Будзь воля Твая...
Ірына Жарнасек
Выдавец: Про Хрысто
Памер: 436с.
Мінск 2023
Гледзячы на ягоную спіну, айцец Антоні нечакана прыгадаў свае размовы з Гэкерам у Дрысе. Цікава, калі б тут быў цяпер не гэты руды афіцэр з соннымі вачыма, а ягоны знаёмы Гюнтэр Гэкер, што было б тады? Але што ж... Гэкер таксама выконваў бы загад... Для іх гэта надзвычай важна — добра выканаць загад.
— Насця, спаліш рукі! нязлосна бурчэў Гэнька. Ён быў за старэйшага пры вогнішчы і старанна выконваў свае адказныя абавязкі. Айцец Юры так і сказаў, падпальваючы ягоную стаенку з сухіх лазовых пруткоў: «Прызначаю цябе, Гэнька, за старэйшага пры агні. Сачы за парадкам». I Гэнька, выцершы рукавом слёзы з вачэй, бо надта ж ужо было шкада стаенкі, узяўся сачыць. Даўно згарэла, ператварылася ў попел ягоная стаенка. Пасля яе гэтак жа хутка агонь злізаў некалькі скрынак з-пад цацак, пару шуфлядаў, старое крэсла, нядаўна адрамантаванае дзядзькам Зыгмунтам, цяпер гарэлі дошкі. А потым... Што будзе гарэць потым? Ойчанька сказаў — знойдзе.
Дзеці павесялелі пры агні, і Гэнька цешыўся разам з імі, бо хоць трохі супакоіліся гэтыя румзалы. А Насця малайчына — не плача. Спачатку плакала, калі ногі пачалі адыходзіць ад марозу, але потым прыціхла, баялася, мабыць, яшчэ больш раззлаваць паліцаяў. Мама баіцца, што ў яе гарачка. Айцец Юры сказаў, каб не прызнаваліся, што ў Насці гарачка, каб не было горай. А што магло быць горай за тое, як Насця бегла басанож па снезе? Гэнька не хоча прыгадваць раніцы, калі іх выгналі з хаты, бо тады ён можа не вытрываць і расплакацца сам, як маленькі. А плакаць яму, старэйшаму, няможна, нізавошта няможна. I каб неяк перапыніць тыя няпрошаныя ўспаміны, ён загадаў двум блізнятам з Бандзюляў:
— Адсуньцеся ад агню — згарыцё.
— I я ж ім таксама кажу, а яны не слухаюцца. Мама сказала, каб яны слухаліся мяне, а яны во не слухаюцца, — зачасціла раптам дзяўчо з рыжа-агністымі кучаравымі валасамі.
— Мне зімна-а-а, — пачаў зноў нудзіць Віцька Давыдзёнкаў, які сядзеў, прыгнуўшы галаву да каленяў, і ягоныя худзенькія плечы пад матчынай паддзёўкай дробна ўздрыгвалі.
— I мне таксама, — ціхенька прашаптала Паўловічава Каця.
Гэнька падняўся, агледзеўся, але нічога іншага не змог прыдумаць, як рассунуць пярэдніх на бакі і выцягнуць бліжэй да агню Віцьку з Кацяй.
— Во! Грэйцеся тут!
— Гэнька! А яны болей не пагоняць нас на мароз? -прашаптала скрозь слёзы Хвасціёнкава Волька.
— Ну во, зноў за сваё, — паморшчыўся Гэнька. — Я ж казаў ужо: не пагоняць.
— А чаму тады пагналі?
— Чаму-чаму... — перадражніў Гэнька і пачаў кратаць дошкі на вогнішчы. — Там ойчанькаў нашых не было — вот і пагналі. А тут няхай толькі паспрабуюць.
— А чаму ойчанькі не скажуць ім адпусціць нас дахаты?
— Прыйдзе час — скажуць. Бачыла, як ойчанька гаварыў з тым рабым немцам? Вот і скажуць. Потым.
