Будзь воля Твая...
Ірына Жарнасек
Выдавец: Про Хрысто
Памер: 436с.
Мінск 2023
— А ведаеш, Марыська, — шаптала ёй сястра Разалія, — давай разам з табою памолімся «Ойча наш», а потым падумаем трохі, паспрабуем узгадаць усё, чым мы з табою Божаньку абразілі, і пойдзем да споведзі. Разам. Спачатку — ты, потым — я. Ты толькі не бойся, калі што забудзеш. Скажы пра гэта ксяндзу, ён зразумее, запытае ў цябе штосьці — можа, і ўспомніш. Ну?
Марыська паспакайнела, выцерла далонькай слёзы, уздыхнула:
— Так сорамна: прыйшла першы раз у касцёл і расплакалася, як маленькая.
Сястра Разалія моўчкі сціснула мокрую ад слёз дзяўчынчыну руку. I потым, стоячы ў чарзе да спавядніцы разам з Марыськай, сястра Разалія, як і ейная вучаніца, нібы забылася на ўсё, што мелася сказаць на споведзі. Яе душу перапоўніла вялікая хваля ўдзячнасці Пану Богу за тое, што яна, сястра Разалія, знаходзіцца ў гэтую хвіліну не дзе-небудзь, а менавіта тут, у гэтым настылым касцёле, разам з гэтымі даверлівымі, шчырымі і такімі гаротнымі дзецьмі. За тое, што ўжо не першую групу яна прыводзіць вось так да спавядніцы. За тое, што выбраў яе ў свой час Пан Бог, паклікаў да сябе, і вось цяпер яна дапамагае іншым знайсці шлях да Бога, раскрыць перад Ім, Вечным і Справядлівым, сваё сэрца. Якая ж яна шчаслівая!
I — спахапілася. Апамяталася. Сумелася. Ці ж у чарзе да канфесіяналу думаць пра такое? Гэта ж пыха, грэх!.. Вунь сястра Ядвіга таксама ідзе да споведзі, дык жа ў яе на твары напісана скруха. А яна, Разалія? Куды ж гэта варта! А яшчэ законніца! Засаромелася сваёй раптоўнай радасці, што бруілася з ейнага сэрца, але праз момант узняла вочы,
убачыла, як пры спавядніцы кленчыць Марыська, і... зноў не стрывала — усміхнулася.
Так і не змогшы канчаткова гэтага недарэчнага тут, як ёй здавалася, пачуцця шчасця, так і не сцёршы дарэшты ўсмешку з твару, яна праз некалькі хвілінаў услед за Марыськай таксама ўкленчыла на прыступках спавядніцы, перажагналася і наблізіла твар да закратаванага вакенца...
XIII
Айцец Антоні два разы павярнуў ключом у вялікім касцельным замку, пакратаў яго, быццам усё яшчэ сумняваўся, што добра замкнуў. Насамрэч жа не сумняваўся — рабіў усё гэта машынальна, адначасна думаючы пра сваё. Але калі павярнуўся, каб рушыць з касцельных прыступак на плябанію, міжволі затрымаўся, літаральна знерухомеў, узіраючыся ў начное сакавіцкае неба. Над Расіцай плылі лёгкія карункавыя аблокі. Яны то адкрывалі яркую поўню, то зноў хавалі, быццам забаўляліся з ёю, маўкліва-раўнадушнай. Такі ціхамірны спакой і суладнасць сыходзілі з неба на зямлю, што можна было засумнявацца ў рэальнасці вайны, смерці, людскога гора. Можна было падумаць, што ўсё гэта калі і ёсць недзе на свеце, то ва ўсялякім разе не тут, не ў Расіцы. I яшчэ можна было падумаць, што гэта ўсяго толькі сон — сённяшняя сустрэча ў лесе па дарозе з Асвеі на Зашчырын, калі шлях яму перагарадзілі людзі ў кароткіх кажушках і шапках-аблавушках з настаўленымі на яго, айца Антонія, дуламі стрэльбаў. Усяго пару гадзін таму з тых стрэльбаў зірнула на яго сама смерць. I цяпер ён ведаў: і спакой, і ціхамірнасць — усяго толькі прывід. Рэальнасць жа — тое, што было з ім сёння. А яшчэ ён зразумеў сёння: гэткія сустрэчы будуць цяпер частыя, пакуль не скончыцца вайна. Калі толькі ён дажыве-дачакаецца таго часу.
