Будзь воля Твая...
Ірына Жарнасек
Выдавец: Про Хрысто
Памер: 436с.
Мінск 2023
— Дзякуй! — дзяўчынка спрытна саскочыла з крэсла, паклала лусту хлеба на суніцы ў берасцянку і цяпер ужо подбегам рушыла да дзвярэй, ледзьве не сутыкнуўшыся на парозе з паняй Гражынай — маці ксяндза Баляслава. Тая адно правяла рукой па бялявай галоўцы дзяўчынкі і, адказаўшы на ейнае паспешлівае прывітанне, пахваліла:
— Працаўніца ты наша!
Шчаслівая Вэрця слізганула з-пад ейнай рукі і знікла за дзвярыма, а пані Гражына ўсміхнулася сыну:
— Зноў ягады прынесла?
— Прынесла. А што ж рабіць — трэба сям’ю гадаваць, — і патлумачыў айцу Юрыю. — Самая старэйшая. А за ёй — яшчэ трое. Бацьку ці не ў адну ноч з ксяндзом Эліяшам забралі, таксама ворагам народа аб’явілі. Маці ўжо без бацькі недзе праз месяц нарадзіла меншага ды ад гора, калі пачула пра бойню пад Улай, нібы розум у яе затуманіўся. Некалькі разоў з дому сыходзіла, усё пытала ў людзей дарогі на Улу. Там, кажа, кроў у каляінах стаіць — сабраць трэба.
Каўнер кашулі пачаў здушваць шыю, і айцец Юры расшпіліў верхні гузік.
— Езус, Марыя... — прашаптала пані Гражына, змятаючы са стала хлебныя крошкі. Яна нізка нахіліла галаву, і на абрус капнулі дзве слязіны, пазначылі яго дзвюма маленькімі круглымі плямкамі.
— Пра кроў у каляінах, — паволі загаварыў ксёндз Баляслаў, — адзін чалавек з Селішча расказваў. Ён там быў пасля таго... на свае вочы бачыў скрываўленую дарогу...
Дзве цёмныя плямкі на белым абрусе ў вачах айца Юрыя раптам пачырванелі і пачалі множыцца, заліваючы бель ільнянога абруса барвянай чырванню.
Ill
Набліжаючыся да разгалістай, каржакаватай ліпы з буслянкай наверсе, айцец Юры адчуў раптам, як моцна затахкала ў грудзях сэрца. Ведаў, чаму. Ведаў, што калі пяройдзе на той бок ліпы, міне хату Кашалевічаў, параўняецца з буйным кустоўем шыпшыны пры склепе, то ўбачыць... белую вежу касцёла. Яна з’явіцца над стрэхамі хатаў, над верхавінамі дрэваў як маяк, на які трэба кіравацца. Потым, на паваротах, яна будзе знікаць з далягляду за высознымі вершалінамі дубоў, але ты ўжо пакінеш усе іншыя думкі і адно будзеш набліжацца да старасвецкага маўклівага гмаху, што вабіць да сябе незразумелаю магутнаю сілай.
Ішоў, не ўзнімаючы галавы, надчэкваючы таго моманту, калі з правага боку як не зачэпяць яго за крысо пінжака густыя калючыя кусты шыпшынніку. Друя... Ён вяртаўся ў яе, як вяртаецца сын у бацькоўскі дом пасля доўгіх дарог блукання па свеце. Ведаў: тых, каго яму больш за ўсё хацелася б цяпер пабачыць, тут ужо няма. Ведаў, як будзе балець душа, бо сцены касцёла, пакоі і калідоры кляштара, кожнае дрэва ў двары і садзе будуць нагадваць пра іх, бясконца дарагіх ягонаму сэрцу. Але адначасна ён ведаў і іншае: тут ёсць цяпер браты марыяне. Няхай сабе не беларусы, з якімі перажыта гэтак шмат, але палякі; для яго ж яны таксама былі братамі, і таму ён вяртаўся ў сваю сям’ю, у свой дом, у сваю Друю.
