Будзь воля Твая...
Ірына Жарнасек
Выдавец: Про Хрысто
Памер: 436с.
Мінск 2023
запыніцца раптам дыханне ў грудзях і ажно да таго моманту, пакуль не аціхнуць апошнія гукі песні-скаргі, чалавек будзе дыхаць асцярожліва, паўуздыхам, быццам баючыся спудзіць песню, якую інакш не назавеш, як толькі цудам. Эх, Сцёпка-гарманіст! Колькі вяселляў адгрымела ў Расіцы і яе ваколіцах пад твой гармонік, колькі хрэсьбінаў адгалёкала, колькі вечарынаў узнімала клубы пылу ў нецярплівым прадчуванні новых вяселляў ды хрэсьбінаў!
Аціх Сцёпкаў гармонік гэтак жа раптоўна, як і ягоны вясёлы танец. Было гэта яшчэ да вайны. 3 тае самае начы аціх, калі Сцёпкавага бацьку, вядомага на ўсю ваколіцу каваля Сымона, вывелі з іхняе хаты двое ў мундзірах ды, нецярпліва падштурхоўваючы, павялі да машыны з чорным закрытым кузавам. Гэта пазней Сцёпка зразумеў, што бацьку забраў ад іх «чорны воран», які наганяў страх на людзей, які сніўся начамі тым, хто ў яго свойчас патрапіў і тым, хто спадзяваўся неяк размінуцца з ім на сваёй жыццёвай дарозе. Усё гэта Сцёпка зразумеў пасля. Тады ж яны стаялі ўдваіх з маці, здранцвелыя, гаротныя, на вялізным пляскатым валуне-ганку і маўчалі — быццам застылі абое ў раптоўным горы. Маці стаяла, выпрастаўшыся, заціснуўшы даланёй рот, душачы ў сабе крык роспачы. Сцёпка ж, як заўсёды, — скасабочыўшыся, бо меў крывую нагу, таксама маўчаў, адно пільна ўглядаўся на бацьку, усёй істотай разумеючы, што гэтае расстанне не на дзень і не на два. А бацька да таго, як увайсці ў чорную пашчу будкі, павярнуўся, узняў руку, на нейкі момант затрымаў яе, потым паволі перажагнаў іх, здранцвелых, нібы прырослых да каменя-валуна. Перажагнаўся сам...
Так яны развіталіся.
Так аціх Сцёпкаў гармонік.
I пасумнела на расіцкіх вечарынах. Упершыню пасля доўгага перапынку Сцёпка зайграў на лаўцы каля свайго плоту на першы дзень Вялікадня. Прыйшлі з касцёла пасля рэзурэкцыі разам з маці, акрапілі свянцонаю вадой
хату, гумно, хлеў, разгавеліся чырвоным яйкам. Тады маці і ўздыхнула:
— Як адмянілася-перавярнулася нашая жытка! Даўней, як ты яшчэ малы быў, валачобнікі па Расіцы на Вялікдзень як пачнуць свой паход пасля ранішняй у касцёле, так да саменькага вечара ледзьве ўправяцца. Ад хаты да хаты, ад хаты да хаты... I пад кожным вакном — «Хрыстос васкрэсе Божа!» А цяпер глуха, ціха, быццам Папялец, а не Вялікдзень на двары.
Тады Сцёпка і ўзяў у рукі гармонік, выйшаў з ім на двор, сеў на лаўцы пры плоце і расцягнуў яго.
Ягоны гармонік зноў радаваўся ды весяліўся. Праўда, не-не, ды й прымешваўся да яго раптоўнае велікоднае радасці горкі, невымоўны сум, а то й скарга, але Сцёпка тушыў іх, перабіваў радасным і ўсёпераможным: «Хрыстос васкрос на ўвесь свет!»
Маці стаяла на валуне-ганку і плакала. I прыгадвалася ёй даўняе, замглёнае часам, што наплывала на яе пад гукі сынавага гармоніка ды гнала з вачэй слязу. Цяпер нават не верылася, што былі некалі святы, на якіх зусім не хацелася плакаць, а толькі радасць ды весялосць напаўнялі іхнюю хату. Падрасталі тады ў хаце дзеці, марылі як найхутчэй стаць дарослымі, каб вылецець з бацькоўскага гнязда і завесці сваё. Думалася пра гэта таксама і бацькам і мроілася шчаслівая доля для дзяцей, шчаслівейшая за іхнюю. I нават калецтва меншага Сцёпкі не надта засмучала, бо горшае бывае па людзёх, а тут што ж — адна нага карацейшая за другую, толькі і ўсяго. Галава, галоўнае, ёсць, у руках спрыт мае, а таксама надзяліў яго Бог чулым, нібы ў дзяўчыны, сэрцам — мухі не пакрыўдзіць, не тое што чалавека. Дык пабудзе пакуль пры іх, а там, можа, добры Бог і долю пашле. I так ясна, светла было на душы пры тых думках, так спакойна й радасна, што нізавошта не дала б тады веры, калі б хто сказаў, што святы ды прысвяткі могуць быць горкімі, як палыновае зелле.