Напачатку сустрэча ў лесе нават усцешыла, нягледзячы на прыкры халадок поту ад настаўленых проста на яго ствалоў. Раней ён толькі чуў тое-сёе пра партызанаў, цяпер жа на свае вочы пераканаўся: зусім побач, у лясах, ёсць тыя, хто не жадае згадзіцца з насіллем і гвалтам захопнікаў, хто прагне вызвалення. Праўда, адразу ж пасля тае радасці насцярожыла пагроза маладзёна, мяркуючы па голасе, гадоў дванаццаці:
— Глядзі, ксёндз, калі што якое — у нас размова кароткая, — і шчоўкнуў затворам.
— Але хіба можа быць кароткаю размова, калі вырашаецца чалавечы лёс? — запытаў тады айцец Антоні.
— Яшчэ як можа! — бесклапотна засмяяўся маладзён. — Гэта ж вы там любіце разводзіць гавэнды пра Божаньку, якога ніхто ніколі не бачыў, а ў нас што — у нас усё зразумела: жыццё альбо смерць.
— А памыліцца не страшна?
— Страшна? — ажно віскнуў маладзён. — Ты, ксёндз, лепш у немцаў папытайся, ці страшна ім страляць нашых людзей? Ці не баяцца яны па-мы-ліц-ца?
— Але ж яны заваёўнікі, а вы — абаронцы, як я разумею.
Запала кароткая хвіліна цішы. Партызаны ўсё яшчэ трымалі за аброць ягонага Гнедага, толькі іхнія стрэльбы цяпер былі ўжо за плячыма. Нарэшце старэйшы ўздыхнуў, быццам вінавацячыся, быццам жадаючы неяк апраўдацца за гэтую не надта ветлівую размову:
— Ну так, абаронцы... He бралі б мы... гэтых жалязякаў у рукі, калі б мелі нейкае іншае выйсце. He ў паліцыю ж было ісці, як Сцёпка Баўтрачонак. Ходзіць, кажуць, па Бігосаве, што певень, важны. Жарты — немцы чорны мундзір выдалі! Свіння! — плюнуў ён сабе пад ногі.
Зноў памаўчалі. Потым старэйшы паволі прамовіў:
— Ладна, айцец, едзь сабе сваёй дарогай, — падумаў і ўзняў галаву, пільна паглядзеў айцу Антонію ў вочы. — Калі немцы запытаюць, ці спатыкаў нас, што адкажаш?
Айцец Антоні паціснуў плячыма:
— Вядома ж, скажу, што не бачыў. Ды пакуль што ніхто нічога ў мяне не пытаў.
— Учарашні дзень — не раўня сённяшняму, — буркнуў старэйшы. — А ты ж, тым больш, і па-іхняму, кажуць, умееш гергетаць.
I айцец Антоні зразумеў: гэтая сустрэча зусім невыпадковая. Чакалі яны яго на гэтай дарозе, каб нагадаць пра сябе, каб ён ведаў: яны ёсць. Ёсць і жартаваць не любяць. Гэтая сустрэча — папярэджанне. Можа, яшчэ не пагроза, але выразнае папярэджанне. 3 прыкрасцю адчуў, як пабеглі па спіне колкія мурашы.
— А скажы ты нам, ойчанька, — працадзіў скрозь зубы маладзён і цвыркнуў слінькамі, — пажраць нічога не маеш?
