Будзь воля Твая...
Ірына Жарнасек
Выдавец: Про Хрысто
Памер: 436с.
Мінск 2023
— Бабулечка! — штосілы крычала дзяўчо і білася нагамі так, што айцец Юры ледзьве ўтрымліваў яе. Ён пайшоў з ёю да алтара, а дзяўчынка ўсё крычала, плакала і неяк дзіўна, як падбітая птушка, закідвала ўгору галаву.
Кабету адцягнулі ў натоўп асуджаных. Малы крывабокі паліцай усё яшчэ падскокваў і пырскаў слінай, ды Петэрс нарэшце рыкнуў на яго штосьці — і той аціх.
Зноў гарэлі свечкі. Зноў айцец Антоні бласлаўляў людзей на смерць. I зноў пад скляпенні касцёла на нябачных крылах узлятаў спеў дрыготкіх галасоў.
— Як цябе завуць? — запытаў у дзяўчынкі айцец Юры.
Тая гучна ўсхліпнула:
— Маня.
Ён пагладзіў яе па мяккіх бялявых валасах, дзяўчынка раптам ухапілася аберуч за каўнер ягонага паліто, і на яго зірнулі заплаканыя ярка-блакітныя, як ліпеньскі лён, вочы:
— Куды павялі маю бабулю, дзядзя?
— He ведаю, Манечка, — адказаў айцец Юры і адвёў вочы. Мала ўжо хто спадзяваўся, што хтосьці з тых, каго выгналі з касцёла, яшчэ жыве, але яна, Маня, павінна спадзявацца. Ён панёс малую і пасадзіў да прыціхлых дзяцей, у якіх не засталося і кроплі нядаўняе весялосці.
— А ты куды, дзядзя? — запытала Маня.
— Пагаварыць мне трэба, Манечка,— як дарослай адказаў ёй айцец Юры.
Яму і сапраўды вельмі хацелася пагаварыць з айцом Антоніем, які нядаўна вярнуўся з двара. Айцец Антоні паволі ішоў з крыжам у руках ад дзвярэй: вусны моцна сціснутыя, вочы, здаецца, яшчэ болып паглыбелі і адтуль, з глыбіні, узіраюцца ў прастору. Паклаў крыж на алтар, ціха сказаў айцу Юрыю:
— Зойдзем у сакрыстыю.
Пайшлі. I айцец Ляшчэвіч, прычыніўшы за сабой дзверы, глухім, здушаным голасам пачаў распавядаць, якой ён бачыў іхнюю Расіцу. Прысланіўшыся плячом да вушака, айцец Кашыра слухаў; яму так хацелася прачнуцца ад кашмарнага сну, прачнуцца і з палёгкаю зразумець, што ўсё гэта — няпраўда, усё гэта — толькі страшны, вельмі страшны сон.
— Пакуль што возяць у аддаленыя хаты, але іх усё менее — пажар падступаецца да касцёла, — казаў айцец Антоні.
— Значыць, нікога ні на якую чыгунку не вязуць...
Айцец Антоні адно хітнуў галавой:
— Усё ў іх ідзе па іхняму д’ябальскаму плану: старых, хворых і дзяцей — спаліць, маладых ды здаровых — вывезці ў Нямеччыну. Так яны рабілі ва ўсіх вёсках, тое ж самае і тут. У гэтай мітусні шмат загіне і маладых, а ў старых ацалець шанцаў практычна ніякіх няма. Вось і тую ліпаўскую кабету з Манечкай, якую ты падхапіў: там не дагледзелі, што ўжо немаладая, дык тут затое... выправіліся.
Айцец Кашыра закрыў далонямі твар, нейкі час стаяў так і калі нарэшце адняў рукі, на твары засталіся белыя плямы ад пальцаў.
— Ці ёсць які шанец у дзяцей? — запытаў глуха.
— Начальнік іхні абяцаў падумаць, толькі... Мабыць, гэта нават нельга назваць абяцаннем. Па ўсім відно, яму больш хочацца дачакацца, калі мы з табою папросім у яго літасці.
Айцец Кашыра ўскінуў голаў:
— Літасці?
Айцец Антоні горка, аднымі вуснамі ўсміхнуўся:
— I тады, магчыма, ён падорыць нам жыццё. Падобна, ён і сам усур’ёз не верыць, што мы дапамагалі партызанам. А зрэшты, хто дапамагаў: пані Гэлена, нашыя бабулькі з «дамка прыгожай старасці», Стася ці пані Александрына? Альбо гэтыя дзеткі? He чапаюць пакуль іх... Можа, пашкадуюць? — і крутнуў галавою, змагаючы горыч.
— Мой Божа, калі ўсё гэта скончыцца? — вырвалася ў айца Кашыры.
