Чаму мядзведзь бярозавіка не любіць
Казкі, апавяданні
Янка Галубовіч
Выдавец: Асар
Памер: 112с.
Мінск 2001
Потым перавёў позірк уніз і ажно сцяўся ўвесь, задрыжэў ад стра-ху. Проста на яго бегла цёмна-бурая дзічыха, а за ёй спяшаліся парасяткі, кругленькія, паласаценькія, з хвосцікамі кручком.
Калі дзічыха прашыбавала побач і схавалася ў хмызняку, а ў Ясіка прайшоў страх, ён наблізіўся да дзеда Савося і сказаў:
— А я дзічыху з парасяткамі бачыў. Непадалёку ад мяне прабеглі. Іх верталёт, мусіць, спудзіў.
— Бачыш, што ўтварыла твая дзічыха, — уздыхнуў Савось. — Усе мурашнікі здратавала. Начавала яна тут. Пойдзе дождж і загінуць мурашкі.
Ясік зірнуў на адзін мурашнік, другі, трэці... Усе яны былі разбу-раны, шыгалле рассыпана па траве, а наўкола спалохана мітусіліся тысячы рыжых мурашоў.
Ясік захваляваўся.
— Нарабіла шкоды дзічыха, праўда, дзед?.. Трэба ратаваць мура-
53
ступіў. Па небе паплылі хмары,
шак, — сказаў хлопчык і стаў дапа-магаць дзеду зграбаць шыгалле.
— Правільна, Ясік. Мурашкі для леса — найлепшыя сябры.
Калі скончылі працу, дзед Са-вось сказаў:
— А цяпер пойдзем дамоў, Ясік. Зробім калкі, возьмем калючага дро-ту і абгародзім мурашнікі. Тады і дзічыха ім не страх.
— А як жа грыбы?
— Грыбы ад нас нікуды не дзе-нуцца, пачакаюць, — усміхнуўся дзед Савось.
Пакуль схадзілі дамоў, пакуль абгарадзілі мурашнікі, вечар на-дзесьці далёка слізганула маланка,
загрымела.
Вярталіся з лесу, калі добра ўжо ўцемнілася. На дне Ясікавага каша ляжала ўсяго некалькі лісічак, але хлопчыка гэта не засмучала. Ён ведаў, што цяпер мурашкам і дождж не страшны, і дзічыха да іх не падступіцца.
Недатыкальны запас
Сціх лівень, далёка за пушчу адкаціліся грымоты.
Да балотца, зацягнутага раскай, цяклі з пагорка ручайкі. На по-плаве, за балотцам, ад буйной расы ажно прыгіналася густая трава.
Памалу, не спяшаючыся, узыходзіла над лесам сонца.
Даўно прачнуліся птушкі. Спявалі берасцянкі, свістаў на флейце лясны жаваранак-юла. А над балотцам у высокім сінім блакіце купаліся хуткакрылыя ластаўкі.
На палянцы моцна пахла грыбамі, стаялі лужыны вады. У іх зіхатліва ўспыхвалі трапяткія сонечныя промні.
Каля трухлявага пня атабарылася сямейка лісічак. Жоўценькія, падобныя адна на адну, што сястрычкі. Зразаю іх і крыху воддаль, ля самай сцяжынкі, двух баравікоў бачу. У карычневых капелюшах, на тоўстых крамяных ножках. Сядзяць сабе і аб нечым шэпчуцца. Вось каб падслухаць!
Баравікі крэпенькія, без чарвяточыны. Кладу іх у кошык і шукаю вачыма высокі куст ядлоўцу з уторкнутай побач арэшнікавай крыву-ляй. Крывуля — мая метка. Два дні таму каля ядлоўца я натрапіў на два падасінавікі. Малюпасенькія яшчэ, толькі на свет паказаліся, з чырвонымі гузікамі капялюшыкаў.
Падыходжу да ядлоўца і бачу даўганогі падасінавік з апельсінавай шляпкай. А там, дзе сядзеў другі грыб, толькі ножка з травы відаць. «Каму ж капялюшык спатрэбіўся?», — падумалася мне.
I тут я ўбачыў на ядлоўцы вавёрку. А пад ёй на сухім пруціку вісела шляпка падасінавіка.
Вавёрка скокнула з галінкі на галінку, незадаволена цокнула: «Маў-ляў, чаго прыплёўся сюды? I падасінавіка не руш. Гэта мой недаты-кальны запас».
Прыйшлося пагадзіцца з вавёркай.
Смелы лебедзь
На беразе вадаёма пад алешынай стаіць з вудаю ў руках маленькі, гадоў каля сарака чалавечак. Каля яго ног сядзіць вялікі цёмна-шэры, як воўк, сабака.
Падыходжу да незнаёмца, пытаюся:
— Ловіцца рыбка?
