Будзь воля Твая...
Ірына Жарнасек
Выдавец: Про Хрысто
Памер: 436с.
Мінск 2023
— Ну што ж, гімназіст Юры Кашыра, будзем маліцца, каб стаў ты марыянінам. Неўзабаве адчынім у нас навіцыят, так што, калі Бог дасць, быць табе, Кашыра, першым друйскім навіцыем, а там, глядзіш, і прыміцыі9 дачакаемся. Ты ж ксяндзом хочаш быць альбо братам законным?
— Ксяндзом.
— I правільна, — айцец Андрэй злёгку сціснуў гімназіста за плечы. — Бацькаўшчыне вельмі патрэбныя святары. Свае. Мясцовыя. Якія разумеюць яе, жывуць ёю, за
9 Першая святая Імша святара (primitiae — лац.).
яе ахвяруюць свае жыцці. Балючая яна ў нас. Уся з болю. Таму ёй і патрэбныя мы, бо не з чужых слоў зведалі гэты боль — самі яго перажываем. Згодны?
Юры адно кіўнуў галавою, бо кудысьці падзеліся патрэбныя словы. Ведаў: гэтая размова з айцом Цікотам вельмі важная для яго, можа, найважнейшая, але патрэбныя для гэткага адказнага моманту словы кудысьці раптам адляцелі, і ён змог толькі выціснуць:
— Я таму і хачу быць з вамі.
Айцец Цікота засмяяўся:
— Гэта цешыць. Бо, выходзіць, не дарэмна мы цябе тут вучылі, тое-сёе зразумеў ты, калі маеш жаданне быць у нашай сям’і. Добра, хлопча, ідзі. Вучыся. Маліся. I ад свайго не адступайся. Дасць Бог, будзем братамі.
— Дзякуй, — Юры павярнуўся, пайшоў да дзвярэй, ужо трымаючыся за клямку, не стрываў — запытаў тое, што найбольш рупіла:
— Ойча, а я... змагу?
Айцец Андрэй неяк шырока, цёпла ўсміхнуўся на ягоныя поўныя трывогі словы:
— Вельмі добра, што не хварэеш на пыху ды самаўпэўненасць. Бо вядома, што калі і хварэць, то лепш ужо на працавітасць, а гэтага, як мне здаецца, у цябе хапае.
...Божа, колькі вады сплыло па Дзвіне пасля тае размовы?! Праз два месяцы пасля яе, у чэрвені дваццаць пятага, Юры і сапраўды уступіў у навіцыят... Дзесяць гадоў давялося чакаць яму сваёй прыміцыі. Дачакаўся. Віншуючы яго ў той шчаслівы дзень, айцец Андрэй нагадаў:
— Памятаеш, я казаў табе: настане гэткі дзень?..
Памятаў. Хіба ж магчыма такое забыцца? Усё і ўсіх бярог ён у сваёй памяці. Тым балючэй было яму цяпер пасля ягоных доўгіх, заблытаных дарог вярнуцца зноў у Друю і нікога з дарагіх, родных людзей не сустрэць у ёй. I адчуць тут сваю горкую адзіноту. Бо не было іх тут, працавітых, мудрых, напоўненых тым Божым спакоем,
які часта вылучае законніка з людскога асяроддзя. Яны ведалі, да чаго імкнуліся, былі глыбока перакананыя, што іхняя служба Богу патрэбна, неабходна роднай зямлі і тым, хто на ёй жыве. Яны дамагаліся, каб беларусы маглі адкрыта, не тоячыся, вызнаваць сваю веру ў Бога, каб маліліся яны на матчынай мове і тым самым набіраліся сілы духу. Колькі яны гаварылі пра ўсё гэта! Колькі планавалі, як будзе развівацца кляштар у Друі, у Беларусі! I вось цяпер настаўнікаў няма, а з іхніх вучняў у Друі цяпер ёсць адзін ён. I цяпер ужо ён тут для кагосьці павінен быць настаўнікам, напрыклад, для гэтай дзяўчыны, што даверыла яму сёння сваю таямніцу. Гэтаксама, як некалі даверыў ён айцу Андрэю. Ці сумеў ён быць для яе гэткім жа настаўнікам, як некалі для яго айцец Андрэй?
Але, напэўна ж, і айцец Андрэй сумняваўся некалі ў сваёй праваце, напэўна, і яму было няпроста прыняць нейкія рашэнні. Хоць... Яны ўсё ж былі разам — айцец Андрэй, айцец Фабіян, айцец Язэп, айцец Віталіс, айцец Казімір... Калі былі разам, безумоўна, было лягчэй. Але потым, калі іх усіх разагналі з Друі, рассеялі па свеце, тады ім таксама, напэўна, было і горка, і адзінока, і балюча. Гэтак жа, як і яму тут... цяпер...
