Хрустальны калодзеж: Казкі народаў Еўропы
Выдавец: Юнацтва
Памер: 367с.
Мінск 1996
— Ну, гэтаму ropy лёгка дапамагчы! — засмяяўся вандроўнік і ўторкнуў кій у зямлю.
I ў момант перад ім з’явіліся тры гайдукі.
— Знайдзіце рыжага салдата, налупцуйце яго і адбярыце ў яго дзівосны цурбан! — загадаў вандроўнік гайдукам.— А за тое, што крадзе, вазьміце ў яго кашалёк з чарадзейнымі гарошынамі.
— Слухаемся! — дружна адказалі гайдукі і схаваліся ў начной цемры.
Вогнішча не паспела дагарэць, як гайдукі вярнуліся і прынеслі дзівосны цурбан і кашалёк з трыма чарадзейнымі гарошынамі.
Я казала, што крадзенае дабро на карысць не ідзе! — сказал дзівосная птушка і рассыпала вакол звонкі пошчак.
Вандроўнік ад здзіўлення нават кій выпусціў з рук.
А птушка ўсё спявала і спявала.
— Аддай мне дзівосную птушку! — пачаў маліць вандроўнік.
Ясек задумаўся: і з птушкай расставацца шкада, і аддзячыць падарожніка хочацца.
. — Аддай мне птушку! — угаворваў Ясека вандроўнік.— А ўзамен я табе дам дзівосны кій.
He ведае Ясек, што і рабіць.
А птушка, угадаўшы яго думкі, кажа:
— Я буду прылятаць да цябе ў госці, Ясек! Я ж бачу, што мой новы гаспадар — добры чалавек. Ён ведае, што мяне не ўтрымаць ні ў якіх клетках.
— Ведаю,— ласкава ўсміхнуўся падарожнік.— Недарэмна цябе клічуць птушкай Шчасце. А шчасце вольная птушка, на ланцугу не жыве!
Падумаў Ясек, падумаў і згадзіўся. Развітаўся ён з падарожнікам, аддаў яму дзівосную птушку і пайшоў дадому.
Прыйшоў Ясек дадому, а жонка з парога крычыць:
— Ну, кажы хутчэй, што табе далі за дзівосную птушку?
Ды вось гэты цурбан! — I Ясек кінуў цурбан на падлогу.
— Ах ты, дурань! Варта было цягнуць цурбан праз такую далеч! Паглядзі, колькі ў нас на двары такіх цурбаноў валяецца!
He крычы, Марыся! Лепш дай мне чаго-небудзь паесці.
— Няма ў мяне для цябе нічога, стары цурбан! Хапіла розуму аддаць птушку за простае палена! Нясі яго назад і без птушкі не вяртайся! — ятрылася Марыся.
— Ну, не корміш — не трэба! — хітра ўсміхнуўся Ясек і пастукаў па цурбане.
У той жа момант на цурбане з’явіўся багаты пачастунак.
— Ну што, жонка? Калі няма ў цябе нічога, садзіся пачастую! — смяецца Ясек.
Падбегла Марыся да мужа, абдымае яго, цалуе і прымаўляе:
— Ой, Ясек! Ой, разумнік! Ды як жа ты здабыў такі цуд?
Ці тое ў мяне яшчэ ёсць, жонка!
Толькі пачаў Ясек расказваць Марысі аб сваіх прыгодах, у двор зайшоў панскі слуга:
— Яснавяльможны пан гневаецца на цябе за тое, што ты не прадаў яму дзівосную птушку. Ён вырашыў выгнаць цябе з дому і загадаў тут жа з’явіцца да яго ў замак.
— Перадай свайму пану, што ад яго замка да маёй хаты столькі ж вёрст, колькі ад хаты да замка. I калі твой яснавяльможны пан хоча мяне бачыць, дык можа сам прыйсці,— адказаў Ясек.
Слуга перадаў пану ўсё, што сказаў Ясек.
— Сядлайце мне каня! Я так правучу нахабнага халопа, што ён праглыне свой мярзотны язык! I выкіну яго з дому!
Прыскакаў пан і з бізуном накінуўся на Ясека.
Уваткнуў Ясек кій у зямлю, і ў той жа момант перад ім з’явіліся тры гайдукі.
— Што загадаеш, гаспадар? — спыталі яны.
— Схапіце гэтага пана, адлупцуйце яго добра, прывяжыце да сядла мацней і ганіце яго разам з канём да самага замка!
Так гайдукі і зрабілі.
Пабіты пан напісаў скаргу каралю і прасіў яго пакараць нахабнага халопа. Прачытаў кароль ліст і закрычаў:
— Што гэта робіцца? Халопы паноў б’юць? Паслаць пану полк салдат на падмогу!