Памаўчалі. Айцец Ляшчэвіч прайшоўся па сакрыстыі, дакрануўся да вокладкі намоклай на дварэ Бібліі, з якой ён маліўся малітвай Азарыі, пастаяў, потым рашуча, падышоў да айца Юрыя, узяў яго за плечы, моцна сціснуў іх, зазірнуў у вочы:
— He пытаю, ці шкадуеш цяпер, што ты тут, са мною, у Расіцы. Няма сэнсу пытаць.
Айцец Юры да болю закусіў вусны і толькі хітнуў галавой.
— Няма сэнсу пытаць, — паўтарыў айцец Антоні. — Іншае хачу сказаць табе, браце... — ён памаўчаў, усё гэтак жа трымаючы айца Юрыя за плечы і на гэты раз гледзячы чамусьці не ў вочы, як гэта рабіў заўсёды, але кудысьці ўбок. — Іншае... Хачу сказаць табе «дзякуй» за тое, што мы былі і ёсць разам.
— За што дзякуш, Антоні? — прашаптаў айцец Юры, чуючы, як па твары пацяклі здрадніцкія слязіны. — Ці ж я... Хіба ж...
He мог гаварыць. He меў сілы. He хапала слоў.
— За што дзякую? — працягваў айцец Антоні. — За тое, што ўсё ў нашай сумеснай працы было так, а не іначай. За тое, што ты — мой сапраўдны, надзейны брат. За тое, што вось у гэтыя хвіліны мы разам, тут, у Расіцы... у гэтым полымі, якое... магчыма... паглыне і нас. Толькі ведаеш, браце, калі станецца так, што зможаш уратаваць жыццё, не здрадзіўшы Богу і свайму святарству, — ратуй.
Айцец Юры ўскінуў голаў, але, не маючы сілы вымавіць хоць што-небудзь, зноў апусціў.
Айцец Антоні працягваў:
— Бо святары яшчэ спатрэбяцца на гэтай зямлі. Нават пасля такога папялішча. Няпраўда, хтосьці ацалее. I калі ён пасля ўсяго гэтага будзе жыць без Бога, тады ўжо... тады пекла... тут... на зямлі...
Абодва мужчыны плакалі. Толькі айцец Антоні знаходзіў у сабе сілы гаварыць праз слёзы, а айцец Юры глытаў горкі, цяжкі камяк у горле і ўсё ніяк не мог яго праглынуць. I было вельмі крыўдна, бо чуў сэрцам, якія бясконца важныя для іх абодвух гэтыя хвіліны. Ён і сам у душы меў шмат добрых, удзячных слоў ды прамовіць іх цяпер не было сілы. Заміж тых, такіх патрэбных слоў ён раптам прызнаўся:
— Ведаеш, я, здаецца, не вельмі і баюся смерці, бо калі бачыш тое, што тут дзеецца, — якое ўжо там жыццё!.. Але... адно свідруе галаву...
— Што, браце, што? — айцец Антоні злёгку трасянуў яго за плечы.
— Думаю: нават... магілы... не застанецца... Усё так перамяшалася... Ведаю — вайна, і ўсё ж так хацелася б памерці па-людску і каб... крыж нада мною...
Айцец Ляшчэвіч адпусціў рукі, зрабіў колькі крокаў у адзін, у другі бок, спыніўся перад крыжам, што вісеў на сцяне, і, не адрываючы ад яго вачэй, паволі, глуха загаварыў:
— Так ужо сталася, браце, што мы на сваёй роднай зямлі сталі місіянерамі, а місія на сваёй Бацькаўшчыне, мабыць, вымагае нашмат больш, чым проста святарства. Таму зліемся мы з гэтай зямлёй, растворымся ў ёй, раздзелім лёс гэтых няшчасных людзей і разам з імі пойдзем у нябесную Айчыну. А што? — павярнуўся ён да айца Юрыя і... усміхнуўся: — Хіба не прыгожа? Усім разам — у нябесную Айчыну. Бо тут ужо, як у той песні, няма для нас хлеба. Дык пойдзем усе разам да Бога, дзе ёсць для нас хлеб!
Адным моцным ударам бота дзверы сакрыстыі расчыніліся, і ў наступны момант перад імі ўжо стаяў мажны гаспадар таго бота ў чорнай форме. Ён трос у паветры нейкай паперкай:
Чыё?
Яны непаразумела глядзелі на яго.
— Чыё, я вас пытаюся? — зноў зароў карнік. Ён расчырванеўся, і ягоныя абвіслыя шчокі трэсліся ад гневу, тыцнуў паперай у твар айцу Ляшчэвічу, той адступіў на крок і маўчаў. Паліцай падскочыў да айца Кашыры, і той убачыў, што гэта быў план Дрысеншчыны, які ён нядаўна сам намаляваў.