Падняўся і пайшоў па сцежцы — уніз, да Дзвіны.
Божа, што калісь народы На асобкі падзяліў I хацеў, каб народ кожны Мовай роднай гаварыў.
Узглянь жа на народ бяздольны Беларускі, што к Табе Голас ціхі, паднявольны У пакорнай шле мальбе.
Як яны любілі гэтую песню! Як хораша яе некалі спявалі разам — выкладчыкі і гімназісты! Як прывольна ёй было гучаць у друйскім касцёле! I як жа ганарыліся яны тым, што мелодыю гэтай цудоўнай, пяшчотнай песні напісаў іхні
айцец Фабіян! Цяпер ён, айцец Юры, не спяваў, ён шаптаў нараспеў гэтыя прыгожыя словы, і зацяглая горыч даўкім камяком заціскала яму горла.
Асвяці наш розум верай I надзею ў душу ўлі, Ды агонь любові шчырай У сэрцах нашых запалі!
Хто ведае, можа, у гэтую самую хвіліну хтосьці з іх, друйскіх айцоў марыянаў, таксама спявае альбо шэпча гэты гімн? Можа, спявае яго айцец Германовіч у сцюдзёным Харбіне ці айцец Смулька ў Полылчы? А можа, зацягнуў яго сваім нізкім голасам айцец Андрэй? Дзе ён цяпер? Дзе мудры айцец Фабіян? А можа, у гэтую хвіліну спявае яго хтосьці з былых друйскіх гімназістаў? Куды, у якія краі закінуў іх лёс? I хто з іх жыве, а каго ўжо няма, як няма больш на гэтым свеце ягонага даўняга сябра з вялікімі сумнымі вачыма Максіма Яцкеля і кучаравай, доўгавалосай Лізы Крывель?
Памажы ж нам, Божа мілы, Прабудзіцца да жыцця, Удзялі парады, сілы, Каб ня збіліся з пуцця...
— Ксёндз Юры?
Уздрыгнуў ад неспадзяванага воклічу, павярнуўся і нейкі час непаразумела глядзеў на невысокага, цёмнавалосага святара сярэдняга веку з уважлівымі, праніклівымі вачыма. Святар зрабіў яшчэ некалькі крокаў насустрач?
— Laudetur lesus Christus!
Паволі адказаў:
— In saecula saeculorum...
I толькі тады ўзгадаў, што Валя казала пра нейкага святара, які хацеў яго, ксяндза Юрыя, бачыць, а ён, заняты сваімі ўспамінамі, цалкам на тое забыўся.
— Гэта вы пра мяне пыталіся? Даруйце: задумаўся — і зусім вылецела з галавы.
— Бывае, — проста адказаў святар і працягнуў руку: — Ксёндз Антоні Ляшчэвіч.
— Дык... гэта вы... — яшчэ больш разгубіўся айцец Юры, паціскаючы цёплую далонь айца Антонія.
Яны абняліся і абодва весела, з палёгкай засмяяліся. Яны бачыліся другі раз у жыцці. Першы быў чатыры гады таму, калі ксёндз Ляшчэвіч прыехаў у Друю з надзеяй распачаць тут свой навіцыят. He распачаў. Бо ў беларускай Друі тады ўжо цяжка дыхалася беларусам, а ў хуткім часе для іх і зусім забракавала паветра. Тая сустрэча была кароткай. Якой будзе гэтая?
Айцец Антоні адхіліўся і, уважліва гледзячы айцу Юрыю ў вочы, прамовіў:
— Віншую з вяртаннем на Радзіму!
— Дзякуй.
I паверылася раптам, што гэты святар з добрымі, праніклівымі вачыма сапраўды шчыра віншуе яго з гэтай падзеяй. Здалося, ён добра разумее, што гэта азначае для айца Юрыя.
Яны пайшлі па садзе. Айцец Антоні распытваў айца Юрыя пра ягоную доўгую дарогу, побыт у Скурцы, Вільні. Ахвотна, як даўно знаёмаму, айцец Юры распавядаў, а дайшоўшы да лаўкі ў ценю старой грушыны, на якой ён нядаўна сядзеў, нечакана засмяяўся. Айцец Ляшчэвіч здзіўлена глядзеў на свайго вясёлага суразмоўцу, і той патлумачыў:
— Гавару, гавару з вамі і толькі цяпер заўважыў, што мы па-беларуску размаўляем.
На высокім лобе айца Антонія пазначыліся зморшчынкі:
— Ну і што?
Ягонае здзіўленне было такім шчырым, натуральным, што ў айца Юрыя раптам вырвалася па-хлапечы даверлівае:
— Ды так... радасць гэта для мяне, вялікая радасць. Разумееце?
