Будзь воля Твая...
Ірына Жарнасек
Выдавец: Про Хрысто
Памер: 436с.
Мінск 2023
— Ага ж, самы кавалер, — неяк зусім нявесела азвалася раптам Стася, Хведзькава сястра, якая як прыйшла разам з дзяўчатамі ў сваю хату, так і села — нават не зняла паліто,
хоць у хаце было цёпла. — Самы кавалер, — паўтарыла, — хутка трынаццаць.
Прыціхлі. Кароткую весялосць нібы прагнаў патухлы Стасін голас. Здагадваліся аб прычыне Стасінага стоенага суму: старэйшы Стасін і Хведзькаў брат Эдзька служыў цяпер у Бігосаве ў паліцыі. Іхняя маці Матруна старалася не падаваць выгляду, не выстаўляць на людзях свае непамыслоты, тым болей, што Эдзька, ейны першынец ад першага мужа, памерлага ад сухотаў, заўсёды трымаўся трохі воддаль ад Стасі з Хведзькам, заўсёды быў нібыта чужаком у сваёй хаце. Ніхто з іх не мог здагадвацца, якія думкі варочаліся ў ягонай не па гадах лысаватай галаве, таіліся за амаль заўсёды прымружанымі вачыма, якія ўвесь час нібыта да чаго прымерваліся. Варочаліся, варочаліся і вось на што вывернуліся. Ён так і не сказаў нікому ў хаце, што пойдзе служыць у паліцыю. Калі толькі апрануў на сябе чорную форму, яны зразумелі — ён, Эдзька, пайшоў ад іх. Праўда, Стася ніколі не казала «пайшоў», але заўсёды «забралі». Напэўна, і для яе, і для Хведзькі, і для самой Матруны было важна, каб усе ведалі, што не сам ён, не па сваёй ахвоце апынуўся ў той паліцыі, і што, калі ён цяпер ходзіць па Бігосаве ў чорным мундзіры з аўтаматам наперавес, дык гэта не таму, што так захацеў ён, але таму, што так захацелі тыя, хто яго туды забраў.
А людзі баялі страшнае: баццам бачылі Эдзьку, як ён разам з іншымі паліцаямі выганяў з хатаў дрысенскіх яўрэяў, як потым гналі яны іх праз мястэчка да жудаснае ямы, а там заганялі па двое на доўгую тоўстую кладку, перакінутую цераз яму, і... стралялі. На такое спалатнелая Стася адно хітала галавой, заплюшчыўшы вочы так, што да іх вохлікамі збягаліся маршчыны, горка й працяжна шаптала: «Не-а... He можа быць... не-не...» Балюча было глядзець на яе, няшчасную, раптоўна пастарэлую ў свае дваццаць тры гады. Але найбольшы боль прынёс Стасі шэравокі і заўсёды ўсмешлівы Васіль Бурак, з якім да вайны яны так
і не паспелі пабрацца, хоць маці ўжо й нашыкавала падушкі з пярынай для пасагу. Летась у чэрвені Васіль вярнуўся з войска і хацеў адразу заслаць да Стасі сватоў, але Матруна напрамілы бог прасіла пачакаць да жніўня, каб на гародзе нарасло зеляніны. Ды вайна, прыйшоўшы ў Расіцу, збурыла, перабэрсала ўсе планы. I стала ўжо не да вяселляў.
Васіль не паспеў мабілізавацца ў войска, нейкі час туляўся па лесе, а спаткаўшы там гэткіх жа, як і сам, узяў у рукі стрэльбу. Да Стасі наведваўся рэдка, а калі Эдзька пайшоў у паліцыю, дык і зусім быццам забыўся. «Ну, вот і добра, што не паспяшаліся з вяселлем, — казала Матруна, напэўна, гэткім чынам жадаючы супакоіць дачку, — бо што б гэта за мужык у цябе быў, калі б ён на твайго роднага брата касавурыўся».
