Чаму мядзведзь бярозавіка не любіць
Казкі, апавяданні
Янка Галубовіч
Выдавец: Асар
Памер: 112с.
Мінск 2001
Жураўліны клін знікае з вачэй. Ад яго на небасхіле застаецца адна малюпасенькая кропачка, а потым і яна губляецца сярод хмарак. Бяру ў рукі кошык і ступаю ў баразёнку. Згінаюся над градкай і... дзіўлюся, даўмець ніяк не магу. Хто ж гэта так пагаспадарыў тут? На самым пачатку градкі цэлы радок моркаўкі як ветрам здзьмула. Побач, на другім радку, карняплоды, усе, як адзін, без лісця сядзяць, а зямля на градцы слядамі здратавана. Самі слядочкі невялікія, спераду з вострай каёмачкай. Ці не казуля гэта маю моркаўку ўпадабала? Месца лепшага і шукаць не трэба: ледзь не да хаты густой сцяной лес падступае. Але, як кажуць, не злавіў за руку — не кажы злодзей.
73
Верх узяла цікавасць, і ў той самы дзень рашыў паназіраць, даве-дацца, хто гэты няпрошаны госць. Схаваўся ў ганку, праз акенца якога добра відаць гародчык.
Вечар быў ціхі, бязветраны. На зямлю паціху клаліся ледзь улоў-ныя прыцемкі. Чакаць доўга не прыйшлося. На дарожцы за дзвярыма ганка пачуўся лёгенькі стук капытоў, і... ля градкі з морквай я ўбачыў маладзенькую казулю. Ай-я-я... Вось яна, госця! Цела зграбнае, лёг-кае, ногі высокія, а галоўка адносна невялікая. Паціху высунуўся з ганку, пляснуў у ладкі. Казуля падскочыла, як мячык, і сіганула з гародчыка.
Прайшоў тыдзень, другі, ужо і дробнага сняжку нацерушыла, a казуля ў гародчык болей не паказвалася, хоць я там для яе ладную гурбачку морквы пакінуў. Пашкадаваў, што так негасцінна абышоўся з ёй, але выйсце ўсё ж такі знайшоў. Узяў тры самыя вялікія моркаўкі і ля плоту на лаўку паклаў, кудой казуля да градак прабіралася.
Раніцою морквы на ёй ужо не было — адны казуліны сляды на снезе. Калі скончылася морква, па два бурачкі стаў класці. Адным словам, да самай вясны частаваў госцю.
Сустрэча
Каля сарака чалавек завадчан, і я ў тым ліку, дапамагалі калгаснікам паднімаць са сцелішча лён.
Яшчэ не адляцелі ў вырай, пасвіствалі на таполі разам з бацькамі і маладзенькія шпакі, а на лугавіне, ля рэчкі, выглядваючы жаб, важна шпацыравалі даўганогія буслы. У паветры самотна плылі срабрыста-белыя павуцінкі. На гасцінцы чырванелі гронкамі ягад старыя тоўстыя рабіны, а з вёскі вецер даносіў густы церпкі пах антонавак.
У час абеду хуценька перакусіў і ў вёску Гудоўшчына падаўся, дзе калісьці мая бабка Гануля жыла. Як магнітам мяне туды цягнула, хоць і бабка Гануля даўно памерла, і хаткі яе з двума маленькімі акенцамі не засталося. На тым месцы, дзе яна стаяла, цяпер цагляны магазін збудавалі.
Каля крамы сівы, як лунь, дзя-док збіраў пад дубамі ў торбачку жалуды. Дубоў было пяць. Магут-ныя, высокія асілкі сваімі падобнымі на шатры кронамі, здавалася, пад-піралі аблокі.
«Божа! Вось дык сустрэча! Колькі ж гэта ўжо часу мінула? Ага, тады мне было ўсяго пяць гадкоў. Цяперака, лічы, хутка пяцьдзесят стукне».
Стаяў, любаваўся дубамі і ўспа-мінаў маленства.
...У той год, пад восень, маці зламала ў лесе нагу, ляжала ў бальніцы, і бацька прывёз мяне да бабы Ганулі.
Помню, якраз нядзеля была.
Стаяў цёплы вераснёўскі дзянёк. Ся-
стра бабы Ганулі, Тэкля, дала есці парсюку, сама падхарашылася і ў царкву пайшла. А бабка Гануля пагладзіла мяне па русявым чубіку, усміхнулася ласкава, ажно маршчынкі на твары разгладзіліся, дый кажа: «У хаце сядзець — як у яму глядзець. Ідзі, Яначка, на двор да соней-
ка».
Доўга бавіў час на лузе, а потым да крынічкі падаўся, каля якой стары, расшчэплены ў камлі, дуб рос. Пад дубам тым яшчэ з вайны падбіты нямецкі «Тыгр» без гусеніц стаяў. Назбіраў у кішэні жалудоў, залез у танк ды і заснуў у ім...
