Чаму мядзведзь бярозавіка не любіць
Казкі, апавяданні
Янка Галубовіч
Выдавец: Асар
Памер: 112с.
Мінск 2001
Андрэйка дастаў з партфеля каляровыя алоўкі і схіліўся над арку-шам паперы. Але як ні стараўся хлопчык, а мастак з яго атрымліваўся кепскі. На дыванку вунь якія цуда-лебедзі плаваюць! Самі бялюсенькія, а шыі ў іх доўгія, выцягнутыя, дзюбы чырвоныя з чорным нарастам, крылы на ветразі падобныя. А ў яго, Андрэйкі, не лебедзі, а нейкія качкі па вадзе валюхаюцца.
Андрэйка кладзе на стол аловак і падыходзіць да акна. Шыбы ў ім знізу аплаўлены тонкім, як слюда, лядком.
За акном падаў снег. Спачатку ён клаўся на скаваную марозам зямлю нясмела, а потым разахвоціўся і пасыпаў густа-густа, бы з дзіравага меха.
Андрэйка доўга стаяў ля акна, любаваўся, як прыліпаюць да шыбы бухматыя зорачкі-сняжынкі, назіраў, як у снежнай завірусе паступова знікаюць абрысы далёкага лесу.
Пасля абеда хлопчык зноў глянуў у акно і вачам сваім не паверыў. Снегапад сціх, лічаныя сняжынкі ў паветры кружыліся. Але снегу на-мяло — па калені!
Доўга не думаючы, Андрэйка дастаў з печы рукавічкі, абуў валёначкі, абкруціў шыю цёплым шалікам, надзеў паліто і выйшаў на двор. Схадзіў у пуню па невялікую драўляную лапатку, якую яму яшчэ летась зрабіў бацька, і ўзяўся за работу. Спачатку прачысціў дарожку да хлява, потым да студні.
Пад валёнкамі ціха паскрыпваў снег, вецер апякаў твар. Але Анд-рэйка не зважаў на гэта. Ён працаваў.
А як скончыў чысціць снег на сваім падворку, успомніў хлопчык пра бабку Агату, суседку іхнюю. Вунь яе хатка, цераз вуліцу стаіць. Маленькая, курам на смех злепленая, ужо да самых вакон снегам зане-сена.
Маці неяк гаварыла, што ў бабкі Агаты быў сын, Васіль. Ласкавы і дужы. Цяпер няма. Загінуў Васіль на вайне, у Афганістане.
88
Зірнуў яшчэ раз Андрэйка на хатку бабы Агаты, а там замок вісіць. Успомніў хлопчык, што бабка хоць і на пенсіі ўжо, але яшчэ працуе ў дзіцячым садку, падлогу там мые. Кінуў на плячо лапатку і цераз вуліцу да хаткі падаўся.
А там вышэй Андрэйкі снежная гурба ўздыбілася. Ледзь з ёй справіўся, параскідаў снег убакі. Потым каля хляўчука парадак навёў, каб бабка Агата свабодна заходзіла ў яго. Ужо хацеў дамоў ісці, як пачуў, што ў хляўчуку каза замэкала. Бабка Агата ўвесь час кароўку трымала, але летам яе прыйшлося прырэзаць — іголку з’ела. Каб не зводзілася малако, казу купіла.
Наскуб Андрэйка са стажка сена, які воддаль ад хляўчука стаяў, і казе ў катушок укінуў.
Вечарам, калі Андрэйка соладка спаў, парог хаты пераступіла ў белай хустцы з гусінага пер’я бабка Агата. Бліскаючы чорнымі вачыма, яна прысела на ўслон, спытала:
— А дзе ж Андрэйка, памочнік мой?
— Спіць ужо, — адказала маці.
— Ведама ж, напрацаваўся гэтак. Каб не Андрэйка, то я б і ў хату не залезла. Яшчэ і Маруську маю пакарміў. Во, гасцінца яму прынес-ла.
Бабка Агата дастала з кішэні плюшавіка і паклала на стол дзве вялікія сакавітыя антонаўкі.
89
Смакухі
Увесь дзень, як галодны воўк, выў вецер. Кружыліся, бы тыя матылькі, ападалі на падшэрхлую зямлю першыя сняжынкі. У шыбіну, знямоглая ад холаду, стукалася галінкаю маладая арабінка.
Вечарам марозік прыціснуў. А калі добра сцямнела і ўзышоў, засвяціў месяц — стала відно, што днём. Хоць іголкі на снежным дыва-не збірай.
Перад тым, як класціся спаць, падышоў да акна і глянуў на шпа-коўню, якую яшчэ з восені прымацаваў на балконе. А як халады пачаліся, у ёй дзве сінічкі пасяліліся. Прыгожанькія такія! Шчочкі белыя, спінкі жаўтавата-зялёныя, крылы шаравата-блакітныя, са светлай папяроч-най палоскай, а хвосцікі амаль чорныя, з блакітным напылам.
