Чаму мядзведзь бярозавіка не любіць
Казкі, апавяданні
Янка Галубовіч
Выдавец: Асар
Памер: 112с.
Мінск 2001
Скончыў заяц сказ казаць і ажно вочкі ад задавальнення заплюш-чыў.
Пачухаў лапаю янот ля вуха і гаворыць:
— Праўду кажаш, заяц. He святыя гаршкі лепяць. Будзем і мы лазню будаваць.
Напілавалі дубу, паклалі падмурак, ажно глядзяць непадалёк ад іх ласка ў цяньку ляжыць. Падышоў да яе янот, павітаўся і гаворыць:
— Дапамажы, ласка, лазню збудаваць. Разам мыцца будзем.
— He, янот, не магу, — адказвае яна. — Дзве работы зараз не зробіш. Хачу дачакацца вечара і паглядзець, як сонца будзе заходзіць.
Другі дзень звяры каля лазні завіхаюцца, а ласка швэндаецца туды-сюды.
— Ласка, ідзі да нас, у гурт, — кліча яе заяц.
Ласка надзьмулася, як гусак, і кажа:
— Адчапіся, заяц. Трэба будзе — сама сабе лазню пабудую, a сёння мяне гарнастай у госці паклікаў.
— He адкладвай на заўтра тое, што можна зрабіць сёння, — гаво-рыць янот.
Але ласка і слухаць не захацела. Паднялася і ў кусты падалася.
Адштукавалі лазню янот з зайцам і нацешыцца з яе не могуць. He горшая, чым у мядзведзя, атрымалася. Пасля работы памыюцца чыс-ценька дый песенькі спяваюць.
Глядзіць ласка на янота з зайцам, і завідкі яе бяруць. Вельмі ўжо захацелася і ёй у лазні памыцца, і пачала ласка сваю будаваць. Узяла пілу, падышла да дуба, але не так лёгка зрабіць, як захацець. Піла яе адну і слухаць не хоча. Бразнула са злосці яе на зямлю, села каля дуба і сядзіць. Ажно бачыць: воддаль дубок спілаваны ляжыць. Ад радасці падбегла да дубка, абхапіла яго за камель, а той — ні з месца.
Скора казка кажацца, ды не скора справа робіцца. Села на дубок і заплакала з гора.
Адным пальцам і гузік цяжка зашпіліць.
Каза і чмялі
У бярозавым гаі, дзе крынічка срэбным раўчуком-кутасікам цякла, не год і не два жыла-была дзікая каза. Аднойчы вечарам ля крынічкі каза ваўкоў убачыла, спалохалася шэрых разбойнікаў і падалася новы прытулак сабе шукаць.
Доўга ці мала блукала па лесе каза, ажно на палянку выбілася. A на палянцы той сярод маладзенькіх дубкоў і кучаравых арабінак цём-на-чырвонымі кветачкамі густа канюшына цвіла.
«Кажуць: на чужыне і ка-мар загіне. Ажно не. Праўда, тут крынічкі няма, але затое канюшыны многа. Лепшага мес-ца мне і не падабраць», — аб-радавалася каза.
Пабудавала яна хатку пад арабінкаю і стала жыць на па-лянцы.
Багатаму чорт дзяцей ка-лыхае. Так яно і з казой атры-малася. Праз нейкі час непа-далёку ад палянкі яна балотца знайшла. Канюшынкай удос-таль паласуецца — і да балот-ца, на вадапой ідзе. Адным словам, гора-бяды каза не ве-дае. У сваёй хатцы як у Бога за пазухай жыве.
Аднаго разу сядзела каза на ганку, захадам сонца любавалася, a калі цямнець пачало, паднялася і спаць пайшла. I на адзін бачок павер-нецца, і на другі, а заснуць ніяк не можа. «Гэта ж цэлы дзень сонейка пякло, — успомніла каза. — Горача ў хатцы. Трэба акенца адчыніць».
Адчыніла каза акенца і зноў спаць лягла. Зажмурыла вочкі дый чуе:
- Жу-у, жу-у, жу-у...
Спалохалася каза, ажно з ложка ўскочыла. Села на краёчак і ду-мае:
— Хто ж гэта трывожыць мяне, спаць не дае?
Пасядзела так крыху і лягла. Толькі вочкі зажмурыла дый зноў чуе:
- Жу-у, жу-у, жу-у...
Цэлую ночку каза не заснула. А ранічкаю, як толькі развіднела, глядзіць, ажно на акенцы чмель сядзіць. Вялізны такі, калматы, з жоў-тай паласой на спіне. Падышла каза да акенца, а чмель як загудзіць:
- Жу-у, жу-у, жу-у...
11
Разгарнуў крыльцы і да канюшыны паляцеў.