— He клюе нават, — уздыхае чалавечак і выцірае рукавом з твару пот. — Сонца вунь як смаліць. Уся рыба ў траву пахавалася.
3-за астраўка, зарослага па берагах асакой і аерам, нечакана вы-плываюць на сярэдзіну вадаёма два лебедзі-шыпуны. 3 выцягнутымі доўгімі шыямі, з крыламі, нібы ветразі, прыўзнятымі над спінай.
Бацькі плывуць наперадзе, а за імі, стараючыся не адстаць, перабіраюць лапкамі ваду шэсць іх цёмна-бурых дзетак. Кругом цішыня
і спакой.
Але раптам сабака, які спакойна сядзеў ля ног рыбака, з брэхам кідаецца ў ваду і шыбуе насустрач птушкам.
— Мурзік, назад! На бераг! — крычыць на ўвесь голас гаспадар. Толькі сабака не слухае яго. Ён усё бліжэй і бліжэй падплывае да птушак.
У мяне пахаладзела ў грудзях. Ды тут лебедзь, які плыў першым, узнімаецца над вадой, пікіруе на Мурзіка і б’е яго крылом па галаве. Раз, другі, трэці... Сабака, быццам яму хтосьці хвост прышчаміў, спа-лохана вішчыць, хаваецца пад вадой.
Пэўны час Мурзіка не відаць, потым ён зноў паказваецца на паверхні. Цяпер сабака спяшаецца назад. Да берага.
Салоўкі
Стаяла ціхая, цёплая ліпеньская ноч. Сярод жаўтлявых, падобных на маленькія гузікі зорак ярка зіхацела Вялікая Мядзведзіца.
А раніцаю навальніца ўсчалася. Неба свідравалі маланкі, злым гро-мам хмары грукаталі. Такога дажджу гэтым летам яшчэ не было. Ліў быццам з вядра.
Пасля абеду дождж перастаў, адно гаманлівыя ручаі да рэчкі імкліва спяшаліся. Выйшаў з дому, падаўся да ракі і я. Ля самага берага пад кустом чаромхі маленькую птушачку ўбачыў. За верабейку спачатку палічыў яе, але памыліўся, вядома. Спінка ў птушачкі была аліўкава-бурая, брушка белаватае, а бачкі буравата-шэрыя. На валляку страка-тая, шаравата-вохрыстая плямка.
56
Дык гэта ж маладзенькі салоўка! Ён таксама згледзеў мяне і, пры-падаючы на левую ножку, схаваўся за кустом у густой траве.
«Ножку ў час навальніцы пашкодзіў, — мільганула ў галаве дум-ка. — Як жа ён, такі маладзенькі, са сваёй бядой справіцца?»
Злавіў салоўку і дамоў прынёс. Клетачку яму зрабіў. У клетачку сподачак з вадзіцай паставіў. Карміў яго маленькімі жучкамі, вусенямі, мухамі і павукамі. I салоўка не адмаўляўся ад такіх ласункаў. Падма-цуецца, вадзіцы нап’ецца і сядзіць сабе ў куточку ціхенька.
Праз месяц, калі ў салоўкі ножка паправілася, я выпусціў яго на волю.
Прайшло лета, за ім восень з зімою пракаціліся, і вясна наступіла. Каля рэчкі чаромха расцвіла, а ў чаромхавых зарасніках салоўкі песнямі азваліся. Ударылі ў флейты, зацёхкалі, ды так моцна, што ажно рэха па лузе кацілася.
«Фіюць-цю-цю... фіюць-цю-цю...» Свісталі салоўкі, мянялі адно каленца на другое: вясёлае — на журботнае, пяшчотнае, з пералівам — на ўзбуджана-трывожнае.
Кожны вечар слухаў песню салоўкаў, і здавалася мне, што ў гэтым хоры ёсць голас і маёй птушачкі. Стараецца, каб я песню яе пачуў.
Крумкач
Раніца. Светлая, сонечная.
Гучна, ажно рэха па лесе пакацілася, закукавала ў бярэзніку зя-зюлька. Вузкая сцяжынка вядзе мяне берагам ракі ў малады сасоннік. Надумаў паглядзець, ці не высыпаліся часам нецярплівыя маслякі. Ле-тась такой парой іх ужо багата было і на пасадках, і наогул, у гэтых мясцінах.
Раптам ля невялічкай затокі, спрэс парослай аерам і асакой, уба-чыў вялікую чорную птушку з металічным бляскам і, каб не спудзіць яе, схаваўся за алешынай.
Гэта быў крумкач. Трымаючы ў моцнай чорнай дзюбе акрайчык хлеба, ён, як янот моркву, паласкаў яго ў вадзе.
«Навошта крумкачу такі клопат? Што ён задумаў? Хіба ад гэтага хлеб смачнейшым стане?»