Сінічкі ўжо спалі. А каля шпакоўні на табурэтцы, як учора і заўчо-ра, ляжаў некранутым акрайчык хлеба.
«Чаму перасталі сінічкі хлеб дзяўбсці? Што здарылася з птушкамі? Мабыць, байкот мне аб’явілі. А можа, мяса ці сала захацелася ім?».
Праз два дні завею-завіруху змяніла адліга. Здаецца, нават сонца зміласцівілася, пацяплела.
Ішоў я на абед і на высокім кусце шыпшыны, які рос каля дома, убачыў сваіх сінічак. Куст гэты быў густа ўсыпаны пладамі.
Я пастаяў, паназіраў за птушкамі. Сінічкі, быццам «еўрапейскія калібры», завісаючы ў паветры і памагаючы сабе дзе кіпцюрыкамі, a дзе і дзюбкай, зрывалі плод, а потым зноў садзіліся на галінку, прыціскалі яго лапкамі і пачыналі дзяўбсці мякаць.
«Ведаюць, смакухі, дзе вітамінаў болей. А хлеб пачакае, нікуды ён не падзенецца», — радаваўся я за сінічак, не зводзячы з іх вачэй.
А калі туманы і сонца пачалі распраўляцца са снегам і на пагорках з’явіліся першыя праталіны, скончыўся птушыны ласунак. Пастараліся птушкі. Ніводнага плада на шыпшыне не пакінулі. Хоць у бінокль глядзі — не ўбачыш нічога. Затое ад хлеба цяпер сінічкі не адмаўляліся.
90
Рысь
Ціснуў мароз, касымі пасмамі сыпаўся з неба снег. Панавала цём-
ная, без зорак і месяца, ноч.
На світанку, калі ўступаючы месца беламу зімоваму прасцягу, па-чаў пакрысе нікнуць морак, галодная, стомленая рысь, вялікая дзікая кошка, узабралася на елку і схавалася там за густымі лапамі. Яна не
ведала, ці зможа дачакацца вечара,
бо вельмі хацела есці. Нарэшце, калі
над лесам, там, дзе заходзіла сонца, знікла барвовая паласа і снежную далячынь атулілі прыцемкі, рысь зноў апусцілася долу.
Ноч стаяла ціхая, бязветраная. Свяціў месяц, мігатліва зіхацелі зоркі. На пагорку ў белым інеі, як туманком спавітыя, шатрыста вы-сіліся кусты заледзянелага ляшчын-ніку. Рысь азірнулася і, нячутна сту-паючы, скіравала на пагорак.
Месяц асвятляў дарогу, і яна, рухавая, але засяроджана-пільная, крок за крокам рухалася наперад.
Узрадавалася, калі ля маладой асінкі, якую спрэс засцілаў снег, убачыла зайца. Пачала ціха падкрад-вацца да яго. Зробіць крок — і зам-рэ, нават не дыхае. Апынулася зусім блізка, прыгнулася, каб скокнуць на ахвяру, але ў гэты момант пад
наструненымі лапамі здрадліва хрупнуў шарпак. Заяц, як мячык, ад-
скочыў ад асінкі, кінуўся наўцёкі.
Рысь пусцілася наўздагон, але дагнаць зайца ў яе не было сілы. Задьіхалася, роспачліва прысела на снег каля паваленай ветрам сухой
алешыны.
91
Рысі не шанцавала. Заўчора яна ўпалявала толькі аднаго цецеру-ка. Праўда, гналася яшчэ за лісам, але таму, як і зайцу, удалося ўця-чы.
Апоўначы ўзнялася снежная калатнеча. Замятаючы сляды, зоркі і месяц на небе, шалёна скуголіў, сыпаў у вочы жорсткай крупой вецер. Але, не зважаючы на завіруху, рысь асцярожна, чуйна прыслухоўваю-чыся, прабіралася праз кусты.
На ўзлеску падняла чародку курапатак. Птушкі залапаталі крыламі, дружна ўзляцелі, але адна з іх усё-такі трапіла ў зубы драпежніцы.
Доўга блукала рысь па сцюдзёным снежаньскім лесе. А калі далё-ка на гарызонце затрымцеў золак, стала шукаць сабе прытулку. Забра-лася на сасну, якая стаяла на грудку пры лясной дарозе, стаілася. Адсюль ёй было ўсё відаць як на далоні.
Апаў мароз. Паменьшаў і снег. Толькі рэдкія сняжынкі ціха кружыліся ў паветры.