Аднаго лютаўскага вечара, калі Стася разам з сяброўкамі, старанна пазавешаўшы вокны, вышывала для касцёла харугвы, яе паклікаў з сяней Хведзька. Выйшла, чуючы, як тахкае ў грудзях сэрца, што падказала ёй, хто чакае яе на дварэ. Сэрца не падманула. Васіль, прыціснуўшыся да прасценку, горача шаптаў, як сумуе па ёй, як немагчыма яму без яе. «Васілька! — ціха шаптала ў адказ. — Мне ж таксама без цябе сумна, але ж... вайна... праклятая... А цяпер вось і Эдзька...» I адчула, як пасля гэтых ейных слоў паштыўнела ягоная спіна, як выпрастаўся ён і ў адно імгненне зрабіўся чужы, далёкі.«А вось гэта асобная размова, — прамовіў глуха. — Эдзька ваш...» I замоўк, шукаючы словы, каб выказаць, які ён нялюдскі, іхні Эдзька. Так і не знайшоў — адно груба вылаяўся. Потым ён яшчэ нешта казаў — нічога не чула. Слёзы цяклі па твары і засцілалі свет сваёй салёнаю гаркотай. Апошняе, што даляцела да вушэй, было: «Хочаш — крыўдуй, хочаш — не, а толькі не хацеў бы я з ім, прадажнікам, калі-небудзь сустрэцца на вузкай сцяжыне, — памаўчаў і рашуча дадаў: — Ну, а сустрэнуся не пашкадую». He змагла больш трываць — пайшла прэч, ні разу не азірнуўшыся, ніяк не зрэагаваўшы на ягонае
вінаватае: «Стася!». Плакала доўга, але без крыўды ці то на Васіля, ці на Эдзьку, ці то яшчэ на каго. Проста аплаквала свой горкі дзявочы лёс і гэтак жа бязмежна шкадавала ўсіх — Васіля, Эдзьку, маці, сябе, Хведзьку.
— Ой, дзяўчаткі, ну што гэта мы, як мыла з’елі? Як не на вечарыне ўсё адно, а на хаўтурах, — уздыхнула раптам бялявая худзенькая Алена Васілішына. — Можа, заспяваем што?
Зноў прымоўклі, прыгадваючы тыя песні, якія яны спявалі да вайны і якіх заўсёды ім хапала — доўга шукаць не даводзілася, а цяпер вось нібыта адляцелі яны ў нейкі вырай, вясёлыя дзявочыя песні. Быццам у адказ на іхнюю сумнаватую разгубленасць пад вакном неспадзявана грымнула:
Няхай будзе пахвалёны! Хрыстос васкрэсе Божа!
Пахвалёны дом свянцоны! Хрыстос васкрэсе Божа!
Дзяўчаты паўскоквалі з месцаў — Сцёпка! Сцёпка-гарманіст, паставіўшы нагу на падмурак, па-заліхвацку ссунуўшы набакір шапку, здавалася, толькі злёгку датыкаўся пальцамі да кнопак гармоніка, толькі забаўляўся з ім, а тым часам ягоны гармонік быццам сам па сабе хадзіў хадуном.
Чысты чэцвер — чысцюць, мыюць.
Хрыстос васкрэсе Божа!
Чысцюць, мыюць, абмываюць. Хрыстос васкрэсе Божа!
Вельканоца дажыдаюць. Хрыстос васкрэсе Божа!
А Вяльканац красен-ясен. Хрыстос васкрэсе Божа!
Красен-ясен, усім шчасен. Хрыстос васкрэсе Божа!
Дзятва ўміг сыпанула з хаты, цесным колам атачыла Сцёпку. Той жа падміргнуў малым: «Памагайце!», і неўзабаве пад вакном ужо звінеў крыклівы дзіцячы хор, які, не ведаючы ўсіх слоў, вельмі хутка налаўчыўся гучна гарлаць рэфрэн:
А саракі на трох едуць. Хрыстос васкрэсе Божа!
На трох едуць, сталь купляюць. Хрыстос васкрэсе Божа!
Сталь купляюць, плугі ладзяць. Хрыстос васкрэсе Божа! А Казімір зімку драдзіць. Хрыстос васкрэсе Божа!
Зімку драдзіць, весну ладзіць. Хрыстос васкрэсе Божа!..
— Каб яго Бог любіў, каб яму долечку даў! — усміхалася старая Матруна і выцірала даланёй твар. — Вой жа малайчына, што прыйшоў! Ну й весялей ужо! Вялікдзень жа, людцы вы мае любенькія, на дварэ!..
I пазней, калі Сцёпка сядзеў ужо ў хаце, прыхінуўшы сваю злёгку кранутую сівізной густую чупрыну да гармоніка, ды працяжна спяваў пра чыёсьці нешчаслівае каханне, цётка Матруна ўсё яшчэ цешылася:
— Вось жа малайчына! Вось жа неспадзяванка дзеўкам!
