Чаму мядзведзь бярозавіка не любіць
Казкі, апавяданні
Янка Галубовіч
Выдавец: Асар
Памер: 112с.
Мінск 2001
Хутка вавёркі зніклі з маіх вачэй.
Летнія дзівосы
Сяджу з вудаю каля чыстага ляснога азярца.
Над ім сцелецца, плыве дрыготкі туман. У густых кронах вербаў, якія падступаюць да самай вады, гуляе лёгкі ветрык. На небе празры-стыя, падобныя на карункі аблачынкі. Далёка за лесам яны губляюц-ца, знікаюць з вачэй. Сонца яшчэ не ўзышло, але на ўсходзе ўжо злёг-ку падружавелася неба.
Клёву аніякага, і я злуюся, што прыйшоў на азярцо ні свет ні зара.
А як сонца над азярцом паднялося, стала глядзецца ў яго, як дзяў-чына ў люстэрка, склаў вуду і пайшоў уздоўж берага.
66
Раптам маю ўвагу прыцягнуў вясёлы грай птушак. Гэта была невялікая чародка варон. Яны то садзіліся на зямлю каля азярца, то зноў падымаліся на крыло. Калі падышоў бліжэй, то ўбачыў, што ва-роны лавілі жабянятак, якія ўжо падраслі і пакідалі ваду. Жабянятак было вельмі многа, не злічыць. Разагнаў варон, пачакаў, пакуль маленькія істоты схаваліся ў густых зарасніках ляшчыны, і пайшоў далей.
Пратаптаная сцяжынка-мяжа вывела на ўзлесак, дзе чырвонымі кропелькамі цешылі вока суніцы. За ўзлескам, на папары, цвіла жоў-тая свірэпка. Іду, свірэпкай любуюся дый бачу: сярод свірэпкі растуць нейкія дзіўныя кветкі з чорнымі пялёсткамі і чырвонай палоскай па краі.
Нагнуўся, каб дакрануцца, ды бачу, што гэта не пялёсткі кветак, a «адміралы» на свірэпцы сядзяць. Патрывожаныя матылькі, як па ка-мандзе, узлятаюць...
Напрыканцы дня захад быў чысты і расяны. I ў маёй галаве луналі самыя светлыя думкі. Я радаваўся, што заўтра зноў не будзе дажджу, што цэлы дзень правяду на прыродзе.
Ластаўкі
Вялікае, ружовае сонца паказалася з-за лесу. Яно блішчэла мільярдамі іскрынак у pace.
Звонка, як вясёлыя ручаіны, заліваліся ў небе жаўранкі. Дзень абяцаў быць светлым і сонечным. Але пасля поўдня неба спахмурнела. На зямлю ўпалі першыя буйныя кроплі. Дождж пайшоў ціхі, спакой-ны, без ветру.
67
Яны прыносяць ім кроплі дажджавой
Стаю на ганку, а на вішні ў садзе маладзенькія ластавачкі сядзяць, якія толькі ўчора гняз-до пакінулі. Усе птушкі ад даж-джу пахаваліся. Ён раптам па-мацнеў, лінуў па-сапраўднаму, быццам дзіркі ў небе пра-рваліся, а ластавачкам хоць бы што, ніякай увагі на яго не звяр-таюць.
Клапатлівыя бацькі час ад часу падлятаюць да ластавачак, а тыя шырока раскрываюць свае дзюбкі. Толькі не насякомымі кормяць цяпер дзяцей бацькі. Насякомых у час дажджу няма. вады, бо ластаўкі ў адрозненне
ад іншых птушак п’юць ваду не з зямлі, а на ляту.
Дождж, пакінуўшы пасля сябе вялікія бліскучыя лужыны, скон-чыўся. Неба стала чыстым, зеленавата-бяздонным. Цяпер бацькі не паілі
ластавачак вадой. Яны зноў насілі ім у дзюбках насякомых.
Ласка слухае музыку
Мінулым летам, калі стаяла гарачыня, рэчка так перасыхала, што курыца яе магла пераскочыць.
Сёлета лета выдалася мокрае, і вады хапала. А як вечарам у кошы-ку дзеда Міколы, суседа, жывым срэбрам загарэлася луска рыбы — ён прывалок з рэчкі дахаты тлустага ліня са шчупаком — то мяне апана-вала зайздрасць.
Як толькі развіднелася і пачало квола прыграваць сонца, падаўся на рыбалку. На лузе ўжо стракаталі конікі, а ў канаве крумкалі жабы.
