пасля дапіць "чарнільца" з лёгкім сэрцам.
194
Чыстай душой. А можна паехаць. I выйсці на сцэну па той значок. I не заўважыць працягнутую руку. I на фуршэце ўжо даць сабе волю. Небяспечна жартаваць, як ты гэта ўмееш. Чапляцца да калгасных жонак бліжэйшага Ягонага атачэння. Можна будзе! Дзяржаўнаму лаўрэату дазволена. I напрыканцы забраць са стала бутэльку дарагога пітва, "зняць" якую прыгожую афіцыянтку і адвезці яе да сябе. He як Яго няштатнага супрацоўніка, а як жанчыну. Калі яшчэ будзе нагода памілавацца, вылузаўшыся са смокінгу! I няхай яна потым схлусіць у справаздачы, што тая ноч прайшла для яе дрэнна. Глупства! Хто паверыць?!
Дзесяць хвілінаў... Ён скідае джынсы, швэдар. Зноў глядзіцца ў люстэрка. Ну, патрыманы ўжо. Ну, не маладзён. Ну, ужываны рознымі і неаднойчы ва ўсе дзіркі. А калі вось так? Белая кашуля. Смокінг. Матылёк. Бліскучыя чаравікі. Іншая справа! Да ансамблю не хапае толькі лаўрэацкага значка. Для поўнага шчасця таго, хто ўжо нікуды не спяшаецца.
Таму што ты ўсё вырашыў. Паедзеш. Выйдзеш на сцэну, калі пачуеш сваё прозвішча. Халера з ёй — паціснеш тую руку. Нічога, будзе як адмыцца. Бо жарцік прыдуманы. Ты падыдзеш да мікрафону і запрапануеш усім калегам па шчасці пералічыць грошы на будаўніцтва помніка Яму. Прападаць — дык з музыкай! I хрэн хто запярэчыць!
I з трансляцыі такое выразаць ніхто не адважыцца. Сам Ён, зразумела, будзе няшчыра адмаўляцца. Бо адразу ж зразумее: прайграў. Трапіў у дурную сітуацыю. 3 Яго адкрыта насмяяліся. Ды так, што найбольш рагочуць людзі з бліжэйшага атачэння. Ім заўсёды весела, калі шэф абасраўся. Адно што жонкі калгасныя нічога не зразумеюць. Ды ўжо прабачце! He на вас жарцік разлічаны.
195
Пяць хвілінаў... Паліто апранаць сорамна. Старое занадта. Узяць трэба на ўсялякі выпадак. А што, калі давядзецца назад на трамваі? Трамвай і смокінг — рэчы несумяшчальныя. Так, яшчэ паўшкляначкі хіміі, што віном завецца... Цыгарэта. Запальнічка. Развітальны погляд у люстэрка. I ўніз па сходах. 3 паліто праз руку. Да бліскучага чорнага аўто, якое вурчыць ля ганка, як сыты кот.
КНІГІ ОНЛАЙН
