Чаму мядзведзь бярозавіка не любіць
Казкі, апавяданні
Янка Галубовіч
Выдавец: Асар
Памер: 112с.
Мінск 2001
Перада мною уверх-уніз пырхаюць, нібы дражняцца, два матылькі. Крапіўнікі. Глянеш на гэты цуд прыроды — і сэрца мацней затахкае, вачэй не адарваць. Крыльцы ў матылькоў колеру вохры, у чорных метках, а лініі іх абшыты залатою ніткаю.
Аджылі крапіўнікі, сапраўднае цяпло адчулі. Адным словам — празорцы.
Ступіў на гасцінец, які з двух бакоў абступілі старыя каравыя бя-розы, і дзвюх сарок убачыў. Яны таксама вясны дачакаліся і ладзілі сабе на бярозе гняздо. Насілі ў дзюбах сучкі, сухую траву.
39
Палюбаваўся птушкамі, пастаяў крыху, але трэба было дыбаць да-лей, бо да лазні, якая стаяла на беразе возера, заставалася яшчэ паў-вярсты.
Вяртаўся гадзіны праз тры. Але сонца яшчэ не спяшалася садзіцца за лес. Вядома ж, што вясною дзень намнога большы. Ужо не скажаш: зімовы дзянёк што камароў насок.
Прыпыніўся, глянуў на бярозу, на якой сарокі гняздо ладзілі, і нічога зразумець не мог. Ужо быў добра відаць гнездавы латок, зверху і з бакоў гняздо ўкрыта «дахам» з рэдка пакладзеных сучкоў, але саро-кам яно, мусіць, не спадабалася. Птушкі разбіралі гняздо і пакрысе пераносілі на другую бярозу.
Нечакана да гнязда з клубкамі поўсці ў дзюбах прыляцелі яшчэ дзве сарокі. I я зразумеў, што іменна яны гаспадары гэтага жытла. Птушкі ўсчынілі такі гвалт, што хоць вушы затыкай. Пачалі дзяўбсці няпрошаных гасцей у галаву, у спіну. I тыя спуджана матлянуліся ад чужога гнязда.
Пасядзелі крыху натапыраныя, як сычы, на рабіне, і зляцелі з гасцінца.
40
Даражэй за золата
Пасля арміі, як толькі вярнуўся дамоў, на другі ці на трэці дзень сеў на ровар і паехаў у Зарэчча. Да цёткі Антолі, якая жыла адна і, як пісала ў пісьмах, вельмі чакала мяне.
Хоць у садках каля хат у белай квецені, як дзяўчаты пад вянцом, красаваліся яблыні, але Зарэчча я не пазнаў. За сівым кашлатым ельнікам, дзе раней балота ляжала, віднелася доўгая драўляная, на-кшталт барака, пабудова, а вакол яе пасвіўся гурт авечак. За балотам ад Гулькі, рэчкі, якая цякла ўсцяж вёскі, засталася адна прамая кана-ва, парослая на дне зялёнай раскаю. I ні кусціка чаромхі нідзе, ні разлапістых ракіт. Некалі цэлымі зараснікамі раслі яны каля рэчкі.
Цётка Антоля, сухенькая, як восеньская былінка, кешкалася ў га-родчыку. Аклікнуў яе, і цётка, не спяшаючыся, пайшла насустрач, моцна абняла за шыю худымі спрацаванымі рукамі.
Мне вельмі захацелася піць і я найперш папрасіў у цёткі Антолі вады.
— Ай, Божачкі ж... — Вочы ў цёткі ўміг патускнелі, напоўніліся сумам. — А сыночак ты мой. Гэта ж мы, зарэчанцы, да таго дажыліся, што і вады ў хатах не маем. Цяпер вада для нас даражэй за золата стала. Ажно за пятнаццаць вёрст, з Забалоцця, яе ў Зарэчча прыво-зяць. Гэта ж гэтыя «мічурынцы», каб іх Бог пакараў, як балота высушылі і Гульку загубілі, так у калодзежах уся вада прапала. Б’юцца людзі, як рыба аб лёд, каб яны гэтак сваімі галовамі біліся, пустадомкі...
У хаце цётка Антоля ўзяла з табурэціка алюміневы кубачак, нахіліла вядро, якое вісела ля печы на вочапцы і зачарпнула на самым дне вады.
— Учарашняя вада, сынок, а сёння прывязуць ці не — адзін Бог ведае... Ён не цяля, убачыць круцеля. Быць не можа, каб гэтыя «мічурынцы» ніякай кары не панеслі. Мы ажно ў Мінск напісалі, сама-му вялікаму начальніку. Уся дзярэўня падпісалася.
Цётка Антоля заслала на стол белы абрус, прынесла на адным спо-дачку ружовай паляндвіцы, на другім масла, паставіла бутэльку рабінавай настойкі.
