Халоднае сэрца
Вільгельм Гаўф
Выдавец: Галіяфы
Памер: 230с.
Мінск 2009
Цётка Шура засьмяялася, а маці пакрыўджана ўздыхнула:
— Паглядзім.
Неяк цётка Шура заседзелася ў нас да ночы, маці ўгаворвала яе застацца начаваць, але тая заўпарцілася, і мне давялося ісьці праводзіць іх зь Лікай на прыпынак. Аўтобус усё не ішоў, побач, зусім блізка, выла мясцовая гапата. «Што, страшна?» — зьдзекліва сказала раптам Ліка, зазірнуўшы мне ў вочы, і адвярнулася. Я скрывіўся.
— Ты вось што, — прамовіла нечакана цётка Шура. — Слухай сюды, будучы вэтэрынар. Каб у бацькоў грошы больш ня браў. Дарослы хлапец ужо, самому зарабляць трэба. Ліка вунь у мяне ўжо... Сама. Пазвані мне на наступным тыдні, я цябе прыстрою. У шапіку будзеш сядзець, пасьля школы. Даляраў пяцьдзясят на месяц будзеш мець, на баб, ці на што ты там іх траціш. А да бацькоў ня суйся. I пра тое, што я сказала — маўчаць. А інакш вырву грэшны твой язык. Ясна?
Мамчын сынок... Так яны мяне і называлі, і гэтая дзеўка з вачыма шафы, і гэтая цётка, дробна-
залатазубая, раскосая, невысокая, але быццам вычасаная з каменю, бурая не ад загару, а ад сваёй прыналежнасьці да майго асабістага пекла, куды я выпраўляў вагонамі маміных і татавых знаёмых, далёкіх сваякоў, настаўніц, выкладчыц, прадавачак, проста сустрэчных на вуліцы... Мамчын сынок: а што мне, сынам Сафіі Ратару быць? Усе на сьвеце мамчыны сыны, і добра, што я ня ваш, я так радуюся, што ня ваш, што ня з вашага чорнага, чарвівага чэрава вылез, крычаў я, плачучы ад лішку сваёй і сапраўды не па гадох дзіцячай наіўнасьці, але крык гэты разрываў мяне знутры ўжо тады, калі аўтобус зьяжджаў, а ён заўсёды, дзякуй богу, зьяжджаў, аўтобус з гэтымі ведзьмамі, якія безнадзейна сапсавалі мне дзяцінства, зьнікаў у цемры, каб неўзабаве зьявіцца зноў — як вяртаецца зубны боль, калі не пайсьці да доктара.
Мужа ў цёткі Шуры не было, і таму прыяжджала яна часта, бывала, па тры разы на тыдзень, хаця і жыла на іншым канцы горада. Я цярпеў гэта толькі таму, што ведаў: цётка Шура — насамрэч найлепшая маміна сяброўка, маці за яе жыцьцё аддасьць, калі трэба будзе — як бы патасна гэта ні гучала.
Жыцьця мамінага цётка Шура не прасіла (ведала, што і так атрымае калі захоча), але аднойчы папрасіла дапамогі. Ведама, якой менавіта: грошай. Цяжка, амаль немагчыма было ўявіць сабе цётку Шуру, якая мае ў чымсьці патрэбу, для мяне яна была ўвасабленьнем ўсеўладнасьці, усемагутнасьці хамства, пэрсаніфікаваным абсалютным злом, якое паводле сваёй прыроды прасіць ня ўмее, умее адно забіраць, адымаць, спаганяць... Але гэта праўда: цётка Шура
папрасіла ў маці пазычыць ёй грошай. Вялікую суму, на той час асабліва вялікую. Неістотна якую дакладна, важна тое, што цётка Шура сядзела з маці на кухні і суворым голасам распавядала гісторыю, у якую яна незнарок уляпалася, і так глядзела на маю маці, так глядзела, што ў маці і сумненьняў ня ўзьнікла ў тым, што зараз жа трэба ўстаць з-за стала, і званіць усім знаёмым, ад бога да апошні раз бачаных дваццаць гадоў таму аднаклясьнікаў, і прасіць, маліць, прысягаць богам і сваёй маці — толькі б знайсьці неабходныя грошы.
— Павесяць, бля. У бэтон закатаюць, — з асалодай казала цётка Шура. — Голкі пад пазногці заганяць будуць. I ніхто не узнает, гдзе магілка мая... Гэта такія людзі, я іх ведаю.
— Можа, у міліцыю? — асьцярожна пыталася маці, і тут жа згодна і вінавата ўсьміхалася: доўбня я, доўбня. Цёць Шур горка сьмяяўся: ну якая міліцыя, яны там усе адной вяроўкай павязаныя, не адны замардуюць, дык другія пасодзяць на дваццаць гадоў, Ліка адна як перст — ты гэтага хочаш? Ты яе гадаваць будзеш, мільянэра ты ёй знойдзеш? I маці ківала: доўбня я, доўбня, ты даруй мне, Шурачка...