Айцец Антоні ўсміхнуўся:
— Той не зразумее, хто не быў далёка ад родных мясцінаў, я ж быў — таму, здаецца, добра разумею.
— Дзякуй, — і зноў зусім па-хлапечы дадаў: — Я вельмі рады, што пазнаёміўся з вамі.
— Сапраўды? — жартаўліва перапытаў айцец Антоні. — Што ж, гэта цешыць мяне, старога. Што весялішся? Пяцьдзясят гадоў ужо перакуліла. Ну-у-у, дык трэба нагаварыцца, калі даўно маўчаў, га?
— Трэба. Я ў Скурцы як развітаўся з айцамі Смулькам, Дашутам, Хамёнкам, так і замоўк. Сюды вось прыйшоў, ды як не ў тую самую Друю ўсё адно вярнуўся.
— Ву-унь яно што... — вочы айца Антонія яшчэ больш паглыбелі. Ён прысеў на лаўку і моўчкі глядзеў айцу Юрыю проста ў твар — чакаў
I айцец Юры чамусьці зусім не захацеў падбіраць асцярожлівых слоў:
— He тая гэта Друя, — паўтарыў цвярдзей.
Айцец Антоні стомлена правёў рукой па твары, нахмурыў бровы.
— Ведаю, — адказаў коратка. — Зразумеў гэта, калі прыехаў сюды пасля навіцыяту. Зрэшты, таму я і адбываў свой навіцыят у Скурцы, бо ўжо тады Друя станавілася не той, якой ведаў яе ты і пра якую мне распавядалі айцы Фабіян з Язэпам. Яны любілі ўспамінаць друйскі кляштар, усё, чым жылі вы тады, але тое, на жаль, прамінулася. Я адчуў гэта адразу, з першых дзён.
— Беларускія кнігі ўжо тады былі спаленыя? — наструнена папытаў айцец Юры.
Айцец Антоні доўга глядзеў на зараснікі бэзу, за якімі хавалася шырокая стужка Дзвіны, нарэшце ўздыхнуў:
— Сёстры мне распавядалі пра тое вогнішча...
— Вось чаму нашы польскія браты ажно так не разумеюць нас? — голас айца Юрыя задрыжэў. — Ведалі б яны, колькі нам гэта каштавала — сабраць тое-сёе для нашай бібліятэкі! А колькі радасці прыносілі нам тыя кнігі — свае,
родныя!.. Што, вялікая шкода была ў нашых малітоўніках? Якая ж там крамола іх ажно так напалохала, што кінулі іх у агонь? I хто? Браты палякі. Хіба забыліся, як самім ім было «лёгка» некалі маліцца за бацюшку ўсяе Расеі? Хіба не моршчыліся самі, змушаныя чытаць у сваіх малітоўніках пра «дом цэсарска-рускі»? Хіба не станавіліся колам у горле словы суплікацыі, якія кожную нядзелю трэба было спяваць пасля святой Імшы: «Abys Cesarza naszego Mikolaja drugiego z calymjego domem i ludem poddanym w tasce i opiece Twojej zachowac raczyl, prosimy Ci? Panie!»10? Ці мо не было ў іх святароў што ўдзельнічалі ў студзеньскім паўстанні? Яны ж ганарацца імі! Дык чаму ж, самі зведаўшы ўціск чужынцаў, не з прыгодніцкіх кніг ведаючы, што гэта такое, якія гэта раны, калі крояць ды дзеляць на часткі тваю Айчыну, чаму ўсё адно не хочуць зразумець іншых?
Айцец Юры змоўк, нізка звесіў галаву. Маўчаў і айцец Антоні, потым варухнуўся, горка, здушана прамовіў:
— Вось цяпер, можа, лепш зразумеем адзін аднаго, калі над усімі намі завісла з касою смерць. I якая розніца: ад пяцікутнай зоркі яе прыняць ці ад свастыкі? Во дзе бяда! Можа, нарэшце навучымся шанаваць сусед суседа...
— Балючая навука.
— Яшчэ якая балючая! Але... можа... навучыць?..
Нейкі час сядзелі моўчкі і слухалі бесклапотнае цвырканне конікаў у траве ды перасвіст птушак у вішняку. Першым зноў загаварыў айцец Антоні:
— Цяпер зразумела, чаму мне давялося доўга шукаць цябе ў садзе. Невясёлыя свае думкі прыносіш сюды?
— Што ж тут дзіўнага? Сад жа наш, кляштарны.
— Наш, — згадзіўся айцец Антоні. Ён нахіліўся, сарваў травінку, пажаваў яе. — Наш... — паўтарыў. — Быў я тады ў кляштары, калі чырвонаармейцы зачыталі нам паперу
КНІГІ ОНЛАЙН