Пасля чаркі цётка ўскіпяцілася на «мічурынцаў» яшчэ болей. Кля-ла іх на чым свет стаіць і прасіла Бога, каб пакараў лайдакоў. За тое,
41
што разам з вадой знішчылі гусіную цыбульку і браткі, зверабой і маруну, багун балотны і званочак круглалісты, што з Зарэчча назаўсё-ды зляцелі буслы.
Цётка Антоля гаварыла нешта яшчэ, але словы яе амаль што не даходзілі да мяне. Я ўспамінаў сваё дзяцінства, рэчку Гульку, шыро-кую і паўнаводную...
...Неяк вясною, калі Гулька выйшла з берагоў і затапіла ўвесь луг, разам з вадою ажно за тры вярсты ў суседнія Матошкі заплыў пад мост вялізны шчупак. Праз тыдзень вада сплыла ў рэчку, а шчупак пад мастом так і застаўся. Яго заўважыў Колька Ахраменка, паклікаў на дапамогу мяне. Злавілі мы таго шчупака і ледзь да цёткі Антолі прывалаклі. Ажно дваццаць два кілаграмы заважыў.
Цяпер няма ні рэчкі, ні Колькі. Рэчку загубілі міліяратары ці тыя «мічурынцы», як іх называе цётка Антоля, а Колька Ахраменка не вярнуўся з Афганістана.
Сядзеў за сталом, а трывожныя думкі не давалі спакою.
«Калі не паразумнеем, то і вайны ніякай не трэба. Згінем, як тая Гулька, як чаромха каля яе і ракіты».
42
Зоркі пад вадой
Прайшоў цёплы красавіцкі дожджык. У зямлі, набрынялай віль-гаццю, заварушыліся незлічоныя карэньчыкі. Праклюнуліся, зацвілі астравы блакітных пралесак, пацягнулася да сонца сон-трава. Таполі прыбраліся ў зялёныя бярэцікі, а бярозы — у касынкі.
Каб крыху перадыхнуць, спыняюся каля ёмкага дуба, саджуся на трухлявы пянёк. Пад дубам раскапаны неглыбокія канаўкі, а зямля здратавана капытамі. «Значыць, цёмнай ноччу тут дзікі гаспадарылі. Жалудамі ласаваліся. А як развіднела — у хвойнік падаліся. Туды і сляды вядуць».
He згледзеў, як на маладзенькую бярозку села стракатая сойка. Гойдаецца на галінцы і вочак з мяне не зводзіць. А як жа. Трэба і ёй жалудоў пакаштаваць. Вунь яны, засталіся пасля начных гасцей. Ажно чатыры штукі каля самага камля ляжаць. Жоўценькія, быццам толькі што з дуба ў траву шпокнулі. А я, пэўна, замінаю сойцы.
Абабраў прыліплыя да мокрай калашыны ігліцы і, абмінаючы лу-жыны, звярнуў налева. Цяпер пайшоў не дарогаю, а вузкаю сцяжын-каю, якая шылася між густых кустоў малінніка.
У паветры адчувалася вячэрняя свежасць, патыхала вільгаццю.
Наперадзе паказалася круглае азярцо. Падыходжу да яго зусім блізенька, і раптам чарада крыжанак з шумам вылятае з асакі.
Загойдаліся на паверхні невялікія хвалі, а разам з імі і зоркі пад вадою. Вялікія, жаўтлявыя, па добрым кулаку.
«Адкуль зоркі ў азярцы? — думаю сабе. — Хіба з неба ўпалі? Але ж сонца толькі што за лес закацілася».
Ступіў яшчэ бліжэй, прыгледзеўся і бачу: пад вадой у азярцы распусціліся бутоны балотнай лотаці. Кветкі буйныя, ярка-чырвоныя. Ходзяць хвалі ўбакі і кветкі разам з імі гойдаюцца.
43
Берасцянкі
Пачатак красавіка.
Ціхая, без каліва ветрыку, раніца. I чыстае-чыстае, ажно густое ад вясновых пахаў паветра.
Паціху сыходзяць слязьмі лапікі зляжалага наздраватага снегу, срэбнымі ланцужкамі блішчаць на сонцы раўчукі.
У лесе ўжо чуваць песні драздоў. Асабліва стараюцца пеўчыя драз-ды. Але не адстаюць ад іх і дзярабы, і белабровікі, і рабіннікі. I раптам у гэты дружны хор звонкім серабром уліваецца голас берасцянкі. Ме-лодыю падхопліваюць яе сяброўкі, што апусціліся на суседнюю ляш-чыну. Узнёслая, пяшчотная, яна будзіць вясенні лес, запаўняе кожны яго куточак.