Непрыкметна рысь задрамала. Але яе разбудзіў дробны шоргат снегу пад капытамі. Яна прахапілася і ўбачыла казулю. Тая, не зважа-ючы на небяспеку, усё бліжэй падыходзіла да сасны. Ад нязгаданага шчасця ў рысі сцяла дыханне, шалёна заблішчэлі вочы.
У напружаным нярвовым чаканні прайшла яшчэ хвіліна. Нарэшце рысь скокнула на казулю, упілася ў яе цела вялікімі вострымі кіпцюрамі. Гэта быў яе дзень.
Дзік
3 самага ранку над пустэльным пералескам гуляў марозна-пякучы вецер, ішоў густы снег. Але дзікага вепра, які ляжаў у сваім логаве пад кучай ламачча, холад не трывожыў. Адно не давала спакою старому секачу. Яму вельмі хацелася есці.
А яшчэ дзіка даймаў страх. Успомнілася, як учора ў лесе ён напат-каў двух паляўнічых. Дзве кулі, чыркануўшы па снезе, пранесліся міма яго. Сабраўшы ўсе сілы, можна сказаць, на апошнім дыханні, дзік усё-такі ўратаваўся. Уцёк і ад паляўнічых, і ад сваёй смерці.
Калі добра сцямнела, вылез з логава. Мяцеліца ўжо сціхла, дый
92
мароз апаў. Толькі свістаў, разгоніста гойсаў над пералескам вецер, шпурляў дзіку ў морду сухія камякі снегу.
Па небе, гойдаючыся сярод кудлатых, разбэрсаных ветрам цёмна-шэрых хмарак, паціху плыў срэбны ражок месяца. Дзе-нідзе ярка гарэлі буйныя зоркі.
Голад не праходзіў, напамінаў пра сябе. Спачатку дзік хацеў наве-дацца ў дуброву, паласавацца там жалудамі. Але дуброва тая была далёка ад логава, ажно за рэчкаю. Дый жалудоў там — кот наплакаў.
Нечакана для сябе дзік, мусіць, нешта ўспомніў, бо задаволена віскнуў, прагавіта каўтануў сліну і скіраваў на ўзлесак, да закінутага хутара.
Надоечы дзік быў тут, знайшоў капец з бульбай, якой ласаваўся да самага ранку. I цяпер яго туды пацягнула, як магнітам.
Але падкраўшыся да самага капца, дзік зразумеў, што трапіў у пастку. На яго з брэхам крывулястымі варухлівымі ценямі кінуліся два сабакі. Вялікія, шэрыя, што ваўкі.
Дзік рвануў назад, да леса. Ён спадзяваўся адарвацца ад сабак, растаць у цемені ночы.
Наўздагон заціўкалі кулі. He адставалі, грызлі за бакі сабакі.
Знемажэлы, дзік раптам супыніўся, выставіў наперад доўгае з вострымі ікламі рыла. Ён не збіраўся чапаць сабак, гэтых злых істот, хацеў разысціся з імі па-добраму. Але сабакі зноў накінуліся на яго, балюча, ажно да крыві, кусалі за лыч, за бакі.
Тады не ўцерпіў, ашалеў і дзік. Стукнуў ікламі ў бок аднаму саба-КУ> Другому, паваліў іх на снег. Толькі калі ўбачыў, што сабакі ўжо нежывыя, што пачырванеў пад імі снег, зноў кінуўся наўцёкі.
Дзік не помніў, як апынуўся за рэчкаю, у дуброве. Там яшчэ гуля-ла мяцеліца, а ў вершалінах дрэў злосна скавытаў вецер. I мяцеліца, і вецер крыху супакоілі дзіка. Ён стаў разграбаць рылам снег, шукаць пад ім жалуды.
А калі на небе пачалі гаснуць зоркі, дзік пакінуў дуброву і паціснуўся ў густы малады ельнік.
Абмінуў ён і сваё логава, хоць добра ведаў, што сёння яго там чакае даўняя знаёмая — маладая дужая дзічыха.
Дзіку хацелася жыць. Ён, як ніколі раней, стаў баяцца смерці.
93
Цецерукі пад снегам
На пагорку стаяць высокія, выгоністыя сосны. Над імі, утапіўшы вершаліны, вісяць шэрыя калматыя хмары. 3 іх безупынку сыплецца снег.
Недзе далёка за воблакамі затулілася халоднае сонца. Дзьме напо-рысты паўночны вецер. Кусты арэшніку на ўзлеску, шаты сівога каш-латага ельніку ледзь праглядвалі з-за бязладнай мільготкай мітусні сня-жынак.
Іду напрасткі па цаліку, лаўлю рукамі сняжынкі. I раптам бачу — за невялікай гурбачкай снегу чорнае з сінявата-фіялетавым адценнем пёрка.
КНІГІ ОНЛАЙН