Бацька, праўда, вагаўся напачатку, але і ён пранікся чужой бядой і таксама заківаў галавой: так, так, канечне... Але нейкая цьвярозасьць у ім заставалася: дужа далікатна, каб нікога, барані божа, не параніць падазрэньнямі, пусьціўшы ў ход усю наяўную дыпляматычнасьць, усю сваю сьмешнаватую тактоўнасьць, ён дасягнуў усё ж таго, што цётка Шура з пакрыўджаным выглядам напісала расьпіску ў тым, што яна ўзяла ў доўг і гэтак далей.
Расьпіска, аднак, была напісаная ўжо потым, a да таго... Маці пазычала грошы ў каго магла, бо нашая сям’я, трохі разгубленая ў раптоўна выраслых рынкавых джунглях, такога багацьця ня мела і мець не магла. Я ведаю пра ўсё гэта з пазьнейшых аповедаў; а тады я не разумеў нічога, хіба што твары бацькоў, нейкія нязвычныя, захоплена-змораныя, выклікалі ўва мне няясныя падазрэньні, а так нічога не зьмянілася, я рыхтаваўся да выпускных іспытаў, да паступленьня ў ін’яз, адчуваючы адначасова з болем і смутнай радасьцю, што сьвет, у якім я жыву, няўхільна пашыраецца: я езьдзіў цяпер тройчы на тыдзень амаль у самы цэнтр горада да рэпэтытара (дзе яны знаходзілі грошы яшчэ і на рэпэтытара, не разумею), хадзіў па тых вуліцах, якія бачыў дагэтуль адно па тэлевізары, адзін, зусім адзін, назіраў за панкамі і бамжамі, і аднойчы нават набыў сабе бутэльку піва, першую ў жыцьці. Дый цётка Шура цяпер прыяжджала радзей: было ад чаго адчуць сябе больш упэўнена. Пакрысе мне стала напляваць на тое, пра што яны там размаўляюць на кухні — але мая непахісная вера ў вечнасьць і бясьпеку нашае сям’і, дзе ўсё круцілася вакол маці, а мы з бацькам пачуваліся на яе арбіце заўжды абароненымі і нязьменна любімымі — гэтая мая вера заставалася такой жа моцнай, як і раней.
Як паныла ўсё, як моцна пахне застылай у халадзільніку ўчорашняй грэчкай юнацтва!.. Я ж насіў тады вусы, мярзотныя вусы, якія неўпрыкмет зьявіліся на замучаным гармонамі твары і пасьпяхова дажылі да канца вучобы ва ўнівэрсытэце!.. Ня
дзіва, што мяне лічылі лахом, вечным вэтэрынарам. Напэўна, гэта было дужа сьмешна, глядзець на мяне, сямнаццацігадовага... Гэта цяпер ніхто ўжо не сьмяецца, калі бачыць мяне, ніхто не сьмяецца, усе прасьлізгваюць абыякава позіркам. Я ніколі б не запомніў таго панядзелка, таго далёкага панядзелка васямнаццаць гадоў таму, калі б ня дзіўныя паводзіны ў той вечар цёткі Шуры. Як зазвычай, з агідай выправіўшыся праводзіць гасьцей на прыпынак, я ішоў трохі воддаль і з тугой думаў пра заўтрашні залік. Аўтобус паказаўся з-за павароту, і тут адбылося нечаканае: цётка Шура, прыўзьняўшыся на мысках ног, схапіла мяне за валасы і прыцягнула на імгненьне маю галаву да свайго пляча. «Ну, бывай, вэтэрынар», — сказала яна хрыпла, узяла пад руку Ліку і яны пабеглі да аўтобуса. Зьніякавелы, я яшчэ пастаяў трохі, разгублена назіраючы, як за іхнымі сьпінамі зачыняюцца дзьверы.