А птушкі ўсё стараюцца, не змаўкаюць. I паступова адзінокая ме-лодыя пераўтвараецца ў сапраўдную лясную сімфонію.
Безумоўна, у кожнага чалавека свой густ, свае перавагі і захапленні. Я, напрыклад, люблю слухаць салоўку, малінаўку, лічыць зязюльчына «ку-ку». Але болей за ўсіх птушак люблю берасцянку.
Гэта, мусіць, усё ад таго, што я прывык часта бачыць яе, чуць непаўторны голас. У лесе, у полі, у парку, у садзе. Нават тады, калі прыязджаю на спатканне да маці, я зноў бачу яе на вішні-самасейцы, якая вырасла на магілцы. Зноў чую яе песеньку — вясёлую, узбуджа-ную. I гэта дапамагае жыць, на нешта спадзявацца.
У Беларусі берасцянка адна з самых шматлікіх птушак. У народзе яе яшчэ называюць махыянкай. Прылятае з выраю ў канцы сакавіка — пачатку красавіка. Гнёзды будуе падобныя на глыбокі сподачак, спля-тае з сухой травы, тонкіх галінак і моху, высцілае яго тонкімі карэньчыкамі, конскімі валасамі, поўсцю, пер’ем і пухам раслін.
Нясе 4 — 6 блакітна-зеленаватых або чырванавата-зеленаватых яец два разы ў год.
Першыя птушаняты пакідаюць гняздо ў сярэдзіне чэрвеня, а другі вывадак вылятае ў канцы ліпеня.
Такая яна, наша берасцяначка. Мілая, галасістая птушка.
44
Рыбакі
Было гэта на першым годзе службы. Камандзір адправіў мяне і вадзіцеля «уазіка» яфрэйтара Міхася Пінкевіча, таксама беларуса, у горад Кіраў па запчасткі. Наконт запчастак маёр з базай дамовіўся загадзя і таму баявое заданне для нас аказалася не такім і складаным. Ужо пасля абеду мы выехалі ў сваю часць.
Стаялі апошнія дні мая. Па амаль белым небе зрэдку плылі лёгкія, падобныя на вату, празрыстыя аблачынкі. Ад гарачыні ажно мігцела паветра.
У кабіне «уазіка» дыхаць не было чым. Толькі праз дзве гадзіны, калі звярнулі на лясную дарогу, уздыхнулі, як кажуць, на поўныя грудзі. Спявалі берасцянкі, а свавольнік-вецер, блытаючыся ў голлі дрэў, прыемна асвяжаў твар, прыносіў у кабіну пах рабінавых кветак і чаромхі.
45
Да часці мы не дацягнулі мо кіламетраў пяць, калі наш старэнькі «уазік» запыхцеў, потым зачмыхаў і зусім застыў на месцы. 3 радыя-тара густымі клубамі паваліла пара.
— Вада, немач на яе, выцякла, — сказаў Міхась, дастаючы вядро. — Тут непадалёку рэчка ёсць, пойдзем вады прынясём.Па ледзьве пры-кметнай сцяжынцы спусціліся ў лагчыну, падняліся на пагорак, на якім дзе-нідзе высіліся тоўстыя, разгалістыя елкі, і адразу ж пачулі шум вады.
Над рэчкаю наперагонкі насіліся белабокія чайкі, каменем кідаліся ў ваду па здабычу. Быстрым клубочкам скацілася да берага ласка, хлябнула вадзіцы і назад — у кусты сіганула.
Мы забыліся пра ўсё на свеце: і пра старэнькі «уазік», які чакаў нас, і пра запчасткі, якія тэрмінова трэба было везці ў часць. Ішлі паціху берагам ракі і, як зачараваныя, любаваліся дзіўным непаўтор-ным хараством прыроды.
Але раптам твар у Міхася пазмрачнеў:
— Янка! Мядзведзіца! Уцякаем! — таўхануў ён мяне пад бок і пачаў адступацца назад.
Я зірнуў наперад і ўбачыў, што ў затоцы, сярод асакі з аерам, па калені ў вадзе стаяла мядзведзіца, а ля самага берага бесклапотна гулялі, тузаліся між сабой з яшчэ добра прыкметнымі каля грудкаў белымі ашыйнікамі два медзведзяняткі.
Мядзведзіца моцна, як кляшнёю, стукнула па вадзе лапай і грозна раўкнула. Медзведзяняткі, як па камандзе, спалохана прыселі на тра-ВУ-
— Чаго аслупянеў? Бяду чакаеш? — тузануў мяне за руку Міхась. Адбегліся ад затокі з паўкіламетра, прыслухаліся. Было чуваць, як дзесьці ў гушчыні лесу свісталі рабчыкі ды зрэдку падавала голас зя-зюля. Раз-пораз цішыню парушалі глухія далёкія выбухі.
КНІГІ ОНЛАЙН