Стаў пан на чале каралеўскага палка і пайшоў на Ясека. Пад’ехаў пан да Ясекавай хаты, акружыў яе і крычыць:
— Здавайся, дзёрзкі халоп! А не, дык горш будзе.
А Ясек выняў з кашалька гарошыны, кінуў іх на зямлю і загадаў:
— Сып, гарох, салдатамі!
Упалі гарошыны на зямлю і пачалі дзяліцца — з кожнай палавінкі выскачыла па салдату. А палавінка зноў раздзялілася напалам, і з кожнай палавінкі зноў выскачыла па салдату. I так мноства разоў. Сабралася ля Ясекавай хаты вялізнае войска, і пачалася бітва.
Каралеўскія салдаты падаюць адзін за адным, а ў Ясека аднаго салдата заб’юць — на яго месца два становяцца. Пад канец бітвы застаўся жывы адзін каралеўскі салдат, ды і той кінуўся наўцёкі. А пан яшчэ ў пачатку бітвы так перапалохаўся, што не паспеў выняць шпагу — памёр ад страху. Убачыў Ясек, што перамога на яго баку, і скамандаваў:
— Сыпце, салдаты, гарохам!
I ў момант салдаты перакінуліся ў гарошыны.
Паклаў Ясек гарошыны ў кашалёк і пасміхаецца:
— Ну, жонка, цяпер ніхто да нас і носа не паткне.
А каралеўскі салдат ледзь дабраўся да палаца.
— Ваша каралеўская вялікасць! — расказаў ён.— Ад усяго палка адзін я ацалеў! У таго Ясека салдат — безліч. Дзе нам з ім дужацца!
— Лепш, бадай, не чапаць таго халопа,— збаяўся кароль.— А то ён і да мяне дабярэцца.
Пачалі Ясек з жонкай пад старасць жыць — не тужыць, сабе на асалоду і ўсім людзям на радасць. А дзе пасля іх смерці падзеліся дзівосны цурбан, чарадзейны кашалёк і зачараваны кій, гэтага я не ведаю.
ПАРТУГАЛЬСКІЯ КАЗКІ
ЗГУБЛЕНЫ КАШАЛЁК
Жыў у Алемтэжу багаты купец. Чым больш грошай ён адкладваў у куфар, тым скупейшы рабіўся. Цэлымі днямі толькі аб тым і думаў, як бы нажыцца і кінуць у куфар яшчэ адну жменю залатых манетак.
Аднойчы ён купіў гурт авечак і прадаў яго з вялікім выйгрышам. Вясёлы, з тугім кашальком у кішэні, купец вяртаўся дахаты з базару. I як было яму не весяліцца! У кашальку пазвоньвалі чатырыста залатых эскуда.
«На гэтыя чатырыста я зноў куплю авечак і прадам іх за васемсот. Куплю новых і зноў прадам удвая даражэй...» — думаў прагны купец і так разлетуценіўся, што згубіў кашалёк з кішэні.
Толькі дома ён заўважыў згубу і разам з тугім кашальком ледзь не страціў розум. Усю ноч ён не спаў, уздыхаў і вохкаў, а раніцай пайшоў да ўладара горада, вялікага герцага, і, нізка кланяючыся, пачаў прасіць у яго:
— О вялікі герцаг, заступнік няшчасных і абаронца ўсіх сумленных людзей! Выручы мяне з бяды, загадай аб’явіць указ: калі хто-небудзь знойдзе кашалёк з чатырмастамі эскуда, няхай прынясе да цябе і з чатырохсот атрымае сорак як узнагароду.
Герцаг пашкадаваў купца і ў той жа дзень загадаў аб’явіць на плошчы аб згубе і абяцанай шчодрай узнага-
родзе. А праз тры дні да герцага прыйшла бедная жанчына і аддала яму кашалёк з чатырмастамі эскуда.
— Твая сумленнасць варта ўзнагароды,— сказаў вялікі герцаг і загадаў паклікаць купца.
Убачыўшы свой кашалёк, купец высыпаў грошы на стол і з прагнасцю ўзяўся пералічваць залатыя. Іх было роўна чатырыста. Але цяпер купцу не захацелася расставацца з дзесятай доляй грошай.
— О жанчына! — усклікнуў махляр.— Тут не ўсе грошы! Акрамя гэтых вось чатырохсот эскуда, я паклаў у кашалёк яшчэ чатыры венецыянскія залатыя!
Жанчына спакойна адказала:
— Сеньёр купец, калі б я хацела прысвоіць сабе вашы грошы, я ўзяла б увесь кашалёк і не прынесла б яго сеньёру герцагу.
Усе зразумелі, што яна кажа праўду, але купец працягваў крычаць і лаяць жанчыну.