Айцец Антоні развёў рукамі, але потым прыгадаў як у Асвеі адна кабета сунула яму сёння пад сядзенне нейкі вандзэлак. Пашукаў і знайшоў, падаў маладзёну.
— Трымай.
Той порстка, можа, нават сквапна разгарнуў скрутак і прысвіснуў:
— Ну-у-у... Смачная кашка, ды малая чарапашка. Нешта ж малавата табе, ой-чань-ка, твае католікі даюць харчоў. На гэткім наедку доўга не працягнеш, што ж гэта — як кату на раз пад’есці. А можа, яшчэ што ёсць? Можа, прызабыў нам паказаць, га? — маладзён спрактыкаваным рухам сунуў руку ў салому, але старэйшы ўзяў яго за рукаво:
— Годзе, Грышка, не чапляйся як сляпы да плоту.
— Граху баішся, дзядзька Паўлюк? — здзекліва буркнуў Грышка, але ўсё ж руку выцяг.
— Паўлюк не адказаў — адно паціснуў плячыма ды закашляўся. Здалося, што кашляе нехаця, больш для таго, каб не адказваць на блазнаватае Грышкава пытанне. Калі суцішыўся, усе трое яшчэ трохі памаўчалі. Гаворка не клеілася. Ды і якая можа быць гаворка ў людзей, што спаткаліся ў вайну сакавіцкім вечарам на лясной дарозе:
двое — са зброяй, трэці — без яе? I лёс бяззбройнага залежаў цяпер ад літасці тых двух.
Нарэшце Паўлюк пераступіў з нагі на нагу, дзеля чагосьці крануў стрэльбу, паправіў яе, быццам яна муляла.
— Ну, добра, — прамовіў ён, хоць і не зразумела было, дзе яно, тое дабро. — Едзь сабе сваёй дарогай, ксёндз, — памаўчаў і дадаў, — а мы — сваёй.
— 3 Богам! — коратка прамовіў айцец Антоні.
— А як жа, — рагатнуў Грышка, — толькі з Ім. Эх, ксёндз! He бываюць дзве смерці — раз трэба памерці!
Яны саступілі з дарогі. Гнеды быццам толькі гэтага й чакаў, быццам ён таксама хацеў, каб як найхутчэй скончылася гэтая малапрыемная для ўсіх сустрэча ў лесе. He чакаючы панукання, конь крануўся з месца — пад палазамі зарыпелі снегавыя ледзяшы. Айцец Антоні глядзеў проста перад сабою, спінай чуючы на сабе позіркі насцярожаных вачэй. I раптам:
— Эй, свяшчэннік! Пачакай.
Нацягнуў лейцы — конь спыніўся. He паварочваючыся назад, чакаў. Паспешлівае хрумсценне снегу за ягонай спінай набліжалася і нарэшце аціхла. Павярнуў галаву — збоч саней стаяў старэйшы партызан, дзядзька Паўлюк. Ён пераступіў з нагі на нагу, невядома навошта сцягнуў з галавы аблавушку, патрымаў у руцэ, церануў ёю па лобе:
— Ты... гэта... свяшчэннік... ксёндз... — запінаючыся, як вучань, які не вывучыў урока, мармытаў партызан. — Можа б... памаліўся за нас, ксёндз? Яно... гэта... як з Богам — спакайней тады. А мы ж... Сёння жывем, а заўтра... Га, ксёндз?
Гарачая хваля падкаціла раптам да горла айца Антонія і напоўніла раптоўнай горыччу. Змогшы гэтую пякучую гаркоту, ксёндз Антоні глуха прамовіў:
— Памалюся.
— I за гняздо маё таксама... У Кавалеўшчыне ў мяне тры дачкі... жонка... маці...
