Будзь воля Твая...
Ірына Жарнасек
Выдавец: Про Хрысто
Памер: 436с.
Мінск 2023
Каму на шчасце, на руку,
Каму на гора, на бяду:
— Ці скора замуж я пайду?
— Мець буду грошы я ці не?
— А жыць ці доўга мне?
Калі ж то будзе (Божа, дай!)
Наш вольны край?
— Ого! — падзівіўся Мікола. — Складна.
Хвіліну памаўчалі.
— Дык вось: да таго, ці смелы я... — вярнуўся айцец Антоні да ранейшае гутаркі. — Тут, разумееце, з якога боку глянуць. Сам дык я ніколі пра гэта не думаю. Проста аднойчы, ужо даволі даўно, я даверыў сваё жыццё Пану Богу, сказаў Яму, што цалкам аддаю сябе Яму. I... аддаў. I пасля гэтага мне нашмат прасторней стала жыць, адпаў усялякі страх і неспакой.
— Гм, — адно і знайшоўся Мікола, — не, ну ёсць жа такія людзі! Ажно не верыцца — як кіно якое!
Зноў нейкі час маўчалі.
— А наконт таго, што немцы завіталі ў дрысенскі касцёл, дык хіба гэта ўпершыню? — загаварыў айцец Антоні. — Заходзілі яны туды і раней, нарабілі бяды — забралі ксяндза, каб потым расстраляць у Беразвеччы.
— Праўда гэта? Расстралялі ўсё ж? У нас там казалі нешта, ды хто што — кожны на свой капыл.
— Расстралялі. Адразу трох.
— Але ж у іх на пражках напісана: «3 намі Бог».
— Напісана, — айцец Антоні падняўся, прайшоўся па пакоі, спыніўся перад Міколам. — Напісаць можна шмат чаго. He ведаю, які там з імі бог, а толькі не той, што пайшоў на крыжовую смерць дзеля слабых, разгубленых, няшчасных. Іхні ж бог разам з імі забівае, паліць, нішчыць, множыць сіротаў. I д’ябал можа прыкрыцца Божым імем. Іхні галоўны ідэолаг Розэнберг ужо даўно гарлаў, што круцыфіксы21 ў касцёле павінны быць забаронены.
— Але ж свастыка — таксама нібыта крыж.
— Добра сказалі — «нібыта». Крыж. Сапраўды, крыж. Толькі ён вораг крыжу Хрыста. Пра гэта яшчэ напярэдадні вайны папярэджваў Святы Айцец: свастыка — вораг Хрыстовага Крыжа.
У дзверы неспадзявана пастукалі і, прачыніўшы іх, айцец Фелікс папытаў:
— Moze nasz gosc si? napije gorqcej herbaty? Dopiero zaparzylem22.
Нейкі момант i Мікола, i айцец Антоні непаразумела глядзелі на айца Фелікса, быццам не маглі ўцяміць, пры чым тут да іхняе такой важнай гаворкі нейкая гарбата. Нарэшце айцец Антоні схамянуўся:
— He пытай, хіба, айцец Фелікс, але нясі сюды свае зёлкі.
21 Распяцці (ад лац. crucifixus).
22 Можа? наш госць вып’е гарачай гарбаты? Толькі што заварылася (польск.).
Яны абодва з задавальненнем пілі рудаваты кіпень з бляшаных кубкаў — дзьмухалі на яго, апякалі вусны. Абодвум, па ўсім відно, не была прыкраю гэтая непрадбачная начная гаворка — не сказаць, што сяброўская, але й не варожая.
— Можа, яшчэ калі давядзецца завітаць во гэтаксама ўначы, — сказаў Мікола і паставіў на стол пусты кубак. — Прымеш, ксёндз?
— Прыходзьце. Чым будзем багатыя — тым і пачастуем, — проста адказаў айцец Антоні, а сам з горкай іроніяй падумаў пра тое, што калі б ён і не захацеў прыняць, то не вельмі пыталіся б: чалавек са зброяй у руках не надта сумуе па гасціннасці.
Мікола падняўся, зашпіліў на ўсе гузікі даўгаватую шварку, якая змахвала на шынель, узяў стрэльбу, што ўвесь гэты час стаяла пры стале. Айцец Антоні таксама падняўся і падумаў, што як на добрае, то можна было б прапанаваць ім прыснуць пару гадзінаў у цяпле, але ж як ты тут будзеш іх затрымліваць, калі замкнёныя ў касцёле Васіль са Стасяю ды іхні сведка Грышка, напэўна, ужо зусім адубелі.