57
3 напружанай увагай, не выходзчы з-за алешыны, пра-цягваў сачыць за птушкай.
А яна раптам падскочыла з акрайчыкам хлеба ў дзюбе, узмахнула дужымі крыламі і паляцела да лесу.
Ступіў колькі крокаў на-перад і мне кінулася ў вочы круглая выжарына з грудай па-тухлага вуголля на ёй. А на ду-бовым пні ля выжарыны ляжаў маленькі акрайчык хлеба, такі самы, які трымаў у дзюбе крумкач. Пад яркім сонцам ак-райчык зрабіўся цвёрдым, як сухар.
«Значыць, тут, на пні, зда-быў сваю радасць крумкач. Толькі чаму не з’еў хлеб сам, калі размачыў яго ў вадзе?
Куды панёс? Можа сяброўку захацеў пачаставаць?»
Цікавая, загадкавая гэтая птушка — крумкач, якую ў народзе клі-чуць яшчэ і воранам, круком.
У канцы лютага, калі яшчэ ўсюды ляжыць снег і мароз не сціхае, птушка нясе 5 — 6 блакітнаватых з цёмнымі плямкамі яек, пачынае вы-седжваць іх, а ў другой палавіне красавіка дзеткі ўжо вылятаюць з
гнязда.
Гнёзды будуе ў разгалінаванні хвой, часам на бярозах ці елках, абавязкова высока і не менш як за тры вярсты адно ад аднаго. Жытло ладзіць з сухіх галін, высцілае поўсцю, часам з дамешкам лішайнікаў і не мяняе яго некалькі гадоў запар.
Сустракаецца крумкач на ўсёй Беларусі. Жыве на палях, каля на-селеных пунктаў, трымаецца невялікімі чародамі. У час гнездавання — толькі парамі. Усёедны. Корміцца грызунамі, яйцамі птушак, рыбай, не цураецца і мярцвячыны.
58
Вучоныя-арнітолагі сцвярджаюць, што крумкач разумнейшы за кош-ку, сабаку і лісу. Вельмі здатны на розныя выдумкі.
Гэта, мусіць, і сапраўды так. Калі па драўляным мастку я перай-шоў на другі бок рэчкі, да мяне даляцеў хрыплаваты голас птушкі: крум... крум... крум...
Азірнуўся і ўбачыў, што крумкач зноў апускаецца на выжарыну. Пэўна, прыляцеў за акрайчыкам хлеба, які застаўся на пні.
Двайная ўдача
Дождж застаў мяне знянацку. Паліў адразу — як з вядра. Адзін за адным, ажно дрыжэла зямля, ляскалі перуны, а па небе скакалі цэлыя жмуты вогненна-яркіх бліскавіц. Спалохана шапталіся, гнуліся долу вершаліны маладзенькіх бярозак.
Пакуль дабег да леснічоўкі — змок да касцей. Адно радавала: у маім кошыку было паўнютка баравікоў. Усе грыбы як на падбор. Капялюшыкі карычневыя, ножкі таўсматыя, белыя.
Недзе пасля палудня навальніца ўціхла. Засвяціла сонца. Паветра насыцілася азонам, зрабілася чыстым. Запахла жывіцаю і чаборам.
Выйшаў з леснічоўкі і спусціўся ўніз да ракі. Ішоў паціху берагам і любаваўся каржакаватымі разлапістымі вербамі. Сюды, у лагчыну, далятаў слабы ветрык, і вербы ледзь чуйна варушылі лісцікамі, страса-ючы з сябе ў пажоўклую ўжо траву буйныя кроплі дажджу. Курэў, лёгкімі бялёсымі пасмамі паднімаўся ад зямлі туманок.
На павароце рэчкі спудзіў чародку качак-крыжанак. Яны са свістам падняліся з вады, моцна залапаталі крыламі і шуганулі ажно на балот-ца, за альшанік.
Качкі зніклі з вачэй, я пасунуўся далей, але праз чатыры-пяць крокаў нерухома застыў на месцы. Каля вярбы ў траве ўбачыў два вялізныя белыя шары. Гэта былі грыбы-дажджавікі. He мяккія, як порхаўкі, а крамяныя, цвёрдыя.
«Во, удача якая! — падумаў я! — Двайная. I баравікоў назбіраў, і на дажджавікі натрапіў. Ды яшчэ якія! Як падняць».
Дома адразу паклаў дажджавікі на шалі. Адзін тры кілаграмы за-цягнуў, другі — каля чатырох...
59
Пасля дожджыку ў нядзелю...
Зранку добры дождж уліў. А калі неба ад хмар ачысцілася, якраз нядзелька была, у лес падаўся. Па маліны.
КНІГІ ОНЛАЙН
