Будзь воля Твая...
Ірына Жарнасек
Выдавец: Про Хрысто
Памер: 436с.
Мінск 2023
— Тут? — бліснуў лупаватымі вачыма чырвонаармеец. — Што, і праўда мясцовы? Ну-у, развялося тут опіуму
для народа! I што, ты напраўду верыш у свайго... — дурасліва склаў ён рукі і падвярнуў вочы ўгору.
Айцец Антоні не стаў чакаць, калі ён скончыць, моўчкі павярнуўся і пайшоў у кляштар. Прычыніўшы дзверы, прысланіўся лобам да халоднага муру, пастаяў гэтак хвіліну, потым адарваўся ад яго і, не чакаючы, пакуль суцішыцца сэрца, пайшоў па калідоры ў касцёл. Укленчыў і ціха, як жабрак, папрасіў, выцягнуўшы да табэрнакулюма рукі:
— Дай мне мужнасці, Езу!
Гэтага ж самага ён прасіў і пасля таго, як зноў заявіліся чырвонаармейцы і прачыталі загад аб закрыцці друйскай гімназіі. Гэта павінна было азначаць, што праца марыянскіх выкладчыкаў болын не патрэбна тутэйшай моладзі, бо яна цяпер савецкая моладзь, і ў яе цяпер будуць іншыя настаўнікі. У той дзень ён плакаў, стоячы перад алтаром, бо ведаў, колькі сэрца аддалі ягоныя браты гімназіі, ведаў, колькі радасці і надзеі неслі яны хлопцам і дзяўчатам з бедных сем’яў бо тут збываліся іхнія мары. Ды ўсё гэта нічога не значыла для новай улады...
А колькі мужнасці спатрэбілася ў той дзень, калі па вулках Друі грукаталі ўжо нямецкія танкі, што неслі на сваіх гусеніцах новы парадак — славуты нямецкі орднунг! Ведаў: гэтыя таксама замахваюцца і на Друю, і на Абрамоўшчыну, і на ўвесь белы свет. I яшчэ ведаў добра: у вар’яцкай віхуры падзей, зменах улады, замахах на ўсё святое, у гэты жудасны час, калі чалавечае жыццё на вачах набывала мізэрны кошт, ён мусіць быць святаром. Заўсёды — святаром. I гэта ўжо незалежна ні ад улады, ні ад спрыяльнага ці неспрыяльнага часу, ні ад таго, чаго запатрабуюць ад яго тыя, што прагнуць кіраваць людскімі лёсамі. Ведаў: будзе цяжка, можа, часам нават не для чалавечых сілаў, але іншага выйсця ў яго няма. I гэта рабіла ягонае жыццё, нягледзячы ні на што, простым і ясным.
...Ён штовечар прыходзіў сюды, доўга стаяў на каленях, закрыўшы рукамі твар. Ён размаўляў з Богам. Ніхто і нішто
не мелі права парушыць гэтае размовы, хіба што здарылася б штосьці надзвычай пільнае. Ды ўначы пільных спраў да святара небагата. Таму і выбіраў айцец Антоні менавіта гэты час. Бо даўно зразумеў: менавіта ў такі час, калі цемра начы паглынае ўсе формы створаных рэчаў, чалавечыя размовы, спадзяванні, планы, спрэчкі — усё, чым бурліць кожны дзень, менавіта тады ён, слабы чалавек, падуладны адведзенаму для яго часу і лёсу, здольны чуць сваім сэрцам самога Бога. I менавіта ў такі час ён, часовы прышэлец у гэты свет, здольны зразумець самыя незвычайныя, нават вялікія рэчы.
Асцярожлівы, быццам вінаваты стук ды вузенькая палоска святла з прачыненых дзвярэй сакрыстыі маглі толькі азначаць, што здарылася штосьці непрадбачанае. Айцец Антоні правёў рукой па твары, вяртаючы сябе да рэальнасці, нізка схіліў галаву, адвітаўся з Тым, Хто трымаў яго тут увесь гэты час, і прамовіў словы, якія часта казаў на гэтым месцы і якія неслі для яго найвышэйшы сэнс:
— Будзь воля Твая.
Падняўся і паволі пайшоў насустрач таму, што чакала яго за дзвярыма.
II
Айцец Фелікс ішоў паперадзе з ліхтаром, які трымаў на ўзроўні грудзей, і тлумачыў:
— Jeszcze raz pszepraszam, ale czlowiek przybyl z daleka, az z-za Dzwiny, i ma tak wazn$ spraw?, zesmy si? z bracmi nie odwazyli omawiac bez ojca Antoniego. Tym bardziej ze przybysz wpierw pytal o ojca Antoniego5.
