Халоднае сэрца
Вільгельм Гаўф
Выдавец: Галіяфы
Памер: 230с.
Мінск 2009
He бязь цяжкасьці адшукаўшы білетныя касы, я купіў сабе квіток да сталіцы і вярнуўся ў пачакальню. Холад, які панаваў тут, быў незнаёмы з холадам на мосьце, і таму патрабаваў новай даніны. Я агледзеўся. Каля акна, захутаныя ў шэрыя пухавікі, сядзелі трое і, здавалася, спалі, трымаючы пры гэтым на каленях бутэлькі зь півам. Апрача іх у залі нікога не было: ні гаманіта зь сям’ёй, ні хаця б маіх дзявуляў... Няўжо іх мэтай быў гэты памежны горад? Да майго цягніка заставалася амаль тры гадзіны. Зноў сачыць за стрэлкамі, зноў лічыць хвілі. Можна было пачы-
таць што-небудзь, але так не хацелася вымаць рукі з нагрэтых кішэняў плашча. Няма нічога больш панылага, чым забіваць час. Ён нават не крычыць, гэтая сволач-хронас, ён ня просіць ні пра якую літасьць, ён нават не здрыганецца, калі яго забіваюць, ён як гэтая стрэлка — ужо прайшло паўстагодзьдзя, я стаў знакамітым перакладчыкам, ляўрэатам прэміі імя Гаўфа, прыёмным сынам спадара ван Дрэйка, я памёр і ўваскрос у абліччы мэталічнай сувэнірнай закладкі ў тонкай і пляскатай, бы ноўтбук, кнізе, а яна ўсё яшчэ толькі рыхтуецца пераскочыць на суседняе дзяленьне, зьдзеклівая стрэлка за загаджаным мухамі шклом...
— Эй, проснітесь, ну! Куда путь держім?
— У сталіцу.
— А адкуль ?
— 3 Гамоніі.
— Няблізка, а?
— Так, няблізка.
— А дакумэнты маеце ?
Я не адразу ўспомніў, дзе ляжыць мой пашпарт. Здаецца, вось тут. Ён назіраў за мной зь цікавасьцю, гэты зусім яшчэ малады мент, але раз-пораз неяк спалохана азіраўся вакол. А мне — я ўжо канчаткова прачнуўся, і мне было нават прыемна, што мяне яшчэ прымаюць за чалавека, пацьвярджаючы тым самым, што за гэтую ноч я ня быў падменены нікім іншым, блукаючы ў памежнай смузе.
— Парядак. Вы толька сматріте тут... Паастарожней. У нас тут здесь в эта время неспакойна.
Ён зноў кінуў хуткі позірк у глыбіню пачакальні. Постаці ў пухавіках ля акна заварушыліся, і ён амаль
бегма вярнуўся да сьціплых дзьвярэй каля выхаду з надпісам «Міліцыя».
Цягнучы за сабой абрыдлую ўжо валізу, я выйшаў пакурыць на маленькую плошчу, уздоўж якой ужо цясьніліся таксі і маршруткі. Потым схадзіў у прыбіральню, з асалодай гледзячы, як ад майго струменя падымаецца гарачая пара. Павярнуўся і сустрэўся вачыма зь нізкарослым, вусатым чалавекам з добрым, трохі паедзеным восьпінамі тварам.
— Прывет, — сказаў чалавек ясным, прыемным голасам. «I вам таго ж», — прамармытаў я і хацеў абыйсьці яго збоку. Тут жа за ягонай сьпінай вырасьлі яшчэ двое, ужо не такія нізкарослыя, але з такімі ж сымпатычнымі фізіяноміямі. Я спыніўся, зашпільваючы прарэх.
— Са сталіцы?
— Са сталіцы, — сказаў я няўпэўнена.
— Балелыпчык, значыць, — сказаў нізкарослы сьцьвярджальна. — На футбол, відаць, прыяжджаў. Ну, задулі вашы. Пагналі нашы гарадзкіх. Я таксама футбол люблю. Я нават гуляў у юнацтве. За тутэйшы «Камунальнік».
— I я гуляў, — сказаў адзін з тых, хто стаяў за BroHaft сьпінай, і падыйшоў да мяне ўсутыч. — У валейбол.
Ён прынюхаўся, шумна, дзелавіта, потым задуменна ўзьняў вочы, зноўку прынюхаўся і рэзкім рухам расшпіліў мой плашч: залез у патаемную кішэню, пра якую, як я лічыў, ніхто і не здагадваўся. «Васямсот эўрыкаў», — сказаў ён нізкаросламу і аддаў яму грошы. Ягоны таварыш у гэты час расчаравана корпаўся
ў валізе, беражліва прытрымліваючы мой пінжак, які рваўся адтуль на волю.