I невядома было, што цешыла яе болей: ці тое, што з прыходам Сцёпкі павесялелі дзяўчаты, ці тое, што сам ён, Сцёпка, расіцкі гарманіст, парушыў нарэшце сваё зацяглае маўчанне ды ўзяў нарэшце ў рукі гармонік. А Сцёпка спявае, заплюшчыўшы вочы, не падымаючы галавы, бо ведае, што калі ўзніме яе, то абавязкова сустрэнецца з блакітнымі, як веснавое неба, вачыма Алены Закрэўскай, і, хутчэй за ўсё, замерла б тады, зблыталася б песня. Ведаў: яна, статная, што тая вярба над возерам, маладая ды прыгожая, зусім не пара яму, трыццацігадоваму кульгаваму калеку, які нават для вайны не прыдаўся. Ведаў гэта, але сэрца чамусьці зусім не хацела слухацца таго ведання. Яно, ягонае сэрца, настойліва жыло па нейкіх сваіх правілах. Нарэшце песня скончылася, і Сцёпка, як ні марудзіў, але ўсё ж мусіў узняць галаву. Алена глядзела ў вакно, і на ейных сарамлівых вуснах затаілася лёгкая, як павеў веснавога ветрыку, усмешка. Ейных вачэй Сцёпка не бачыў, але і без таго ведаў, што яны цяпер задуменна-сумныя, такія ж, як і заўсёды. He ведаў прычыны гэтага заўсёднага суму. He ведаў, каму прызначалася гэтая задуменная, лёгкая ўсмешка. Ды й навошта гэта яму? Галоўнае, што яна не плача, але ўсміхаецца.
— Сцёпка! А давай усе разам заспяваем «Аллелюя!», — папрасіла Волька. — Вось жа хвацка яно атрымалася сёння ў касцёле!
Hi слова не кажучы, Сцёпка выпрастаўся, адхінуўся спінай да сцяны, паклаў рукі зверху на гармонік, даючы яму адпачыць, і зацягнуў:
Вясёлы дзень для нас настаў, Якога кожны з нас жадаў: Сягоння Хрыстус з гробу ўстаў. Аллелюя! Аллелюя! А-а-лле-лю-ю-я-я!
Дзяўчаты падхапілі, і хата напоўнілася радасным, пераможным спевам, тым самым, які сёння, калі б не вайна, гучаў бы ў многіх гарадах ды вёсках, у многіх і многіх хатах, святынях. Калі б не вайна... Але ж уваскрэсенне Хрыста непадуладнае нават пачварнай вайне — гэтаму шчодраму сейбіту смерці!
Кароль Нябесны к нам прыбыў, Як цвет на сонейку зацвіў, Па смерці з намі зноў зажыў.
Аллелюя! Аллелюя! А-а-лле-лю-ю-я-я!
Ах, калі б не пастаяннае горкае ўсведамленне адсутнасці тых, хто па праву сваёй маладосці быў бы тут сягоння, каго тут цяпер так не стае і каго насуперак усяму тут чакаюць! Калі б толькі магчыма было забыцца на гэтую лютую, ненажэрную вайну, то можна было б падумаць, што ўсе яны — і Сцёпка-гарманіст, і старая Матруна, і Стася, і дзяўчаты, і купка дзяцей пры печы — усе яны па-сапраўднаму шчаслівыя ў гэты красавіцкі велікодны дзень...
XVI
Кубак чабаровай гарбаты астываў на стале некрануты, побач на талерцы ляжала некалькі лустак чорнага хлеба. Айцец Антоні нерухома сядзеў, абапёршыся локцямі на стол, сашчаперыўшы рукі, падпёршы імі падбароддзе.
Што азначаў сённяшні прыход немцаў у касцёл? Чарговае папярэджанне? Пагрозу? Жаданне яшчэ раз нагадаць тым, хто гэтага яшчэ добра не засвоіў, што менавіта яны, а не хтосьці іншы тут гаспадары? Альбо напамін айцу Антонію, які не так даўно пачаў адпраўляць святую Імшу тут, у Дрысе, што яго таксама можа чакаць гэткі ж лёс, як і ягонага папярэдніка, ксяндза Мечыслава?
Зусім нядаўна прыйшла страшная вестка з Беразвечча — фашысты расстралялі ксяндзоў Станіслава Пыртака і Уладзіслава Мацьковяка з Іказьні, разам з імі і ксяндза Мечыслава Багаткевіча з Дрысы. Вось і выпіў ён свой горкі келіх, ксёндз Мечыслаў!.. Яшчэ зусім нядаўна айцец Антоні маліўся, каб Пан Бог паслаў яму вытрываласць, каб умацаваў Ён ксяндза Мечыслава ў ягоным выпрабаванні і даў сілы выпіць да дна прыгатаваны яму горкі келіх. Напэўна ж, за тое самае маліўся ў турме сам ксёндз Мечыслаў. Што ж, дзякуй Богу: Ён выслухаў гэтыя малітвы. Кажуць, апошнімі словамі гэтых трох святароў былі: «Няхай жыве Хрыстус Валадар!» Памятаецца, першае, пра што падумаў айцец Антоні, пачуўшы гэта, было штосьці падобнае да зайздрасці: «Якая прыгожая смерць!» Бо хіба не таго ж просіць айцец
Антоні і для сябе ў Пана Бога? Да дна, да апошняе горкае кроплі выпіць прыгатаваны келіх і з імем Божым на вуснах пайсці да Яго... Які святар не марыць пра тое ж самае?
КНІГІ ОНЛАЙН