— Добра, ксёндз, пойдзем мы ў нашы лясныя харомы. Дзякуй за прыём, памаўчаў і дадаў, за гутарку. Слухаў я цябе і думаў: «Вось каб нам гэткага агітатара ў атрад — каго хочаш пераканаў бы!»
— Ніколі не працаваў агітатарам, — стрымана адказаў айцец Антоні.
Мікола трохі сумеўся і пакруціў у паветры растапыранымі пальцамі:
— Ну... гэта... У вас яно, канешне, называецца неяк інакш... — і махнуў рукой. — Але на дзеле гэта тое ж самае, — падумаў і паправіўся: — Нібыта тое самае. — Потым пасур’ёзнеў: — Калі завітае раптам да цябе зноў той нямчура — раскажаш пра нашу сустрэчу?
— А навошта яму гэта ведаць?
— Правільна. Тым больш, што і табе, ксёндз, магло б пасля не паздаровіцца. Так што, глядзі...
Прагучала гэта нібыта і без пагрозы — так сабе, канстатацыя незайздроснага становішча, у якое воляю лёсу трапляў айцец Антоні. Праўда, гэты нялёгкі і малапрывабны лёс ён выбіраў сам, разумеючы ўсю ягоную пагрозлівую складанасць.
Выйшлі ў суседні пакой. Трое партызанаў мірна храплі, узлёгшыся на стол і падклаўшы пад галовы свае аблавушкі. Чацвёрты сядзеў на зэдліку пры парозе і з усіх сіл вытарэшчваў асалавелыя вочы. Айцец Фелікс таксама ківаўся на стоўчыку пры нагрэтым шчытку і зморана перабіраў пацерынкі ружанца. Стрэлкі гадзінніка паказвалі палову чацвёртай. Айцец Антоні каторы раз падумаў пра бедную Стасю, якая, здаецца, і апранута была даволі лёгка: не на працу ж ішла, але браць шлюб.
— Пад’ём! — гаркнуў Мікола хрыпатым голасам, нахіліўшыся над соннымі галовамі.
Хлопцы падхапіліся, церлі вочы, няўцямна азіраліся на бакі.
— У дарогу! — зноў загадаў Мікола.
Неахвотна адарваліся ад нагрэтых месцаў, разміналі знямелыя рукі-ногі. Самы старэйшы з іх — каржакаваты дзядзька з шырока расстаўленымі вачыма і густой сівой барадой — закінуў за плячо мех з нейкімі рэчамі.
— Што там у цябе, Стасюк? — запытаў Мікола, хоць, вядома ж, здагадваўся, што там магло быць.
— Ды во свяшчэннік, — прагугніў Стасюк і матлянуў галавой у бок айца Фелікса, — зрабіў нам небальшэнькі правіянт.
Па тым, як нервова таргануліся куточкі вуснаў айца Фелікса, было зразумела, з якой «ахвотаю» ён рабіў той правіянт. Вядома ж, Мікола гэта таксама добра зразумеў — не першы раз, — але штосьці ўдакладняць не палічыў патрэбным. Праўда, і падзякаваць таксама забыўся.
— Усё, таварышы, выходзім! — загадаў ён і націснуў на галаву рудую, вылінялую шапку-аблавушку.
— Дабранач, — кінуў хтосьці з партызанаў, іншыя ж перамоўчалі і выкуліліся за парог.
Мікола падаў руку гаспадарам, трохі сарамяжліва ўсміхнуўся:
— Выбачайце, калі што не так — не навучаныя мы са свяшчэнствам абыходзіцца.
— Няхай вас Бог беражэ, — пажадаў айцец Антоні.
Мікола толькі зірнуў на яго, але нічога не адказаў — адно кіўнуў галавой, што магло азначаць падзяку. Аддаўшы «дабранач», ён выйшаў у сені, і айцец Антоні патушыў цьмяны ліхтар, што стаяў на падлозе, адхінуў абедзве посцілкі, якімі было занавешана вакно, — доўга прыслухоўваўся і ўглядаўся на двор.
Айцец Фелікс уздыхнуў:
— Juz poszli. Dobrze, ze kilku kawalkow sloniny byly schowane w innej skrzynce, bo zostalibysmy z garsciq kapusty. Biedni sa ci ludzie, do ktorych zawitaja tacy gosci23.
— Hy, ім жа таксама трэба нечым харчавацца ў лесе, — стрымана адказаў айцец Антоні.
— Oczywiscie24, — паныла згадзіўся айцец Фелікс.
— Добра. Здаецца, усё ціха. Пайду адчыню касцёл.
— Ро co?25 — не зразумеў айцец Фелікс.
— Маладыя там мае памерзлі недзе на хорах, — усміхнуўся айцец Антоні. — Святаяннік у нас яшчэ ёсць? Адагрэць жа іх неяк трэба.