— А я так думаю, — разважліва, зусім па-даросламу прамовіў раптам маўклівы рабаціністы Пахомка, — хутка налятуць партызаны і так зададуць фашыстам, што тыя сваіх не пазнаюць. Убачыце!
— Цішэй ты, партызан! — цыкнуў на яго Гэнька.
— А я дык баюся, — прызналася Насця, — бо як з’явяцца партызаны — будзе ту-ут, — заплюшчыла яна вочы і пакруціла галавой. — Баюся я страляніны. Лепей ужо няхай ойчанька Антоні загадае немцам нас выпусціць, — уздыхнула і торкнулася галавой у сагнутыя калені, на якія сарамліва нацягвала кашульку; у ёй яна спала апошнюю ноч на сваім цёплым ложку, і з яго яе выкінулі злыя, крыклівыя дзядзькі.
Споведзь, здавалася, ніколі не скончыцца. Чэргі да канфесіяналаў не меншалі, а наадварот — даўжэлі. Большасць
спавядалася з усяго жыцця, і кожны пералапачваў яго цяпер, такое заблытанае, такое няпростае жыццё. Напэўна, моцна здзівіўся б той руды нямецкі афіцэр, калі б пачуў, як людзі, што рыхтуюцца на смерць, прыгадваюць цяпер, як некалі, у далёкім мірным жыцці яны з некім сварыліся альбо ў запале кагосьці абзывалі нядобрымі словамі, альбо ўкралі ў калгасе вядро бульбы ці буракоў, альбо як некалі доўгімі бяссоннымі начамі пракліналі энкавэдзістаў, што пазабіралі ў «чорны воран» іхніх родных. Жыццё — з усімі ягонымі хібамі, бяскрыўднымі балячкамі ды сапраўднымі язвамі — сцягвала з сябе покрыва часу, агалялася перад Найвышэйшым у сваёй непрывабнасці й непрыстойнасці, крыўдах ды задаўненых правінах.
— Ці паверыш, — шаптала сястра Ядвіга на вуха сястры Разаліі, — ніколі раней не мела такой споведзі. Здаецца, вось самая малая правіна, такая, на якую ўчора і ўвагі не звярнула б, а цяпер да яе такая агіда, такі за яе сорам!.. Думаю: колькі ж было ў маім жыцці нягоднага й непрыгожага!
— Так з кожным, — шаптала ў адказ сястра Разалія. — Паўліна падышла перада мною да канфесіяналу, а потым закрыла твар рукамі і просіць мяне: «Ідзі ты спачатку — баюся, што я яшчэ не ўсё прыгадала».
— Дзякуй Богу, усе сёстры паспелі паспавядацца...
— Вось толькі, каб і ўсе астатнія людцы паспелі.
— Думаеш...
Сястра Альбіна нібы ачнулася ад іхняга шэпту і сама гучна прашаптала, склаўшы рукі:
— Божа мой, Божа! Няўжо хутка станем на Твой суд?
Сёстры змоўклі і ў галаве кожнай пранеслася кароткае, маланкавае: калі?..
У суправаджэнні чатырох карнікаў афіцэр зноў ішоў па галоўным праходзе; як і раней, ён прыпыніўся каля bo-
гнішча, і дзеці зноў уцягнулі галовы ў плечы. Афіцэр палез у кішэню плашча і ў гнятлівай раптоўнай цішыні прашамацеў нейкай паперай над дзіцячымі галовамі, узняў яе да вачэй, але ў шэрым паўзмроку не мог нічога разгледзець. Цыбаты паліцай паслужліва пстрыкнуў ліхтарыкам, пасвяціў, другі таксама ўключыў свой ліхтарык, і іхнія промні ляглі на паперу, а задно і на дзіцячыя галовы.
— Ма-а-ма-а! — пранізліва закрычала знячэўку Насця, якая сядзела амаль каля самых ног афіцэра. Яна падхапілася і кінулася прэч ад ягоных наваксаваных чорных ботаў.