Мужчына сярэдніх гадоў, з глыбокімі залысінамі на скронях сядзеў пры стале ў рэфекторыі6, надзеўшы на калена шапку. Паслужлівы ксёндз Уладзіслаў падсоўваў яму міску з белымі наліўнымі папяроўкамі.
— Ды я... гэта... не галодны... — ніякавата аднекваўся госць. — Паеў, ад'язджаючы... I пару яблыкаў з сабой узяў. Праўда, кіслыя. У нас жа... гэта... не надта цяпер яблыкаў... Падаткі ж у «саветаў» былі ад ствала, ад кораня, ад хваста...
— Пахвалёны Езус Хрыстус! — прывітаўся айцец Антоні.
Мужчына падхапіўся — шапка звалілася на падлогу. Падняў яе, заціснуў у руцэ, падышоў і нахіліўся пацалаваць руку айцу Антонію. Той па інерцыі напружыў далонь, бо заўсёды чуў сябе няёмка ў такія моманты, хоць
5 Яшчэ раз перапрашаю, але чалавек прыехаў здаля, ажно з-за Дзвіны, і такую мае важную справу, што мы з братамі не наважыліся яе абмяркоўваць без брата Антонія. Тым болей што прыхадзень найперш пытаўся айца Антонія (польск.).
6 Сталоўка ў кляштары (ад лац. refectorium).
браты й пераконвалі яго, што звычка цалаваць святару руку — пашана не столькі да яго, колькі да Пана Бога, якому ён служыць. Згаджаўся, а прывыкнуць усё адно не мог. Затрымаў у сваёй руцэ шырокую, цвёрдую далонь начнога госця, зазірнуў у вочы, намагаючыся прыгадаць, дзе і калі яны сустракаліся, бо аднекуль жа гэты чалавек ведаў яго. He ўзгадаў. I ўсё ж усміхнуўся яму, папытаў:
— Як завуць пана?
— Зыгмунтам, — адказаў госць. — Зыгмунт Свідэрскі.
— Дык што прывяло пана Зыгмунта да нас у гэткі позні час?
Мужчына развёў рукамі:
— Я... гэта... рады быў бы і раней, але ж, ведаеце, працы ўвосень багата, а дарога няблізкая. Перапрашаю, ойчанька, але ж вот не выйшла іначай.
Айцец Антоні заўсміхаўся шырэй:
— Я ж не папракаю. Адно пытаюся, што прывяло пана Зыгмунта — хворы хто ў сям’і альбо якая іншая пільніца напаткала?
Запытаў пра хворага, бо, вядома ж, найчасцей уначы стукаліся да іх тады, калі нехта рыхтаваўся пайсці ў лепшы свет. Тады ўжо не зважалі на час і парў, ведалі, што на такую просьбу ніводзін святар не стане марудзіць.
— Ды яно... як тут лепей сказаць... — пачаў Свідэрскі. — Хворых у нас за Дзвіною, ойчанька, шмат. Вось і заўчора старая Пашкевічыха адышла на той свет без ксяндза. Як і не каталічка. А малілася ж!.. Ого, як некалі малілася — кожную нядзелю на першых лаўках была ў касцёле. I яна, і мужык, і дзеці. А цяпер... 3 таго берагу Дзвіны мы, ойчанька... Сам Пашкевіч памёр два гады таму. Таксама без ксяндза. А як вы думалі? Прасіў толькі, бедачына, перад смерцю, каб маліліся ды перапрашалі Бога за ягоныя грахі. Молімся, памятаю, Ружанец, а ён раптам як захрыпіць, як застогне!.. Жонка — да яго, дапытвалася, дапытвалася, што ён хоча, і той раптам як крыкне: «Гэленку!» А Гэленка
гэтая, ойчанька, у нас шчырая багамольніца: пасля таго як ксяндзоў нашых пабрала НКВД, дык мы ўсе як што — да Гэленкі. Тэрціярка7 яна ў нас, касцельны чалавек: ці баба народзіць, ці памірае хто — усе тады па Гэленку бягуць. Дык во... Пайшла яна да Антука за полаг, а той хрыпіць і хрыпіць усё нешта, усё кажа ды кажа ёй штосьці. Думаем, што яму там такое прыспічыла? Ажно, ці паверыце, спавядаўся ён так! Бабе спавядаўся, ойчанька! Во да чаго ў нас дайшло! — Свідэрскі абвёў прысутных позіркам, каб убачыць, якое ўражанне зрабіў на іх ягоны аповед, уздыхнуў: — Вам, пэўна, дзіка гэткае чуць, але ж, ойчанька, гэта наша жыццё... Во як яно ў нас, дарагія ойчанькі, у саветчыне, — памаўчаў і зноў уздыхнуў: — На тым баку Дзвіны — не на гэтым...