Больш цётку Шуру і яе дачку ніхто ня бачыў. Ад мяне ўсю гэтую гісторыю старанна хавалі, і я даведаўся пра ўсё толысі празь некалькі гадоў, калі, па меркаваньні бацькоў, стаў дастаткова дарослы, каб мне можна было распавесьці праўду. Дарэмна маці чакала тэлефанаваньня ад «Шурачкі з Анжалічкай», дарэмна запэўнівала сябе, што «вось заўтра ці пасьлязаўтра...». Калі прайшоў месяц, маці вырашыла, што адбылося самае страшнае. Бацька, праявіўшы нечуваны для сябе імпэт, паехаў на другі канец горада, дзе жылі цёць Шур і Ліка. Яму ніхто не адчыніў. Суседзі сустрэлі яго недаверліва, але потым распавялі: зьехала кудысьці, здаец-
ца, за мяжу. Прынамсі, яна так і сказала суседзям у адзін зь вечароў, а на раніцу ўвесь дом, замершы ад цікаўнасьці, назіраў, як таксіст дапамагаў цёці Шуры выносіць валізы. Добра ўяўляю сабе сонную сумчатую Ліку, якая пахне каўбасой — калісьці яе клалі са мной у адным пакоі, калі цёць Шур выпіваў зашмат каньяку і яны заставаліся ў нас начаваць. На пээмжэ, крыкнула маці Лікі шматвокаму, зайздроснаму дому, зарагатала і зьехала, і каардынатаў нікому ніякіх не пакінула.
Ці варта казаць, што ні пошукі, ні зварот у міліцыю вынікаў не далі. Сваякі цёткі Шуры, якіх не бязь цяжкасьцяў удалося адшукаць, разводзілі тоўстымі, мазолістымі рукамі: яна нас і так не асабліва каб шанавала, мы і самі ведаем ня больш за вашае. Спачуваем, спачуваем... «Яна заўсёды такая была, гатовая іншым паднасраць, нашая Шура. Таму мы да яе ня надта і лезьлі, ведалі, што яна пра нас усіх думае...» Цёць Шур зьнік, бясьследна, раз і назаўсёды, маючы, відаць, неблагія пад ёмныя, каб абжыцца з дачкой на новым месцы.
Маці не здавалася, яна чакала цётку Шуру, як жанчыны чакалі з вайны зьніклых бязь вестак мужоў. Толькі пасьля першага інсульту да яе пачало нешта даходзіць. А мяне не турбавалі яе інсульты, яе валяр’янка, яе начныя кілішкі — спачатку каньяку, потым гарэлкі, а потым і нейкага пладова-ягаднага віна; у мяне пачалося жыцьцё, і я ледзь утрымліваў у руках яго павадок, бо яно ўсё цягнула мяне то ў чорныя сьмярдзючыя двары, то ў чужыя ложкі, то ў бібліятэкі, то ў госьці да сумнеўных асобаў,
якія то сядалі ў турмы, то клаліся ў труну. Да мяне прыходзілі госьці, шмат гасьцей; нутром я адчуваў, што лепш вадзіць іх дамоў, калі маці там не было, але аднойчы яна прыехала зь лецішча раней, чым плянавалася — пабачыла натоўп п’яных дзевак і іхных нямытых самцоў, нічога не сказала, а ўначы нечакана паклікала мяне на кухню. О, гэтая кухня, яна была яе кабінэтам, дзе кожны атрымліваў па заслугах, і пуга і пернік, і пірог і астрог. «Яны мае сябры, — казаў я, і мой язык заплятаўся. — Mary я хаця б раз у жыцьці прывесьці сваіх сяброў?» «Сяброў? — яна задыхнулася ад шаленства, а потым засьмяялася, і ад гэтага зьедлівага сьмеху стала выглядаць яшчэ больш старой, чым была. — У мяне таксама былі сябры... Запомні: усе кінуць цябе, усе прададуць, пры першай жа нагодзе. Давай, давай, жары зь імі, а заўтра... Запомні, запішы сабе на ілбе: нікому, ніколі, нічога. He давярай нікому, не пускай ніколі нікога да сябе ў душу, і ні ў чым нікому ніколі не кляніся. Ясна? Паўтары!»
— Ніколі, нікому, нічога, — сказаў я, каб яна хутчэй адчапілася, і мяне званітавала на падлогу, а яна стала перада мной на калені і пачала прыбіраць. 3 таго моманту я не адчуваў сябе шчасьлівым у сваёй сям’і, і я ведаў, хто вінаваты ў гэтым.
...Цяпер я ўжо не хаваўся. У кавярні раптам паменела паветра, бы перад навальніцай. Я глядзеў на гэтых дзьвюх жанчын, якія дажыралі свой амлет, і стараўся ўкласьці ў свой позірк як мага больш нянавісьці, я распальваў сябе ўсё больш і больш. Яны
адчулі пякельны жар майго позірку, яны замахалі рукамі, іхныя твары пачарнелі, а рукі пакрыліся язвамі, яны спалохана абмацвалі сябе і роспачна галасілі, не разумеючы, што адбываецца. Іхны столік загарэўся, і полымя скочыла на цётку Шуру і Ліку, цягнучыся пальцамі да іхных валасоў. Яны не маглі падняцца зь месца, прыкаваныя маім неадступным позіркам да сваіх драўляных крэслаў, і таму былі бясьсільныя зрабіць нешта супраць маіх прарэзьлівых вачэй...
КНІГІ ОНЛАЙН