Канечне, герцаг здагадаўся, што сквапны купец проста не хоча плаціць абяцанай узнагароды, і загадаў яму:
— Падыдзі да мяне і дай сюды кашалёк.
Купец выканаў загад.
Герцаг спытаў:
— Ты сцвярджаеш, што ў тваім кашальку былі яшчэ чатыры венецыянскія манеты?
— Ага, сеньёр герцаг.
— Чаму ж ты не сказаў мне аб гэтым раней? Ці ты хочаш прысвоіць чужое?
I, павысіўшы голас, сказаў:
— Гэты кашалёк не належыць купцу. Я таксама на днях згубіў кашалёк, і ў ім было якраз столькі ж залатых эскуда, але не было ніводнай венецыянскай манеты. Значыць, гэты кашалёк мой.
Затым, звярнуўшыся да жанчыны, герцаг дадаў:
— Шаноўная сеньёра, дорыць не той, хто багаты, а той, хто добры,— так кажуць у нас у народзе. Таму вось ты і прынесла сюды гэты кашалёк. Вазьмі ж яго сабе як узнагароду за дабрыню.
I аддаў жанчыне кашалёк з усімі эскуда.
А сквапны купец пайшоў ні з чым і надоўга стаў пасмешышчам для ўсяго Алемтэжу.
СЕЛЯНІН I ТРЫ САВЕТНІКІ КАРАЛЯ
Жыў калісьці кароль, і былі ў яго тры саветнікі. Яны лічылі сябе самымі мудрымі людзьмі на свеце. Але кароль не вельмі ж верыў мудрасці сваіх саветнікаў і вырашыў іх выпрабаваць.
Аднойчы кароль паехаў на паляванне і ўзяў саветнікаў з сабой. Па дарозе сустрэўся ім стары селянін, які араў поле. Кароль спыніўся і, зірнуўшы на старога, сказаў:
— Ох, колькі снегу выпала на вяршыні гары!
— Самы для гэтага час,— адказаў стары.
— А колькі разоў згараў твой дом?
— Два разы, ваша каралеўская светласць.
— А колькі яшчэ гарэць твайму дому?
— Тры разы!
— А што, калі я пашлю табе трох дурнаватых гусей? Ці здолееш ты ашчыпаць іх дагала?
— Прысылайце колькі хочаце. Ужо я іх ашчыпаю на славу! — засмяяўся селянін.
Кароль развітаўся са старым і паехаў далей. Неўзабаве ён спытаў у сваіх саветнікаў:
— Ну, саветнікі, прыйшоў час даказаць вам сваю мудрасць. Адгадайце, аб чым я пытаў у старога і што значаць яго адказы? А калі не здолееце адгадаць, я загадаю вас пакараць смерцю.
Саветнікі закрычалі навыперадкі:
— Зараз? Адразу? Гэта немагчыма! Мы павінны спачатку падумаць!
— Добра! — згадзіўся кароль.— Але калі праз тры дні не адгадаеце, я загадаю вас пакараць.
Саветнікі перакапалі сотні кніг, але ні ў адной з іх не знайшлі адказу. Тады яны наведаліся да старога селяніна, з якім размаўляў кароль:
— Скажы нам, стары, што азначалі пытанні караля і твае адказы яму? Мы не пашкадуем узнагароды.
— Добра, я скажу вам. Але за гэта здыміце ваша каштоўнае адзенне і аддайце яго мне.
— Навошта табе наша адзенне? — здзівіліся саветнікі.— Мы можам заплаціць грашыма.
— He,— заўпарціўся стары,— грошы мне не патрэбны.
Бачаць саветнікі — старога не пераканаеш. Што рабіць, распрануліся яны дагала і пытаюцца:
— Аб якім снезе на вяршыні гары сказаў кароль, калі вакол усе горы пакрыты квітучымі садамі?
— Кароль убачыў сівыя валасы на маёй галаве, а я яму адказаў, што яны пабялелі ад старасці.
— А чаму ты сказаў, што ў цябе двойчы гарэў дом і што яшчэ тройчы будзе гарэць?
— Кароль спытаў, колькі дачок я выдаў замуж, а я адказаў яму, што дзвюх. Бо выдаць дачку замуж ды даць за ёю добры пасаг каштуе столькі ж, што і адбудаваць дом пасля пажару. А ў мяне засталіся яшчэ тры дачкі. Значыць, гарэць майму дому яшчэ тры разы.
— А якіх неразумных гусей ён абяцаў табе прыслаць, каб ты ашчыпаў іх дагала?
— Гэтыя дурнаватыя гусі — вы! — не вытрымаў кароль. Ён тайком рушыў за сваімі саветнікамі і чуў усю размову.
КНІГІ ОНЛАЙН