Шукала мяне ўся Гудоўшчына. Толькі калі шарэць пачало, сусед бабкі Ганулі, Мікола Еўтух, з доўгім і тонкім, як у бацяна, носам і густымі рыжымі бровамі здагадаўся неяк у той танк зазірнуць. Глядзіць, ажно я там сплю, клубочкам скруціўшыся.
Бабка Гануля ад радасці ажно заплакала, а Мікола, перадаючы мяне ёй у рукі, сказаў: «Гаварыў жа табе, што знойдзецца гэты шала-пут. Раней смерці, як кажуць, не памірай, раней бяды не бядуй».
Тыя жалуды, якія сабраў, на падаконнічак паклаў, дзе вазоны ў
гаршчэчках стаялі. Ранічкай убачыла іх бабка Гануля і кажа: «Давай, Яначка, твае жалуды ў вазоны пасадзім. Няхай яны дубкамі прарас-туць».
— А ці вырастуць з жалудоў дубкі? — засумняваўся я.
— Спроба — не хвароба, Яначка. Давай паспрабуем.
Як сказала бабка Гануля, так і зрабілі. Пасадзілі жалуды ў гаршчэчкі з кветкамі, а праз нейкі час з зямлі пяць чырвоных парасткаў прарас-ло. Былі яны спачатку вельмі слабенькімі і кволымі, але так прагна да святла цягнуліся, што неўзабаве падужэлі, ужо карэньчыкамі моцна за глебу трымаліся. А хуценька на іх і лісточкі з’явіліся. Па аднаму-два і яшчэ вельмі мала падобныя на дубовыя. А потым парасткі пачалі ў салатавыя лісцікі прыбірацца — копіі сапраўдных дубовых лісцяў. Да вясны ўжо ў гаршчэчках па дрэўцу вышынёй каля 20 сантыметраў ста-яла.
Той вясной усе пяць дубкоў з бабкай Гануляй каля хаты пасадзілі. Даглядалі іх. Прыжыліся дубкі, як на дражджах сталі расці...
Ужо і абед даўно скончыўся, а я ўсё стаяў ля родных дубоў-асілкаў, і сэрца маё ад гэтай сустрэчы поўнілася ціхай радасцю.
Яблыня на ўзлеску
Амаль увесь верасень па небе плылі чорныя навальнічныя хмары. Цэлымі днямі то ліў дождж, то сыпалася з неба разам з градам снежная крупа. Сонца ніяк не магло прабіцца з-за хмар на волю, грэла слаба. Ды яно і зразумела. Нездарма ж кажуць, што асенняе сонца як удаўцо-ва сэрца. He сунімаўся, гуляў сцюдзёны вецер. Было холадна, як у глухую восень.
Неяк аднаго разу вечарам завітаў я да дзеда Васіля, суседа, які жыў праз вуліцу. Бародка ў дзеда Васіля маленькая, беленькая, нібы камячок ваты, а скроні густа інеем абсыпаны. Сядзіць сабе на табурэціку каля печы і лазовымі пруцікамі кошык ладзіць. Бульба дзеда Васіля даўно ў склепе ляжыць. «Навошта ж тады яму кошык на зіму?» — думаю сам сабе і пытаюся:
— А што будзеш з кошыкам рабіць? Ці не карасёў на панскай сажалцы цягаць?
76
Дзед Васіль усміхаецца, ля шэрых выцвілых вачэй густою сеткай збягаюцца маршчынкі:
— He, дружа, не ўгадаў. Карасі да вясны пачакаюць, а з гэтым кошыкам праз тыдзень у грыбы пайду.
Я засмяяўся.
— Хутчэй бусел жарабя ўродзіць, чым у такую пару грыбы выра-стуць.
— He смейся, браток. Увосень — на дзень пагод восем. Слухай мяне, старога. Яшчэ нават баравікі будуць расці. Учора ў садзе берасцянкі, як вясной, спявалі. He паляцелі ў цёплыя краі, перамену чуюць.
Праўду ўсё ж такі гаварыў дзед Васіль. Праз дзень-другі восень як падмянілі. Перасталі ісці дажджы, кудысьці сплылі хмары, а сонца пякло так, што і дзецца ад яго не было куды. Няйнакш, сваю віну старалася загладзіць. А яшчэ праз пару дзён дожджык зацерусіў. Ды такі цёпленькі, сапраўдны грыбасей!
77
Пасля гэтага дожджыку ў суботу раненька я падаўся ў лес. Па грыбы. I вельмі ж ужо ўзрадаваўся, калі на палянцы набрыў на маладзенькія лісічкі, затым зрэзаў каля дваццаці жоўтых сыраежак. Праз нейкую гадзіну знайшоў адзін падбярозавік і два падасінавікі. A калі ля самай сцяжынкі ў верасе згледзеў два з карычневымі капялю-шыкамі баравікі, маёй радасці не было канца.