Салодкі водар шыпшыны, над якой звінеў цэлы рой пчолаў, прымусіў затрымаць крок. Паволі ўзняў вочы і застыў, маўкліва й радасна вітаючы высозную вежу, што бялела на тле яснага блакіту неба. Правёў рукой па твары, быццам хацеў сцерці з яго нейкую нябачную пасму туману, што пачынала засціць вочы. Даўно, вельмі даўно ён плакаў. На ягонай доўгай дарозе было шмат непамыслотаў, якія прыносілі яму боль і горыч. I ўсё ж не слёзы. Але ж гэта не боль і не горыч. Гэта — радасць. Значыць, ён усё ж заслужыў яе за час сваіх бясконцых дарог? Заслужыў... Але чым? Ці не тым, што, нягледзячы на тое, дзе і сярод каго ні быў, ён заўсёды памятаў, што ёсць на свеце гэтае ціхае мястэчка з яго такім родным касцёлам, што расце на гэтым вось месцы шыпшына, каля якой, вяртаючыся ў Друю, сярод сінечы нябесных аблокаў ён абавязкова ўбачыць белую вежу. I яшчэ ён заўсёды ведаў, як моцна закалоціцца пры гэтай сустрэчы сэрца. Перапоўненае болем, горыччу, расчараваннямі, стратамі, яно, ягонае сэрца, усё адно страпянецца ў грудзях, калі вочы ўбачаць бялюткую вежу па-над Друяй.
Перажагнаўся, прыклаў руку да грудзей і хвіліну чакаў — прасіў сваё сэрца суцішыцца. Паволі пайшоў далей, уніз з узгорка, ведаючы, што каля грувасткага абымшэлага валуна белая вежа схаваецца з вачэй. Але гэта ўжо не істотна. Гэта ўжо зусім не істотна, бо ён чуе сэрцам ейную прысутнасць, і гэтае адчуванне напаўняе ягоную душу трапяткою радасцю.
— Добры дзень!
Бялявы хлапчук у доўгай, з чужога пляча кашулі, у портках, закасаных да каленяў, ніжэй якіх чорнымі пісягамі прысохла да ног тарфяністая гразь, сядзеў на валуне. Побач ляжаў вялікі мех, напханы травою. Айцец Юры аддаў «дабрыдзень» і прыпыніўся:
— Свінням? — кіўнуў на мех.
Хлапец зачырванеўся, але адказаў спакойна, як дарослы:
— Свінню паліцаі забралі, а парсюка ў цемры не ўбачылі. А ён, як самлеў усё роўна, маўчаў, не рохнуў нават са свайго кута. Маці думала, здох ад страху. He — жывы. Ды во захварэў, бабоўніку трэба, — крануў бруднай нагой мех.
— Ну так, бабоўнік для свіней — і лякарства, і наедак, — згадзіўся айцец Юры.
Хлопец не адказаў. Моўчкі ўхапіўся за мех, пачаў падымаць яго на камень, каб потым ускуліць на плечы. Айцец Юры дапамог яму, і хлопец прыгнуўся пад цяжарам, паволі, хістаючыся, пайшоў праз дарогу.
— Ты чый будзеш? — гукнуў яму ўслед айцец Юры.
Хлопец штосьці адказаў, але айцец Юры не пачуў, перапытваць жа не стаў.
Друя жыла сваім штодзённым няспешным клопатам, як і год, як і два гады таму, як і тады, калі тут жыў ён, айцец Юры. Тая ж ліпа расла на ўзгорку, тая ж цвіла шыпшына, той жа валун ляжаў пры дарозе. I гэтаксама падрасталі дзеці. Але ж падрасталі. За гэты час тыя, што пасыпалі кветкі ў часе працэсій, самі ўжо носяць на працэсіях алтарыкі альбо харугвы. А хлапчукі, што насілі пры ім працэсійны ружанец, ужо, можа... Але што ж ён загадвае? Ці ёсць яны ўсе тут, ці... жывыя, тыя хлапчукі і дзяўчаткі?.. Бо і тут нехта ў некага забірае ягонае дабро, нехта некага ненавідзіць, нехта ў некага страляе, як стрэлілі ў айца Кулешу. Ягоная Друя была ўжо іншаю, не магла не стаць іншаю, бо праз яе прайшла смерць. У трыццаць восьмым польскія ўлады проста выгналі іх, беларускіх святароў, з Друі. Праз тры гады новая ўлада ўжо не выганяла — яна страляла. Вось у гэтую Друю ён, айцец Юры, і вяртаўся сёння. Але, дзіўная рэч, у душы ён не чуў страху перад тым невядомым, што чакала яго ў гэтай новай Друі. Напэўна, таму, што ён добра ведаў іншае: няхай сабе сярод страху і несправядлівасці, сярод гора і бедаў, але ён павінен быць тут, на гэтай зямлі. Дзе нарадзіўся. Дзе вырас. Дзе паверыў у Бога і даручыў Яму свой лёс. Дзе палюбіў Маці Божую
і стаў Яе сынам. Даўно страціўшы сваю кроўную маці, ён меў Нябесную, якой прысвяціў сваё жыццё. Усё гэта было з ім тут, у Друі. Мабыць, таму Друя — ягонае месца на зямлі. I гэтыя людзі, што жывуць тут і якіх напаткала столькі бяды, — ягоныя браты і сёстры, да іх ён вяртаецца са сваіх нялёгкіх далёкіх дарог. I што б ні спаткала яго тут — ён прыме тое з рук Божых. Толькі б хапіла для гэтага пакоры і сыноўскае любові.