— А потым — траўма, — прамовіў нізкарослы, ня гледзячы засоўваючы грошы сабе ў нагавіцы. — Меніск. I ўсё, пязьдзец. Такая вось трагедыя. A я няблага гуляў. Трэнер, Сьцяпан Валянцінавіч Андрэйкін, зямля яму пухам, такую мне кар’еру прарочыў. Вось як бывае, брацішка.
Яны выйшлі, маркотна паківаўшы напасьледак галовамі, а я зашпіліў валізу і вярнуўся на сваё месца ў пачакальні. «Вось зараз, — кусаў я сабе вусны, зноў адкаркоўваючы сьлівовіцу і паглядваючы на дзьверы з надпісам «Міліцыя». — Вось зараз... I тады...». Я каўтануў з бутэлькі і ў шаленстве адкінуўся на сьпінку яшчэ не астылага сядзеньня.
Людзей у пачакальні цяпер паболела. Некалькі жанчын (азызлыя твары, дрыготкія рукі, засохлая здоба целаў) пакрыквалі на сваіх нагружаных спартовымі сумкамі абыякавых мужыкоў. Як на замову, дзьверы з надпісам «Міліцыя» прачыніліся, і адтуль паказалася галава ўжо знаёмага мне міліцыянта. Я падаўся наперад, і ён пасьпешліва зачыніўся, шчоўкнуўшы замком. Зрэшты, гэтага я і чакаў.
А да мяне ўжо набліжаўся адзін з мужыкоў, паводзячы зацеклым пасьля валізы плячом. Я зь цікавасьцю назіраў за ім, чакаючы, што яшчэ мне падрыхтаваў гэты вакзал. Аднак вакзал, міргаючы заспанымі вачыма, хацеў ад мяне ўсяго толькі цыгарэту. Я сунуў руку ў кішэню, у другую, у трэцюю, знайшоў запальнічку, але цыгарэты кудысьці зьніклі. Mae пальцы шуснулі ў заднюю кішэнь джынсаў — і
раптам наткнуліся там на тугі папяровы скрутак. Я асьцярожна дастаў яго, але зьмерзлыя рукі не хацелі слухацца: і на кафлю падлогі, на ляту рассыпаючыся на лёгкія папяровыя самалёцікі, упаў пачак валюты Эўрапейскага Зьвязу.
Яго там раней не было. Яго не магло там быць. Я ведаў гэта гзтаксама добра, як тое, што пяць хвілінаў таму мяне абрабавалі ў прыбіральні гулкага, цёмнага вакзала ў памежным горадзе. Гэта былі не мае грошы. Але яны былі на мне, я знайшоў іх на сваім целе, нібы выраслую за ноч пухліну. Я адразу ж паспрабаваў іх палічыць, але яны не паддаваліся ліку, памятаю толькі, што іх там было даволі шмат, усё пяцідзясяткамі ды сотнямі, і я ўсё складваў іх адну да адной, а яны ліплі да пальцаў, бы наэлектрызаваныя. Халодныя, чужыя грошы, дарма што я знайшоў іх у цёплай кішэні на сваім азадку. Згорбіўшыся, я сьлінявіў пальцы, спрабаваў сагрэць гэтыя паперкі, сагрэць іх, каб зрабіць сваімі, лічыў іх, нібы, палічаныя, яны сталі б больш рэальнымі, — але думкі мае былі ўжо далёка, у крамах і рэстарацыях, думкі мае, па шчырасьці, былі нават у Гамоніі, бо колькі ім трэба, думкам беднага перакладчыка, каб прайсьці памежны кантроль...
«Дык як наконт цыгарэты?» — пачуўся зьверху змрочны голас, і я пасьпешліва працягнуў яму пачак.
* * *
Спачатку быў я.
А потым ужо ўсё астатняе.