У рацэ звіваліся русалчыны косы водарасцей, на дне праглядваліся жоўтыя каменьчыкі. Чапляючыся за вербы, плыў белы слайчасты ту-
68
ман. Выбіраючы для рыбалкі зручнае месца, паціху іду берагам ракі. Наперадзе між двух таўшчэзных дубоў стаіць палатка. Каля яе корпа-ецца з вудай русявы хлопец. Крыху воддаль ад палаткі на самым бера-зе шпацыруюць два маладыя буслы. Іх ужо амаль немагчыма адрозніць ад бацькоў, дарослых птушак.
3 прыёмніка ад палаткі ціха льецца задушэўная музыка.
Набліжаюся да палаткі і я. Раптам бачу ласку. Яна высунулася з-за малюпасенькай кучаравай елачкі, падняла ўверх галоўку і з цікавасцю слухае дзіўныя, да гэтага часу невядомыя ёй загадкавыя гукі.
«Да лесу, лічы, вёрст дзесяць, шлях няблізкі. Як паявілася тут ласка?»— падумаў так і прытаіўся за вярбою.
Прыёмнік захрыпеў, сціхла музыка. Ласка насцярожылася і схава-лася за елачку.
А калі над рэчкаю наваколле ўскалыхнула цудоўная мелодыя па-ланеза Агінскага, ласка зноў высунулася з-за елачкі, застыла, як зача-раваная.
He стаў яе трывожыць, перашкаджаць слухаць музыку і павярнуў назад.
Падкідыш
Блукаў па лесе з самай раніцы. Крыху стаміўся, ды і ў нагах адчу-валася млявасць. Таму выйшаў на палянку і прысеў пад высокай мед-настволай сасной, на камлі якой, як раса, блішчэлі кроплі смалы.
Наперадзе, парослая з бакоў лазовымі кустамі, весела булькатала, кацілася ў лагчынку крынічка.
Усцяж яе фіялетава-белымі суквеццямі зіхацела валер’яна, у траве чырванелі суніцы.
Сяджу пад сасною, чыстым паветрам дыхаю, адпачываю, ажно бачу: з кустоў шыпшыны да крынічкі гарнастай з белай грудкай сцелецца. Я як у зямлю ўрос, затаіўся. Але гарнастай спыніўся, відаць, пачуў мяне, і назад у кусты пашыўся.
Уп-уп-уп... — запеў на самай макаўцы маладога клёніка ўдод.
Прыгожая птушка ўдод. Каптан яго вохрыста-рыжы з чорным і
белым. На галаве веерападобны чуб з чорнымі кончыкамі пёраў. Дзюба доўгая, загнутая ўніз.
Уп-уп-уп...
Але ніхто не хоча слухаць удода, бо спявак ён кепскі. Hi мухалоў-ка шэрая, якая апусцілася на лазовы кусцік, ні матылькі, якія пырха-юць над крынічкаю.
Раззлаваўся ўдод, кульнуўся з галінкі і паляцеў.
Падняўся і я. Іду не спяшаючыся і бачу, як пад кучаравую елачку, галінкі якой па зямлі сцелюцца, з матылём у дзюбе юркнула мухалоўка шэрая. I тут жа, вокаімгненна, выляцела адтуль. Праўда, ужо без ма-тыля.
Расхінаю асцярожна галінкі, ажно пад імі пень трухлявы хаваец-ца. У пні тым гняздо ладнаватае адштукавана. А ў гняздзе зязюлянё капошыцца. Убачыла мяне, разявіла жоўты роцік, есці стала прасіць.
Захіліў галінкі, адышоўся ад.гнязда і схаваўся за кустом шыпшы-ны.
А мухалоўка шэрая, прыёмная маці зязюляняці, не паспеў і вокам лыпнуць, тут як тут. Павадзіла ўбакі галоўкай, цяпер у дзюбе яна трымала маленькага чарвячка, і зноў пад елачку юркнула.
Зязюля, як вядома, свайго гнязда ніколі не будуе. Падкладвае яечкі, праўда, па аднаму, не болей у гнёзды такіх птушак, як мухалоўка шэ-рая, сітаўка белая, заранка і іншых. А яны завіхаюцца, кормяць падкідышаў.
Навальніца
Ад гарачыні трымцела, ажно плавілася паветра.
3 ліпы, што купала ў нябеснай прасторы залаціста-жоўтую макаў-ку, даносілася пчаліная музыка. Ледзь чутна варушылася лісце дуба.
Цела аблівалася ліпучым потам. У рот быццам хто сухой ваты напхнуў. Хацелася піць.
Спыняюся каля акопа, спрэс парослага дзікім хмелем, кустамі шып-шыны і малінніку. Зрываю колькі малін і кладу іх у рот. Ягады пахкія і салодкія, як мёд.
70
3 хмызняку спуджана выхопліваецца дзічыха, а за ёй следам пяць паласаценькіх, як акуні, парасятак.
Неба пакуль што бляклае, без адной хмаркі, але ўсё больш і больш прыкметна набрыньвае сінькай.