Каля вялікага дома на высокім, у палову чалавечага росту падмурку айцец Юры спыніўся і нейкі час непаразумела ўзіраўся на вокны з павыбіванымі шыбамі, на чорны праём дзвярэй, які зеўрыў трывожнаю нематой. Пры стромкім ганку ляжаў на баку дзіцячы ложак з выгнутымі дугамі на ножках, побач валяўся драўляны конік. Аблезлы руды кот старанна мыўся на сцежцы. Толькі якіх гасцей мог чакаць дом, які, па ўсім відно, пакінулі ягоныя гаспадары? Але куды мог выехаць шавец Ізі Яцкель, што рупна гаспадарыў некалі ў гэтым доме? 3 ягоным сярэднім сынам Максімам айцец Юры некалі вучыўся ў гімназіі. Потым Максім ажаніўся з Крывелевай Лізай, той самай, якая прымушала заміраць іхнія сэрцы, калі брала ў рукі гітару, паволі перабірала тонкімі пальцамі па струнах і спявала нізкім грудным голасам песню, слоў якой большасць слухачоў не разумела, але не магла не чуць сэрцам — столькі самотнага, горкага, моцнага было ў той габрэйскай песні. Часам Ліза казала ім, пра што спявае, але найчасцей не трэба было перакладу, бо вялікі сум ейных далёкіх супляменнікаў біўся ў кожным гуку.
Маладыя жылі разам з бацькам у ягоным высокім, прасторным доме, і айцец Юры часам заходзіў сюды да сваіх сяброў. Паддаючыся нейкай незразумелай, але моцнай сіле, айцец Юры і цяпер адчыніў веснічкі, ступіў у засень разложыстай яблыні, пад якой былі параскіданыя кавалкі зялёнай, чырвонай, квяцістай тканіны (Ліза была добрай швачкай), валяўся стаптаны чаравік і яшчэ нейкае
рыззё. Пасмы шэрага кужалю звісалі з куста бэзу. Дзе ж гаспадары? Выехалі? Горкі камяк сціснуў горла. Гэта было б найлепей. Але... ці выехалі... яны? Ці... паспелі? Руды кот выгнуў дугою спіну, ляніва мяўкнуў, пацягнуўся і паволі пайшоў на ганак — у адкрыты праём без дзвярэй. Цяпер гэты аблезлы кот быў тут гаспадаром. Айцец Юры пайшоў прэч, чуючы, як слабнуць ногі, а глухая цішыня апусцелага Яцкелевага дома цісне на скроні.
На дарозе насупраць дома стаяла кабета ў спалавелай сукенцы і белай хустцы, завязанай бабкай. Кабета абапіралася на доўгую матыку і спадылба разглядвала айца Юрыя. Іхнія позіркі сустрэліся, але айцец Юры не захацеў ні пра што пытаць, бо і без роспытаў нібы дакрануўся да таго страшнага й непапраўнага, што здарылася з ягонымі сябрамі юнацтва. Ды жанчына сама зачапіла яго:
— Сваяком быў ім?
Яе «быў» усё сказала само за сябе, пацвердзіла ягоную страшную здагадку, і айцец Юры адно што змог адмоўна хітнуць галавой.
— Ну так, — згадзілася кабета, — які ж сваяк... Іхнія ўсе — там... — матлянула некуды ўбок галавой і ціха паўтарыла: — Усе... там... Па хатах толькі скавышы скуголяць. Божа мілы, што ж гэта дзеецца на свеце? Чаму ён раптам гэтак узбурыўся ды перакуліўся дагары нагамі?
I зноў айцец Юры не змог вымавіць ні слова, не змог нават запытацца, калі гэта здарылася і дзе пахаваныя Максім, Ліза, іхні маленькі сын, стары Крывель. А жанчына тым часам, пільней прыгледзеўшыся да яго, паволі прамовіла:
— Гляджу я на цябе, чалавек, і ўсё не магу прыгадаць, дзе бачыла. Друйскі ты ці прыезджы?
Айцец Юры крыху разгублена ўсміхнуўся: і сапраўды, друйскі ён ці не? Але жанчына раптам войкнула, выпусціла з рук матыку, гучна прашаптала:
— Ой-чань-ка...
I lie паспеў айцец Юры нічога адказаць, як яна кінулася да яго, схапіла за руку, прыпала на момант да яе вуснамі і ўзняла на яго свае вільготныя вочы:
КНІГІ ОНЛАЙН