Для мяне гэта так жа натуральна, як рака або дрэва. Маё камсамольска-янычарскае выхаваньне, маё
дзяцінства, праведзенае ў цёплым лёкайскім пакоі вялікай імпэрыі, робяць недаступнай раскошу веры ў іншы расклад. Ніводнай рэлігіі ўжо не спакусіць мяне; калі я зьнікну, разам са мной зьнікне ўвесь сьвет. Бо ён існуе толькі да тае пары, пакуль існуем мы. У кожным з нас побач з уласнымі апанэўрозамі тоіцца ўсеагульны апакаліпсыс. Калі мае аднагодкі зь лямантам голых купальшчыкаў кідаліся ў глыбокія, асьвяжальныя азёры веры (імпэрыя якраз храснула), я чамусьці заставаўся на беразе, трымаючы маму за руку. Потым яны вылезьлі адтуль (што праўда, ня ўсе), дрыжучы, дзяліліся ўражаньнямі і рушнікамі, грэліся ля вогнішча — сіняпопыя блізьняты зь ляскаючымі зубамі... Пражыўшы палову жыцьця, можна нарэшце звыкнуцца з тым, што мы штодня паміраем і ўваскрасаем — у іншых людзях, якія, выціраючыся, прыўзьнімаюць з грудзей сярэбраныя крыжыкі. Я ня веру ў жыцьцё пасьля сьмерці, ва ўсе гэтыя падземныя пераходы са штучным асьвятленьнем, карыстаючыся якімі можна выйсьці ў батанічна-камуністычны сад. Я ня веру ў працэдурны кабінэт Страшнага суду. Я ня веру ў сэзонныя міграцыі душаў. Гэтаксама як я ня веру ў тое, што сьвет існаваў да мяне: ці мала чым вы там займаліся, пакуль я смактаў цыцку. Але я дапускаю, што такая вера мае права ўвайсьці ў моду, на пэўных прамежках шляху — калі ровар трэба браць на рукі і несьці ўгару, бы малое дзіця.
Рака або дрэва. Тут ёсьць і першае, і другое. Але больш за ўсё тут лавачак. Яны вырасьлі тут за адну ноч, уздоўж ракі, і стаяць так густа і блізка ад-
на да адной, нібы пасажырскія крэслы ў салёне самалёта. Сьветла-зялёная фарба на іх ужо пасьпела дзе-нідзе аблупіцца. Пасажыры выкарыстоўваюць кожную шчыліну, каб пакінуць там скрутак абгорткі або трэснуты плястыкавы кубачак. На некаторых лавачках надпісы, гараджане прыходзяць сюды ня толькі са штопарамі. Рака марудна нясе за горад іхныя ўчорашнія позіркі на сваю чорную сьлізкую паверхню, некаторыя прыбівае да берагоў, дзе іх потым ужо не адрозьніш ад іншага сьмецьця. Можна кінуць у ваду што-небудзь, ну хаця б гэты вось аскепак бутэлькі — рака не калыхнецца. Карацей, пекла: «навошта ў нас глядзіш, нібы ў люстэркі?» У гэтым горадзе рака толькі адна, і назва яе зусім не Арно; дый наўрад ці яна куды-небудзь упадае. Дрэва там, дзе я стаю, таксама пакуль толькі адно. Затое старое: я чытаў, што яму ўжо за сто гадоў. Гэта дуб, вялізны, раскідзісты, таўстоўскі дуб, ня дуб нават, а такі сабе сапраўдны quercus, якому чаго толькі не давялося пабачыць за сваё жыцьцё. Кажуць, пачас апошняй вайны на гэтым дубе вешалі партызанаў і падполынчыкаў. Нават дзіўна, што яго не сьпілавалі ў канцы саракавых за калябарацыянізм.
Але, напэўна, дубу ўсё ж засталося мала. Неўзабаве тут вырастуць новыя дрэвы. Леваруч ад мяне пажоўклая трава, а на ёй у два рады выкапаныя ямінкі для саджанцаў. Кіраўніцтва сталіцы зьбіраецца закласьці тут Алею Пераможцаў, каб патрапіць густам вэтэранаў вайны. Можна палічыць, колькі тут павінна зьявіцца дрэўцаў: па дванаццаць з кожнага боку, такім чынам атрымліваем
дваццаць чатыры. Два тузіны дрэўцаў, якія вырастуць тут, каб нешта сымбалізаваць, калі тых, хто зразумее гэтую сымболіку, ужо ня будзе на сьвеце. Як гэта ўсё сумна, як нецікава глядзець на чорныя надмагільныя помнікі выкапанай зямлі побач зь ямінкамі, на складзеныя лапаты, на прагнілую драўляную сцэну, якая ўзвышаецца непадалёку і падобная да сьпісанага эшафота. Яшчэ перад ад’ездам я чытаў пра намер закласьці гэтую алею, і вось калі ласка: у самы неспрыяльны для такіх справаў час яны ўсё ж вырашылі гэта ажыцьцявіць, і цяпер ня будзе дзе гуляць сабакам, якія мачыцца хацелі на любую сымболіку. Што да ракі, то ёй усё адно, міма чаго цячы. Яна самадастатковая, гэтая рака. Яшчэ некалькі адлюстраваньняў: піянэры, урачыстыя маршы, хрыплы гістэрычны голас старшыні гарадзкой вэтэранскай арганізацыі, кветкі, народныя гуляньні, салдацкая каша і франтавыя сто грамаў. Рацэ ўсё адно. Сьвяточныя прыгатаваньні амаль скончаныя. Відаць, праз пару тыдняў яны пасадзяць тут свае дрэўцы і сьпілуюць дуб, каб ня кідаў цені на маладняк.
КНІГІ ОНЛАЙН