23 Пайшлі ўжо. Добра, што некалькі кавалкаў сала былі схаваныя ў іншай скрынцы, бо засталіся б мы са жменяй капусты. Бедныя тыя людзі, да каго завітаюць такія госці (польск.).
24 Безумоўна (польск.).
25 Навошта (польск.).
ЯасткадруЖ
I
3-пад накрыўкі закурадымленай варэйкі клубілася пара, змешвалася з дымам ад невялічкага вогнішча. Да паху дыму і гарэлай смалы слаба прымешваўся пах кропу, некалькі парасончыкаў якога толькі што ўкінула ў варэйку баба Альбіна. Скароміны для варыва не мела, дык прыпраўляла кропам. Айцец Юры сядзеў на зямлі, абхапіўшы рукамі калені, і глядзеў на мітуслівыя языкі агню, што лізалі галінкі хворасту, якія спачатку набрынялі чырванню, потым вельмі хутка рабіліся шызымі і ападалі на кучу попелу. Час ад часу ён браў новыя сукі, пераломваў іх і, склаўшы ў пучок, падкідваў пад варэйку.
— Можа, ужо гатова? — гукнула баба Альбіна ад хлява. Айцец Юры паціснуў плячыма.
— Глядзі, чалавек, — усё бацвінне на юшку разварыцца.
Доўгім прутком прыпадняў накрыўку і за парай нічога не ўбачыў.
— Ай, чалавек, я ж табе во лыжку прынесла каштаваць, — прабурчэла баба Альбіна і шчарбатай драўлянай лыжкай зачэрпнула трохі варыва, падзьмухала на яго, сёрбнула. — Добра. Самы раз, — абкруціла рукі чорнай зрэбнай атымалкай і спрытна выхапіла варэйку з полымя, паставіла на пясок, уздыхнула. — А падумаўшы, дык якое яно там добра: каб трохі прыскварыў — во тады было б нішто сабе.
— Ну, так, — адно што згадзіўся айцец Юры.
Старая раптам выпрасталася, сашчапіла на грудзях рукі і ўважліва паглядзела на яго:
— Гляджу я на цябе, чалавек, і думаю, што гэта ты такі смутны — гора якое маеш? — I, не чакаючы адказу, забедавала: — Чаго-чаго, а гэтага цяпер хапае па людзёх пад завязку. Як пайду я са свайго хутара каго праведаць, — хітнула галавой у той бок, дзе пад высознымі дрэвамі віднеліся хаты, — як паслухаю, дык лепей бы і не чуць, і не бачыць. — У мяне вунь таксама... пяцёра дзетак было, мужык... А цяпер? Адна, як той гарох пры дарозе... — памаўчала, падумала і схамянулася: — Ну, добра, чалавек, адпачывай, часу ў цябе хапае, пакуль не сцямнее, а мне трэба ісці ды казе лазы надзерці.
— Яна ж на траве вунь прывязаная — навошта ёй лаза? — падзівіўся айцец Юры.
Але баба Альбіна паднялася і паспешліва адмахнулася:
— Трэба ж думаць і пра зімку. Табе — што, ты пойдзеш сваёй дарогаю, а мне тут жыць, зімаваць, век дажываць. О-хо-хо, долечка!..
— Дык, можа, дапамагчы вам, цётка? — прапанаваў айцец Юры. — Я ж да вечара вольны, магу й папрацаваць. Трэба ж мне неяк аддзячыць за прытулак.
— Сядзі ўжо, пільнуй хату, — сказала так катэгарычна, што пярэчыць не выпадала. Яна пайшла ў кладоўку, доўга бразгала там нечым і нарэшце выйшла, трымаючы на сагнутай руцэ лазовую карзінку з вечкам.
«Няблізка, мусіць, тая лаза, калі нават харчы з сабой узяла», — падумаў айцец Юры, але не стаў нічога пытаць: за суткі, якія ён пражыў на гэтым хутары, ён заўважыў, што гаваркая баба Альбіна станавілася часам зусім не ахвочай на слова. Вайна рабіла людзей замкнёнымі, насцярожлівымі. Раней, было, зойдзеш першы раз у незнаёмую хату, дык цябе мала што прымуць як свайго, але праз паўгадзіны ты ўжо будзеш ведаць шмат чаго не толькі пра гаспадароў, але і пра іхніх братоў-сватоў. Цяпер жа людзі не спяшаліся раскрываць душу перад прыхаднем — адно бедавалі ды наракалі на вайну, якая ператрэсла іхняе жыццё, расцерушыла
КНІГІ ОНЛАЙН