«Во хто мяне спужаў, хто мне спаць не даваў». У казы злосці поўныя косці. Кінулася яна за чмялём, прыбегла да канюшыны і разгубілася. Чмялёў у канюшыне — як зорак на небе. Усе падобныя адзін да аднаго і ніякай увагі на казу не звяртаюць. Сядзяць на кветач-ках ды пылок збіраюць.
Стаіць каза, злуецца і не ведае, дзе таго чмяля шукаць, які ёй ноччу спаць не даваў.
— Каб мае вочы лопнулі, калі свайго крыўдзіцеля не знайду! — сказала каза і ў канюшыну скокнула. Да самага вечара за чмялямі ганялася, але свайго крыўдзіцеля так і не знайшла.
Стамілася, ледзьве дыхае. А чмялі, як толькі сонейка пачало заходзіць, сталі ў свае норкі злятацца.
Убачыла каза, дзе чмяліныя норкі знаходзяцца, зарадавалася:
— Дзе сілай не ўзяла, там розумам надтачу. У вашых норках і распраўлюся з вамі.
I стала каза капытамі чмяліныя норкі дратаваць.
Чмялі ўбачылі, што іх гнёзды разбураюць, ды спрабавалі бараніць сваё жытло. Але дзе там ім з казою справіцца... Пазлаваліся, пагулі ды з палянкі зляцелі новае месца шукаць. I не стала каму канюшыны апы-ляць. I перастала на палянцы канюшына расці.
А каза пагаладала крыху — і таксама з палянкі падалася. Без канюшыны і балотца з вадзіцай ёй непатрэбным стала.
Дуб-задавака
Бегла па сцяжынцы лясная мурашка. Так стамілася, што ледзьве дух пераводзіць. Схавалася яна пад кусцік, каб адпачыць крыху, ажно чуе:
— Куды бяжыш, сястра?
Азірнулася лясная мурашка і бачыць: на сцяжынцы дзве мурашкі сядзяць, а каля іх жолуд ляжыць.
— Ат, і не пытайцеся, — гаворыць. — Спачатку думала, што стра-каза на пяньку сядзіць. Але памылілася. Мурашыны леў, наш спрад-12 вечны вораг, на сонейку грэўся. Ледзьве ўратавалася ад яго.
— А мы во жолуд цягнем. Хочам ля мурашніка дубок пасадзіць.
— Я вам дапамагу.
— Памагай.
Цягнуць яны жолуд утрох. На палянцы яшчэ адну мурашку сустрэлі.
— Што з жолудам будзеце рабіць?
— Дубок каля мурашніка пасадзім.
— А я зернейка клёна знайшла. Давайце разам іх пасадзім.
— Мы не супраць, калі ласка.
Пасадзілі мурашкі ля свайго жытла дубок з клёнікам, і яны як на дражджах пачалі расці. Праз нейкі час ажно да самых аблокаў дацягнуліся.
Дуб, аднак, надта ж задавацца стаў. Аднойчы ранічкай ён гаво-рыць клёну:
— 3 маіх жалудоў каву вараць, дзікі і вавёркі імі ласуюцца, а ад цябе, як ад казла, — ні воўны, ні малака.
Лес чуе, а поле бачыць. Пачулі размову, замітусіліся ля мурашніка мурашкі.
— Ну і задавака! Вырас пад неба, а дурань як трэба. Каб мог, то клёна, відаць, у лыжцы вады ўтапіў бы.
Клён зніякавеў, ажно лісцікі варушыцца перасталі, але і перад дубам маўчаць не захацеў:
— 3 маёй драўніны мэблю робяць, а з соку нават цукар здабыва-юць.
— Няўжо вас кот убрыкнуў? Хопіць спрачацца, — не вытрымалі, пачалі мірыць дуб з клёнам мурашкі. — Абое вы, удальцы-малайцы, слаўныя. I птушкі вас любяць, у госці лятуць. У густых шатрах на скрыпачках і дудачках канцэрты ладзяць. I нам, мурашкам, як толькі пасадзілі вас, весялей жыць стала: здаецца, на сёмым небе ад шчасця апынуліся. Памірыцеся, дзеткі, і будзьце вясёлыя, як сваты на вяселлі, багатыя, як зямля, і здаровыя, як крынічная вада.
Дубу мурашыныя словы — што гарох аб сцяну. Задрыжэў ад злосці, зарагатаў, ажно рэха па лесе пакацілася, і пачаў на мурашак крычаць:
— Згіньце, каб і вочы мае вас не бачылі. A то дзікоў натраўлю. Яны вам пакажуць, дзе ракі зумуюць. Кузюлькі няшчасныя, падман-шчыцы... Гэта яны пасадзілі мяне... I трэба ж такое прыдумаць? Ха-ха-ха! — закалаціўся, зарагатаў дуб-велікан.
13
Спалохаліся мурашкі, у жытло пахаваліся.