А Сцёпка, прыхінуўшы голаў да свайго сябра гармоніка, расцягваў яго і думаў, што вось калі б у яго была здаровая нага, пайшоў бы ён цяпер па вуліцы — ад хаты да хаты — граў бы людзям і спяваў, заглушаючы сваю ды іхнюю скруху. Ну, але што ж — пайграе во тут, пры хаце, і ягоны гармонік таксама шмат хто пачуе. Няхай жа для іх будзе весялейшым свята, няхай доўжыцца тое шчаслівае пачуццё, калі мінулым вечарам святар, уваходзячы ў запоўнены людзьмі агромністы касцёл, голасна і ўрачыста ўсклікнуў: «Святло Хрыста!», а ў адказ яму святыня скаланулася людскімі галасамі:« Дзякуем Пану Богу!» I так — тры разы. Ажно дух заняло ад тае агромністае радасці, і, здалося, яшчэ болып раздаўся ўшыркі касцёл. А потым нараніцы колькі сілы і ўпэўненасці было ў святарскім трохразовым, пераможным: «Хрыстус змёртвыхпаўстаў!», і ўсе яны, на тую хвілю забыўшыся на свае болькі, непамыслоты, беды, таксама пераможна й радасна адгукаліся, што Ён, Усемагутны, сапраўды паўстаў з мёртвых. Дык няхай жа доўжыцца гэтая перамога ў людскіх сэрцах, няхай яны ні на хвіліну не забываюцца, які сёння дзень.
Лагодная, з адбіткам горкага смутку ўсмешка прытаілася на Сцёпкавых вуснах. Заплюшчыўшы вочы, прынікшы па звычцы вухам да гармоніка, ён не чуў і не бачыў нічога вакол сябе. He бачыў ні маці з мокрым ад слёз тварам, ні павіслых на іхнім частаколе расіцкіх падшыванцаў, ні купкі жанчын, што стаялі воддаль, не мовячы ні слова, — адно слухалі ягоны ўваскрослы гармонік. У адных блукала на вуснах гэткая ж, як у Сцёпкі, лагодная ўсмешка, у другіх макрэлі ад слёз вочы, у трэціх адно спалучалася з другім, і гэтых было найбольш.
Граў гармонік. 3 нябеснае вышыні на ягоныя гукі радасна й быццам здзіўлена адгукаўся жаўрук. Адагрэтыя велікодным сонцам падалі долу са стрэхаў і рассыпаліся на мноства крышталёвых шкельцаў вострыя, халодныя ледзяшы.
XV
Бурачковае, з сіняватымі падцёкамі яйка паволі, быццам нехаця, скацілася з жолаба, правалюхала яшчэ трохі па няроўнай падлозе, павярнула ўправа і пад затоенае дзіцячае «во-о-ох!» зачапіла сваім вострым носам круглае залацістае яечка, пафарбаванае ў лушпінках цыбулі. Але не паспеў гаспадар пераможнага бурачковага яйка, няскладны, з рабаціністымі шчокамі ды носам, з навіслымі ледзь не да носа русявымі валасамі Хведзька Матрунін, па-заліхвацку пляснуць у ладкі, згрэбсці сваё і трафейнае яйкі ды пакласці іх у кішэню матчынага сіняга сачыка, які вісеў на ім, што на тым калку, не паспеў нават як след зарадавацца сваёй удачы, як шасцігадовая Вандачка, чыё маленькае залацістае яечка знікла ў кішэні Матрунінага сачыка, раптам порстка выпрасталася, пабегла ў адзін, потым у другі бок і, не могучы болей трымаць у сабе гора ад тае страты, з голасным плачам кінулася вонкі.