Вяртаўся з лесу дзесьці пасля абеду. Выйшаў з узлеску і рашыў адпачыць, бо надта ж захацелася піць.
Прысеў на паваленую ветрам бярозку, каля ног паставіў сумку з грыбамі. Моцна прыпякала сонца. Каля дарогі дзе-нідзе купінкамі рас-ла дзікая белагаловая канюшына. У ёй гудзелі, пералятаючы з кветкі на кветку, рыжыя калматыя чмялі. Прама нада мной звінелі, цэлым роем таўклі мак камары. Я не асцерагаўся іх, бо ведаў, што камары-званцы ў адрозненне ад таўкунчыкаў, якія не звіняць, калі мак таў-куць, не кусаюцца. А яшчэ глядзеў у чыстае блакітнае неба і радаваў-ся, што гэтыя мае грыбы не апошнія. Камары ўюцца, значыць, будзе добрае надвор’е.
Павеяў ветрык, і я ўчуў лёгкі пах садавіны. «Адкуль гэты водар яблыкаў, мабыць, дзе паблізу сад расце?» Ступіў некалькі крокаў туды, адкуль слаўся пах яблыкаў, і ўбачыў яблыню, якая расла зусім побач з моцным маладым дубком. На дубку, як у здаровага дзіцяці зубы, усе да аднаго лісцікі, а на яблыні іх можна на пальцах пералічыць. Затое на яблыні сярод галінак густа віселі антонаўкі. Вялікія, спелыя-пера-спелыя, ажно празрыстыя. Асцярожна нахіліў галінку, але яблыкі, як па камандзе, зашпокалі, пасыпаліся на зямлю.
З’еў адзін — і як на свет нанова нарадзіўся.
Яблынька! Хто пасадзіў цябе тут? Адно сказаць магу: добры чала-
век.
78
Паляўнічы
Яшчэ зусім нядаўна, здавалася, я бачыў, як на бярозках расхіналіся пупышкі, як мяккімі залаціста-бе-лымі коцікамі цвіла каля рэчкі вяр-ба. Чуў, як спявалі ў небе жаваранкі, а ў лесе, на палянцы, спрэс усыпа-най фіялетавымі кветкамі сон-травы, раз’юшана, апантана буркаталі цеце-РУКі.
Але мінула вясна, цёплае лета — і наступіла восень.
...Па небе плыве агромністая, з цёмнымі кутасамі па краях хмара. Яе даганяе вецер, калашмаціць, рве на некалькі кавалкаў. I во цуд! На тваіх вачах з аднаго кавалка хмары выма-лёўваецца нейкае пачварнае стра-шыдла з гарбатай спінай і адным рогам, а другі імгнеына ператвара-ецца ў дзівосную з падсвечанымі валасамі русалку.
Пахне туманам і яблыкамі. Сну-юць, чапляюцца за асмужэлыя ра-бінавыя гронкі белыя ніткі павуцін-ня. Падае долу пажоўклы бярозавы ліст.
3 поплаву даносіцца ўзбуджаны клёкат. Там, рыхтуючыся ў далё-кую дарогу, плаўна кружацца буслы.
I хоць восень на двары, а на сэрцы, як і тады — вясною, спакойна,
нават радасна.
He прыкмеціў, як далёка ззаду засталася рэчка, поплаў з бусламі і пачаўся лес. На самым яго ўскрайку, на пагорку, адзінока стаяла за-сохлая без вершаліны сасна. На ёй я і ўбачыў бурую, а знізу белаватую
79
з цёмнымі плямкамі і доўгім закругленым хвастом ладную птушку. Гэта быў арол-карлік.
«Паляўнічы. Здабычу падпільноўвае ў засадзе», — здагадаўся я.
Каб не турбаваць птушку, даў кругаля.
Ступіў да кудлатай елачкі, пад якой у вераску лісічкі раслі, пры-кленчыў. Заўважыў, як нада мною праляцела чародка жаўтавата-зялё-ных з белымі шчочкамі сінічак.
Пачуўшы звонкае, узбуджанае — пінь-пінь-чэржж... пінь-пінь-чэржж... — крык сінічак аб дапамозе, выскачыў з-за елачкі, але было гюзна. Адна птушачка ўжо трапяталася ў вострых арліных кіпцюрах.
Вяртаўся з лесу вечарам. I вельмі здзівіўся, калі зноў убачыў арла-карліка. Ён сядзеў на той самай са зламанай вершалінай сасне. У за-садзе. Падпільноўваў здабычу.
КНІГІ ОНЛАЙН