Хутка і восень у сілу ўбралася. Чупрыну клёну ярка-барвовай фар-бай запаліла, а галінкі дуба спелымі жалудамі густа ўсыпала.
Аднойчы ноччу ля дуба дзікі з’явіліся. «Ага, прыйшла пара з мурашкамі расквітацца! — абрадаваўся дуб. — Болей не будуць за клён заступацца».
Скінуў ён дзікам па жолуду і кажа:
— Бачыце мурашнік ля клёна?
— А як жа, бачым, — адказваюць дзікі.
— Тады слухайце, што зрабіць трэба.
— Гавары, дуб, гавары.
— Хачу, каб гэтага мурашніка і блізка каля мяне не было. А як выканаеце загад, шчыра аддзячу вам за гэта. Удосталь жалудамі на-
кармлю.
14
Кінуліся дзікі да мурашніка, пачалі яго лычамі разграбаць і мура-шак есці.
Ранічкай глянуў дуб уніз, дзе мурашнік быў, — а там і знаку ад яго не засталося. Гаворыць клёну:
— Бачыш, мурашак як ветрам здзьмула. Я ўсё магу. Я дуб-асілак.
Клён зашалясцеў чупрынай ды разважае:
— Жыццё перажыць — не песеньку спець. Яшчэ невядома, які лёс у цябе наперадзе. Ты ж усіх мурашак панішчыў, яны шанавалі цябе, ад розных шкоднікаў аберагалі.
— Я не баюся. Я дуб-асілак. Я любога ў рог скручу, — казаў сваё задавака.
Як у ваду глядзеў клён.
Вясною ў дуба жукі-вусачы пачалі лісты аб’ядаць, а шашалі цела тачыць. Праз два гады зусім даканалі яго шкоднікі: засох дуб.
Сам вінаваты, задавака.
Лясная лекарка
3 самага ранку дождж ішоў. I раптам птушкі заспявалі, на небе вясёлка зазіхацела, сонейка ўсміхнулася.
Узрадавалася вавёрка, што дождж скончыўся, з дупла на зямлю спусцілася, букецік ландышаў нарвала. Бегла па лесе ласка, убачыла вавёрку з ландышамі і пытае:
— Навошта табе кветкі, сястрыца?
— Лекі збіраю, — адказала вавёрка. — Што ў лесе родзіцца, тое ў хаце згодзіцца.
Усё лета збірала вавёрка лекі. Запасалася зверабоем, чабаром, ліпавым цветам, трыпутнікам, каласкамі дзеразы, ягадамі ядлоўцу і шыпшыны, дзівасілам.
Хутка і восень на шэрым кані прыехала.
Аднойчы скача вавёрка па дуброве, глядзіць: сарока сумная сядзіць. Запарушыла вока, нічагусенькі не бачыць. Вярнулася вавёрка ў сваё дупло, бутэлечку з настоем на каласках дзеразы дастала. Прамыла тым настоем сарочына вока, і яно ўміг ясным стала, як зорачка на небе.
15
Дачуўся ад сарокі пра вавёрку лясны конік. Ён заўсёды вясёлы быў, скакаў і спяваў, ды прастудзіўся моцна, кашаль дыхнуць не дае. Вавёрка адшукала ў дупле мяшэчак з ліпавым цветам і чабаром, чаю заварыла. I вылечыла коніка ад прастуды.
Забалела ў зайчыка сэрца. Думаў, усё жыццё будзе мучыцца. А ў вавёркі ландышавыя каплі знайшліся. Паправіўся зайчык, зноў весела заскакаў.
I барсука ў бядзе вавёрка не пакінула. Дзівасілам лячыла ад жыва-та, ягады ядлоўцу давала есці. А калі ў дзятла шчака апухла, зялёныя лісткі трыпутніку да балючага месца прыкладвала.
Ад кожнай хваробы ў вавёрчыным дупле лекі ёсць. Паскардзілася неяк птушка арэхаўка, што ў яе апетыт прапаў, галава баліць. Тут вавёрцы зверабой спатрэбіўся, дапамагла арэхаўцы.
Ніколі раней сарока і арэхаўка не сябравалі. А цяпер яны разам лятаюць, хваляць вавёрку — лясную лекарку.
Ліса і мядзведзь
Панадзілася ліса курэй красці. Але высачылі зладзейку, капканы ставіць пачалі.
Панадная лісе курачка, ды дзе ж яе ўзяць?
Забралася яна ў нару, месца сабе не знаходзіць. На галодны жывот і сон не бярэ, пасцель мулкая. А як раніцы дачакалася, з нары вылез-ла. Бачыць, па сцежцы мядзведзь клыпае, на плячах калоду цягне. Скеміла ліса, чым тут пахне, і да мядзведзя хутчэй.
КНІГІ ОНЛАЙН