3-за густой цёмнай хмары выплыла яркая поўня і праліла на зямлю сваё халоднае святло, быццам чыясьці нябачная рука запаліла там, наверсе, каганец. Дзеля таго запаліла, каб зручней было размаўляць двум чалавекам, што ўпершыню ў жыцці сустрэліся на гэтай вось лясной дарозе. Сустрэліся, каб неўзабаве разысціся і, можа, ужо больш ніколі не ўбачыцца. У месячным святле айцец Антоні нарэшце разгледзеў твар свайго суразмоўцы: не такі ўжо й стары, якім здаўся напачатку, з шырокімі кусцістымі бровамі, што навісалі над глыбокімі вачыма. Гэтыя шырока расстаўленыя вочы пільна ўглядаліся цяпер на айца Антонія.
— Буду маліцца, — паабяцаў яшчэ раз айцец Антоні. — За цябе і тваю сям’ю, а таксама і за... тваіх таварышаў, — кіўнуў галавой назад, дзе за крокаў дваццаць ад іх нецярпліва прытопваў Грышка. — За ўсіх вас...
— Мы ж не бандыты якія, — вёў сваё партызан. — Сам казаў: абаронцы мы. Думаеш, лёгка ў маіх гадах па лесе туляцца, быццам хаты сваёй не меўшы? А не прыйсці не мог — так яно ўсё неяк павярнулася...
— Дзядзька Паўлюк, ты хутка? — не стрываў Грышка.
Той, здалося, уздрыгнуў ад гэтага голасу, трасянуў галавой, нізка насунуў на лоб аблавушку, потым рэзкім рухам зноў сарваў яе з галавы: быццам хацеў сказаць штосьці важнае, але перадумаў — не сказаў.
— Ідзі, чалавеча, — ціха прамовіў айцец Антоні і ўзняў руку. — Няхай твае справядлівыя крокі і добрыя справы бласлаўляе Бог Айцец, Бог Сын і Бог Дух Святы.
Паўлюк моўчкі перажагнаўся. Айцец Антоні крануў лейцамі і паволі паехаў, а на дарозе яшчэ нейкі час стаяў чалавек з нізка схіленай галавой.
XIV
Ніводзін інструмент, ніводная прылада, напэўна, не слухаліся так свайго гаспадара, як слухаўся гармонік Сымонішанага Сцёпку. Варта было толькі Сцёпку ўзяць яго ў рукі, расцягнуць, і ў кожнага, хто быў паблізу, захоплівала дух. Чаго яны толькі не вычваралі — Сцёпка з гармонікам! Урэжа Сцёпка гапака, лявоніху альбо трапятуху — і які б ты там танцор ні быў а на месцы табе ўжо цяжка будзе ўстояць. А калі і ўстоіш, не кінешся ў скокі, дык усё адно будзеш весела ўсміхацца, падміргваць суседу, прытопваць, забыўшыся на ўсё на свеце. I — толькі паспявай сачыць тады за віхурай танца. Але вось Сцёпкавы пальцы, зрабіўшы апошні гучны акорд, застынуць на белых кнопках, суцішацца — і танцоры, выціраючы пот, разбягуцца на бакі. Ды і тады вясёлы настрой не знікне гэтак жа раптоўна, як мелодыя. Танцоры і гледачы ўсё яшчэ будуць працягваць бесклапотна ўсміхацца, задыхана перакідвацца кароткімі рэплікамі, будуць усё яшчэ жыць танцам, які, узвіхурыўшы буру іхніх пачуццяў, толькі што адляцеў, нібы той вецер-гарэза. I толькі адзін Сцёпка будзе маўчаць, хмурыць бровы, думаць штосьці сваё. Ды вось ён пасля кароткага перапынку, ні слова не кажучы, зноў расцягне свой гармонік, зноў нізка схіліць да яго галаву, каб не бачыць і не чуць нічога, апрача свайго вернага сябра. I паліецца тады да слыху вясёлых, бесклапотных людзей задумліва-пяшчотная песня пра горкую долю адзінокае сірацінкі. Сцёпка спявае рэдка. Але калі ўжо заспявае, то ці не ў кожнага, хто пачуе тую песню,
КНІГІ ОНЛАЙН