— Was ist los?39 — крыкнуў афіцэр.
— Ма-а-ма-а!
Насцю дагнаў малы белабрысы карнік, схапіў за каўнер, моцна трасянуў. Дзяўчынка выслізнула з вялікага матчынага сачыка — павалілася на падлогу.
— А-а-а! — яшчэ гучней закрычала яна.
— Дачушка! Настачка! — падбегла да яе маці.
Людзі навокал зашумелі, афіцэр зморшчыўся.
— Тнше! — гаркнуў цыбаты. — Гер офнцнр будет говорнт, — на ламанай расейскай мове абвясціў ён.
Насця больш не крычала, яна прытулілася да маці і толькі слаба ўздрыгвала.
— Ка-та-жы-на Уга-рэн-ка, — па складах прачытаў афіцэр.
Сястра Кацярына паволі паднялася з лаўкі.
— Gibt es solche?40 — агледзеўся афіцэр.
— Я, — бясколерным голасам адказала сястра Кацярына.
— Хорошо, — буркнуў афіцэр і зноў утаропіўся на паперу: — Аль-жбе-та Ва-ронь-ка.
— Я, — паднялася, халаднеючы, сястра Альжбета.
— Яд-ві-га Лоў-кіс...
3 лаўкі ўзнялася сястра Ядвіга.
39 Што здарылася? (ням.).
40 Ёсць такая? (ням.).
— Гут, — буркнуў афіцэр і далей ужо чытаў, не падымаючы вачэй ад паперы: — Ядвіга Віршута... Разалія Марцілёнак... Адэля Мароз... Альбіна Прытыцкая... Паўліна Латышкевіч... Яніна Трубіла...
Сёстры стаялі, прыціснуўшыся адна да адной, маўчалі. Скончыўшы чарговую споведзь, айцец Антоні шпаркім крокам падышоў да іх, шапнуў сястры Кацярыне:
— He бойцеся, вас павінны вызваліць. А будзеце ў хаце — пячыце як мага больш хлеба, можа, удасца ўгаварыць пакарміць дзяцей.
— На вы-ход! — загадаў афіцэр. Сёстры ўкленчылі перад табэрнакулюмам, пабраліся за рукі і пайшлі да дзвярэй. Сярод аглушальнае цішы, што раптоўна абрынулася на касцёл, чулася толькі перарывістае дыханне людзей ды ціхія, як шолах выпетранага лісця позняй восенню, крокі сясцёр.
Айцец Ляшчэвіч падышоў да афіцэра, той спадылба зірнуў на яго:
— Пе-ре-ду-мал, пас-тор?
— He, — адказаў айцец Антоні. — Але... Можа, гер афіцэр дазволіць сёстрам прынесці хлеб і ваду для дзяцей? Наперадзе — цэлая ноч.
— Сходншь, пастор, н прннесёшь сам, — неспадзявана паблажліва прамовіў афіцэр.
— А яшчэ...
Бровы афіцэра незадаволена папаўзлі ўверх.
— Добра было б прывезці колькі вазоў саломы. Наперадзе ноч, а людзям няма дзе прысесці.
— Будем глядет, — буркнуў афіцэр і шпаркім крокам рушыў да выхаду.
Старэнькая бабулька ў пашарпанай ватоўцы спавядалася ў айца Юрыя доўга, раз-пораз выцірала твар рукой, пакрытай густой сеткай цёмных жылаў. Айцец Ляшчэвіч стаяў на каленях воддаль канфесіяналу, цярпліва чакаў. Што бу-
дзе заўтра з гэтай бабулькай? 3 яе спаведнікам? 3 усімі гэтымі людзьмі? Найменш мае шанцаў выжыць бабулька і такія, як яна, бабулі ды дзядулі, бо старых людзей карнікі не пакідалі жывымі нідзе. У маладых ды здаровых, тых, якія яшчэ маглі папрацаваць на карысць Рэйха, няхай сабе і хісткі, але ўсё ж быў шанец выжыць. Іхнія ж бацькі й дзяды амаль што яго не мелі. Бадай, усе разумелі гэта, і ад гэтага разумення стыла ў жылах кроў. А што будзе заўтра з гэтай дзятвой, якая цяпер грэецца пры вогнішчы? Дзясяткі, сотні іхніх равеснікаў з суседніх вёсак ператварыліся за мінулыя суткі ў попел... Што чакае іх? Няўжо... таксама... попел?..