Дзяўчаты, што сядзелі на куце за шырокім сталом і лускалі гарбузовыя семкі, як па загадзе павярнуліся да шчытка, каля якога малыя, прысеўшы на кукішках, качалі яйкі. Быў другі дзень Вялікадня. 3 раніцы схадзілі ў касцёл, а пасля набажэнства пастаялі крыху на ганку, пашапталіся ды па даўняй завядзёнцы і рушылі да Матрунінай Стасі — на вечарыну. Як і раней, да вайны, калі прасторная Матруніна хата з гэткім жа вялікім трысценам не магла ўмясціць усю расіцкую моладзь на Каляды альбо на Вялікдзень, ці
на Прачыстую. У хаце зазвычай усе не змяшчаліся, і таму хлопцы пасля чарговага вальса альбо каробачкі ўсё болей тоўпіліся ў сянёх ці на панадворку. А дзеці дык і ўвогуле білі малатком гарэхі на Каляды альбо качалі чырвоныя яйкі на Вялікдзень пры самай печы, там, дзе каля качарэжніку ў буднія дні стаялі цэбры ды чыгуны.
Цяпер жа хата нібы яшчэ больш пашырэла: усім у ёй хапала месца, ніхто не падпіраў вушакі, не было каму смаліць цыгаркі на прызбе ды раз-пораз узрываць начную цішыню вуліцы бесклапотным маладым рогатам. He было хлопцаў у мястэчку, не было іх і на вечарыне. Тых, што некалі гучнай полькай як не скаланалі Матруніну хату, вайна расцерушыла цяпер па свеце. Хтосьці з іх, можа, мерз цяпер у настылых акопах незнаёмай зямлі, хтосьці туляўся з вінтоўкай па лесе і ўсёй душой ненавідзеў гэтую вінтоўку, і марыў як найхутчэй дабрысці да зямлянкі, каб хоць трохі абагрэцца, а хтосьці ўжо ні аб чым не марыў, нічога не жадаў, бо ляжаў у зямлі, цалкам раўнадушны да пакінутага ім свету, які ператварыўся для яго ў незваротны й недасяжны. Іхнія ж дзяўчаты, прыйшоўшы да сваёй сяброўкі Стасі, як і некалі да вайны, сядзелі цяпер, прыціхлыя, на куце, лузгалі гарбузовыя семкі ды паціху гаманілі пра тое-сёе, абмінаючы размову пра хлопцаў Бо калі й ведала каторая пра лёс свайго сябра, то берагла тую таямніцу ў сваёй перапалоханай, насцярожанай душы.
Ды й вечарына была дзіўнаватая — сярод белага дня, бо як надыдзе каменданцкі час — не паходзіш, не пагуляеш. Ды і якая вечарына без гармоніка, а, галоўнае, без хлопцаў? Так, адна назва.
А ў дзяцей вунь свае беды: і хочацца пакачаць яйкі на Вялікдзень, а толькі калі заберуць тваё апошняе чырвонае яйка, як жа тут не заплачаш?
Галя Латышонкава паднялася ад стала, пайшла ў кут, дзе на вешаку віселі паліто ды кажушкі дзяўчат, знайшла
там сваю рудую ясёнку, дастала з кішэні чырвонае яйка, на якім бялелі два маленькія лісточкі, і падала яго Хведзьку:
— На, занясі Вандачцы.
Той надзьмуў свае рабаціністыя шчокі:
— Яшчэ чаго! Я ў яе не краў і не адбіраў, я чэсна выйграў.
— Авой, колькі гонару! — засмяялася Галіна і гукнула: — Ну, хто занясе?
Нібы тая спружына, Гэнька-міністрант, як яго ўсе цяпер называлі, падхапіўся з каленяў і, ні слова не кажучы, выхапіў яйка ды стрымгалоў кінуўся да дзвярэй. Ужо на парозе яго дагнаў дураслівы Хведзькаў крык:
— Гэнька-жаніх! Гэнька-жаніх! Цілі-цілі цеста, жаніх і нявеста!
Гэнька нібы спатыкнуўся на ляту — азірнуўся, зморшчыўся, але на выручку падаспела гаспадыня, якая прыгразіла Хведзьку сваім вялікім кулаком:
— Я вот пакажу табе зараз дражніцца — дзясятаму закажаш! Самому пара ўжо ў жаніхі лапці падшываць, дык ты на мальца накінуўся?
Хведзька зачырванеўся, не раўнуючы як ягонае бурачковае яйка, і адно буркнуў:
— Ужо й пасмяяцца няможна!
— Хто ж табе кажа, што няможна? — хітравата бліснула сваімі выпуклымі вачыма векавуха Нінка Скрабатун. — Ды толькі табе ўжо дзяўчат пара карагодзіць, а ты з малымі яйкі падзяліць не можаш.
Дзяўчаты пырснулі ў кулакі, а раптоўна ўзмакрэлы Хведзька кулём рынуўся ў сені ўслед за Гэнькам.
— Ну во, што ты, Ніна, нарабіла, — смяялася Волька Каспарышка, — адзін быў, што трохі выглядаў на кавалера, і той пяты падмазаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