— Гэта мой план мясцовасці, — прамовіў айцец Юры бяскроўнымі вуснамі.
— А для чаго ён табе, служка ты Божы, калі ты кажаш, што не вадзіў шашняў з партызанамі?
— Як для чаго? — перапытаў айцец Юры і крыху пацвярдзелым голасам патлумачыў: — Мы нядаўна працуем тут, трэба ведаць, дзе якая вёска, у якім кірунку.
3 удаваным спакоем айцец Антоні таксама патлумачыў:
— Увесь гэты час мы служылі не толькі ў Расіцы, але і ў Асвеі,— торкнуў ён пальцам у паперыну, — і ў Замошшы,
і ў Сар’і, Дрысе... Нашы законніцы вучылі людзей рэлігіі ў самых розных вёсках — мы ж павінны былі ведаць, дзе хто знаходзіцца.
— Вось ідзі да штурмбанфюрэра і растлумач яму, дзе ты служыў і чаму ты накрамзоліў для сябе карту мясцовасці, — пагрозліва рыкнуў паліцай на айца Юрыя. Ён наблізіў свой азызлы ад гарэлкі бурачковы твар, у ягоных вачах раптам бліснула штосьці такое дэманскае, што айцец Кашыра здрыгануўся і, як па апошні паратунак, апусціўся перад айцом Антоніем на калені.
— Блаславі, ойча.
— Што тут за канцэрты? — зароў у шаленстве карнік і загадаў яшчэ двум, што стаялі ў праёме дзвярэй: — Забярыце яго!
— Няхай цябе, Юры, бласлаўляе Бог Усемагутны, Айцец і Сын, і Дух Святы, — перажагнаў айцец Ляшчэвіч свайго брата.
— Амэн, — адказаў брат і падняўся.
Яны моўчкі абняліся: ніводзін не прамовіў ні слова — усё ўжо сказана раней, без сведкаў. Потым айцец Кашыра выпрастаўся, правёў рукамі па твары і паволі пайшоў да выхаду, на парозе ён яшчэ раз азірнуўся, але паліцай падштурхнуў яго:
— Пайшоў! He аглядвайся!
Чарговая партыя людзей са свечкамі ў руках стаяла перад расчыненымі дзвярыма, і няветлая лютаўская сцюжа дыхала на іх цяжкім паветрам, у якім чуўся едкі пах ды смурод гарэлага.
Айцец Антоні аддаў крыж Гэньку, загадаў яму пакласці яго на алтар, а сам выйшаў разам з людзьмі на вуліцу.
— Табе не туды, — гукнуў яму ў твар чырванашчокі, з барвовай плямай на скроні карнік. — Рана яшчэ. He лезь раней за бацьку ў пекла.
Айцец Ляшчэвіч перамоўчаў — адно глядзеў, як людзі, засланяючы далонямі агеньчыкі свечак, ішлі да саней, плакалі і нястройна прагаворвалі-спявалі «Z tej biednej ziemi...»54. Варушыў перасохлымі вуснамі, разам з імі выдыхаў тыя благальныя словы, што ўзлятаюць да неба з беднай зямлі, з даліны слёз. Паліцай буркнуў штосьці, вылаяўся і пабег дапамагаць усаджваць людзей на павозкі. Карнікі пакрыквалі, нерваваліся, білі сваіх ахвяраў прыкладамі аўтаматаў. «Перапілі, стаміліся ад цяжкай працы», — падумаў айцец Антоні. Ён выйшаў з касцёла ў надзеі даведацца штосьці пра лёс айца Юрыя, але пытацца цяпер нешта ў гэтых азвярэлых «працаўнікоў» не было сэнсу. Стаяў і не меў сілы зрушыцца з месца — моўчкі праводзіў вачыма тых, што выпраўляліся ў свой апошні шлях. Першыя сані рушылі, на гэты раз яны завярнулі адразу налева, за імі — другія, трэція... «Куды яны едуць? Можа, не ў агонь?» — мільганула слабая надзея і тут жа згасла: не, гэтыя не адступяцца, не на тое заведзена іхняя жудасная машына смерці, проста ў гэтым баку ўсё ў дыме ды агні, нязручна «працаваць» катам. Раптам ад апошніх саней адлучыўся мужчына ў кажушку і пабег да айца Антонія. Падбег, укленчыў прад ім, сцягнуў з галавы шапку:
— Ойчанька, памаліся за нас... — глытаючы словы, хапаючы паветра, загаварыў: — Фурман я... He самі мы, забралі нас, каб мы людзей на смерць вазілі. Памаліся, ойча, каб не страціў я розум!
— Эй ты! — загарлаў белабрысы латыш. — Бе-гом! He за-дэр-жы-вай!
КНІГІ ОНЛАЙН