«Калі выйду на поле — вось мячом забітыя. Калі пайду ў горад — вось пакуты голаду. Нават прарок і святар, нічога не разумеючы, блукаюць па краі...» Прарок Ерамія... Гэтыя словы ён казаў, хіба што, і пра гэтую зямлю, якая ў дваццатым стагоддзі прагрэсу на вачах ператвараецца ў выпаленую пустэльню. Выйду ў поле — вось мячом забітыя... пайду ў горад — вось пакуты галодных... Нават прарок і святар, нічога не разумеючы...
На нашых вачах гэта ўсё адбываецца, Пане! Дзякуй за тое, што яшчэ не аслеплі нашыя вочы, бо, убачыўшы такое, яны могуць стаміцца глядзець на гэты свет. Але яны яшчэ здольныя бачыць і, мабыць, шмат яшчэ чаго ўбачаць такога, пасля чаго розум стамляецца ўспрымаць тое, што дзеецца навокал.
Айцец Юры ўзняў руку, удзяляючы разграшэнне, і айцец Антоні падняўся — чакаў.
— Ойчанька, а што, больш не будзеш спавядаць? — кінуліся да айца Юрыя адразу, як ён выйшаў са спавядніцы.
— Буду-буду, — паабяцаў, — толькі пачакайце крыху.
Айцец Антоні адвёў айца Юрыя да прэзбітэрыя, дзе было трохі вальней, прапанаваў:
— Можа, трохі перадыхнуць табе ад споведзі? Яшчэ пільная праца ёсць — хрост. Вялікая група набралася.
— Калі трэба... — проста адказаў айцец Юры ахрыплым голасам.
— Ты што, прастудзіўся?
— Хіба не... Сам не ведаю, чаго глотка захрасае... — і ўздыхнуў: — Мабыць, людское гора надарвала і маю глотку.
Айцец Антоні хутка зірнуў на яго — перамоўчаў. Ведаў, што Юры заўсёды вельмі глыбока ўпускаў у сваё сэрца людскія беды, ніколі не быў раўнадушны да таго, з чым ішлі да яго людзі. Тым больш — цяпер... Як жа не ахрыпнуць ад іхняга надрыўнага, роспачнага крыку, што разлятаецца цяпер па вёсках, дварах, па дарогах? Чым ён мог супакоіць свайго брата? Тым, што сёння паліць і страляць болып не будуць? Гэта шапнуў яму адзін паліцай, калі айцец Антоні выходзіў на плябанію. He таму не будуць, што адумаліся, але таму, што стаміліся — за дзень было столькі «працы»... Наўрад ці памяталі яны твары тых, каго забілі за гэты дзень. Дзе ж там прыгадаеш вочы старэнькіх бабулек з «дамка шаноўнай старасці», якіх забілі адной кулямётнай чаргой! Хто захоча прыгадаць вочы Хведзькі, які ляжыць цяпер недзе на бацькавым падворку, альбо ягонай і Стасінай маці, мудрай старой Матруны, чыё сэрца збалелася ў гэтай жорсткай калатнечы? А колькі ляжыць цяпер на дарогах, каля платоў, на ганках сваіх хатаў? А колькі захлынулася ў агні хлявоў ды адрынаў? Дым... Ён зноў чуў яго, як і тады, у першы дзень вайны, калі разам з братамі маліўся ў друйскім касцёле. Едкі пах гарэлага... Гэта не ад вогнішча, пры якім грэюцца дзеці. Гэта...
КНІГІ ОНЛАЙН