Айцец Антоні нарэшце ўзгадаў гэтага чалавека. Твару не пазнаў ды і не мог пазнаць, бо ніколі не намагаўся запамятаць тых, каго спавядаў, але выразна прыгадаў ягоную гаворку, гэтыя горкія ўздыхі: «3 таго боку Дзвіны мы, ойчанька». I яшчэ памятаў даўкую горыч у грудзях, калі слухаў тую споведзь. Глытаў горкі камяк у горле і ўжо ведаў, што ўначы панясе гаркоту гэтага чалавека з-за Дзвіны ў сваім сэрцы Таму, Хто чакаў айца Антонія ў цішы табэрнакулюма. Панёс. I доўга казаў Пану Богу пра бяду людзей, што жылі зусім побач — за Дзвіной, але адначасна і гэтак далёка — ажно за Дзвіной. Калісьці гэты край разрэзала па жывым целе мяжа. Якраз па Дзвіне. Разрэзала-раздзяліла. I зрабіла так, што людзі, якія некалі жылі разам, былі суседзямі і не думалі, не заўважалі гэтага, пачалі жыць у розных дзяржавах. I ў той дзяржаве, на правым беразе Дзвіны, пачало на ўсю сваю лютую дэманскую сілу гаспадарыць бязбожжа. Гэта была дзяржава, дзе ўлада паставіла сабе за мэту знішчыць усё святарства, разбурыць
7 Удзельніца Трэцяга закону святога Францішка, які аб’ядноўвае свецкіх вернікаў.
усе святыні, ператварыць у друз усё святое. I нішчыла, і цешылася з гэтага, і святкавала сваю перамогу. Моцна здзівіўся б нейкі партыйны ці камсамольскі актывіст, калі б пачуў горкія ўздыхі Зыгмунта Свідэрскага: «На тым баку Дзвіны — не на гэтым!» I ў той вечар, і пасля айцец Антоні шмат маліўся за пакутлівую зямлю, якая таксама была Бацькаўшчынай — насуперак усялякім межам. «Так што ведае Пан Бог цяжар ваш, людцы», — думаў ён, слухаючы жальбу Свідэрскага.
Айцец Фелікс асцярожліва паставіў ліхтар на лаўку, і ад яго па сценах пабеглі касыя цені. Ён падсеў да стала і загаварыў, перамешваючы польскія і беларускія словы, зазіраючы госцю ў вочы:
— Hex пан Зыгмунт дзенькуе Пану Богу за Яго ласку, бо юж то, цо пан прыехаў шукаць рады в тэй справе, означа Божу ласку. Тэнскнота за Богам... э-э-э... сум па Богу — велька ласка, пане Зыгмунце.
— Дык і я ж кажу, — ажывіўся госць. — Я ж і кажу: сумуюць людзі, Бога прагнуць. Падумайце самі: ці ж мы вінаватыя, што ад нас ксяндзоў пабралі ды касцёл зачынілі? Ксяндзоў начамі забіралі, каб людзі не надумаліся заступацца — баяліся, відаць, яшчэ трохі. А потым пасмялелі. Так пасмялелі, што касцельныя вежы прынародна, у белы дзень трактарам здзерлі. I не страшны ім быў наш плач, і не баяліся Божай помсты. А бабы нашы ўсё і цяпер успамінаюць, як вежавы крыж, зваліўшыся на зямлю, лёг каля самых дзвярэй. Дык старая Матруна ўвесь час цвердзіла: «Папомніце, людцы, вернецца Богу наш касцёл. Вось тады прыпомніце Матруну». У касцёле ўжо кіно паказвалі, а Матруна сваё: «Вернецца Бог у наш касцёл». Я то сваіх не пусціў глядзець іхнія бессаромныя кіны. I Пашкевіч не пусціў, і Красоўскі, і шмат хто... А некаторым жа стала цікава, што там такое паказваюць у тых кінах. Маладосць — дурносць... Ім адно ў галаве, а пра тое і не дбаецца, што Бог за ўсё спытае. Я так думаю, што і за кіно таксама спытае —
з тых, хто паказваў, і з тых, хто глядзеў, — павысіў Свідэрскі голас, але зараз жа спахапіўся — аціх, сумеўся: — Ці я не гэтак што?..
Айцец Антоні падняўся і націснуў рукой на бераг стальніцы так, што ажно пабялелі пальцы:
— Няхай пан Зыгмунт не прабачаецца, бо пан усё добра разумее і расстаўляе ўсё на свае месцы. Чуем мы часам пра вашае жыццё, пра тое, што ў святынях вашых цяпер то кіно, то млын, то стайня.
КНІГІ ОНЛАЙН