3-за Лысай гары паказаліся белыя кучаравыя хмурынкі. Неўзаба-ве за імі паплылі па небе светла-попельныя хмары, падобныя на астры-жаных авечак.
Хмары даганялі адна адну, зліваліся між сабой, а хутка і зусім закрылі сонца.
Зацямнелася. Усхадзіўся вецер.
Асляплялыіая маланка запаліла ўсё неба, рассыпалася па ім дзесяткамі залатых кутасікаў. Ударыў, ажно здрыганулася пад нагамі зямля, пярун.
Трывожна зашумеў, застагнаў лес. Здавалася, што па ім зубры гарцуюць, так разышліся, што і супыніцца не могуць.
Пайшоў дожджык. Спачатку нясмелы, скупы, пад якім звычайна любяць скакаць вераб’і.
Але дождж з кожнай хвілінай усё мацнеў і мацнеў. I вось на зямлю абрынулася сапраўдная залева. Дрэвы і хмызнякі зліліся ў адну су-цэльную сцяну. He відаць ні неба, ні зямлі. Усё патанула ў белым марыве.
Зноў знутры хмары вырвалася вогненная маланка, паласнула па небе срабрыстай шабляю. Раскаціста, як з гарматы, стрэліў пярун.
Навальніца бушавала да самага вечара. А потым перастала. Неба ўраз пасвятлела. 3-за хмар выглянула сонца.
Зноў, як ахапіць вокам, абазначыліся палеткі збажыны, якія, наліўшыся коласам, песцілі-спялілі зярняткі, далёкія вёсачкі з прысадамі на пагорках
На палях мякка засакаталі конікі. А на буслянцы на ліпе, закінуўшы на спіну галаву, радасна заклекатаў цыбаты на чырвоных нагах бусел.
71
Як конік каптан мяняў
Яшчэ драмалі елкі, сцішана, нібы вартавыя ў кажухах, стаялі на пагорку кусты ядлоўцу, на бярозах не варушыўся ніводзін лісцік.
Над усім пануе густая цішыня — ні гуку. Толькі чуваць, як швар-гоча па каменні рака ды зрэдку падае голас заранка.
I вось нізка над даляглядам запунсавелі, пакрыліся пурпурам зары лёгкія бялёсыя аблачынкі. Узыходзіла сонца.
Буйныя кроплі расы на траве і лістах сталі чырвонымі, што спелыя брусніцы, а прастора, як кінуць вокам, запоўнілася яркім сонечным святлом.
Лес ажыў. Загойдаліся, зашумелі галіны, зацокалі вавёркі, заспявалі птушкі. Запахла густым хмельным водарам жывіцы і ягадамі.
А як сонца выпіла pacy, а ў невялікіх лужынках сталі дурэць, біцца шэрыя верабейкі, на ўзлеску каля рэчкі звонка засакаталі зялё-ныя конікі.
Сеў пад вярбою, пазіраў на далёкі асмужана-сіні ельнік, над якім плылі белыя шапкі аблокаў, і слухаў конікаў.
Адзін з іх скокнуў мне на калашыну. Зграбны такі, з вусікамі, даўжэйшымі за цела. Пасвідраваў мяне жоўтымі пукатымі вачыма, маў-ляў, чаго сядзіш тут, толькі замінаеш мне, падскочыў, учапіўся за галінку і павіс на ёй.
I пачалося нешта загадкавае, нават таямнічае, што прымусіла мяне падняцца на ногі.
Конік ліняў. Старая скурка на яго спінцы лопнула, і ён нецярпліва намагаўся як хутчэй пазбавіцца старой адзежкі. Нарэшце выбраўся: на галінцы засталася вісець пустая, празрыстая скурка, а конік спрытна, як вавёрка, пачаў пераскокваць з галінкі на галінку.
На ўзлеску не пераставалі сакатаць конікі. Відаць, заспяшаўся туды і наш знаёмы. Цяпер ужо ў новенькіх, як з-пад іголкі, зялёных гольфіках.
72
r
амы ярчэйшы — колер чырвоны, — увосеньрабіна шумела штодзённа.
I. Муравейка
Госця
Восень.
У яркую чырвань і пазалоту прыбраліся асіны, клёны і бярозкі. Зрэдку, на хвілю-другую з-за шэрых калматых хмарак выгляне сонца. Вялае, блеклае.
— Курлы-курлы-курлы...
Гляджу ў неба, на востры клін журавоў, і сэрца поўніцца журбою. Ляціце, родныя, ляціце... Толькі назад, у родны куток, не пазніцеся. Улетку кожны кусцік начаваць пусціць. А цяпер... Халады скора пач-нуцца.
КНІГІ ОНЛАЙН
