Хрустальны калодзеж: Казкі народаў Еўропы
Выдавец: Юнацтва
Памер: 367с.
Мінск 1996
Кажа пан селяніну:
— Вось што, мужычок: навошта табе дахаты спяшацца? Калі ты галодны, папалуднуй са мной!
Крыкнуў лёкаям сваім:
— Хутчэй на стол накрывайце, гарэлкі нам нясіце!
Лёкаі — раз-раз — хутка стол накрылі, закусак, гарэлкі падалі.
Пачаў пан частаваць селяніна:
— Пі, мужычок! Еш, мужычок! Удосталь еш! He саромейся.
Селянін і есць, і п’е, не адмаўляецца. А пан ведай яму ўсё падкладвае ды налівае.
Накарміў, напаіў пан селяніна дасыта і кажа:
— Ну, цяпер ідзі хутчэй — нясі мне кавалак золата з конскую галаву! Я з ім лепш распарадзіцца здолею. А табе ўзнагарода будзе — карбаванец падару!
— He, пан, не прынясу я табе гэта золата!
— Ды чаму ж, мужычок?
— А таму, што ў мяне яго няма.
— Як так — няма? А навошта ж ты пытаў, колькі яно каштуе?
— А так, для інтарэсу.
Разлютаваўся пан, пасінеў увесь, затупаў нагамі, закрычаў:
— Пайшоў прэч, дурань!
А селянін яму ў адказ:
— Ой, паночак мой літасцівы! He такі ўжо я дурань безгаловы, як ты думаеш: я і з цябе пазбыткаваў, і тры мяшкі пшаніцы ды двух крутарогіх волікаў выйграў. Дурню гэта не па розуму!
3 тым і пайшоў.
НАЗВАНЫ БАЦЬКА
Засталіся тры браты сіротамі — ні бацькі, ні маці. Hi кала ні двара. Вось і пайшлі яны па вёсках, па хутарах у парабкі наймацца. Ідуць і думаюць: «Эх, каб наняцца да добрага гаспадара!» Глядзяць, дзядок ідзе, старыстары, барада белая да пояса. Параўняўся дзядок з братамі, пытаецца:
— Куды, дзеткі, шлях трымаеце?
А яны адказваюць:
— Наймацца ідзем.
— Хіба ў вас сваёй гаспадаркі няма?
— Няма,— адказваюць.— Каб нам добры гаспадар трапіўся, мы б сумленна ў яго працавалі, слухаліся і як роднага бацьку паважалі.
Падумаў стары і кажа:
— Ну што ж, будзьце вы мне сынамі, а я вам — бацькам. Я з вас людзей зраблю — навучу жыць правільна, па сумленню, толькі слухайцеся мяне.
Згадзіліся браты і пайшлі за тым дзядком. Ідуць цёмнымі лясамі, шырокімі палямі. Ідуць, ідуць і бачаць — хатка стаіць, такая прыбраная, беленькая, стракатымі кветкамі абсаджана. А каля хаткі вішнёвы садзік. А ў садзіку — дзяўчына прыгожая, вясёлая, як тыя кветачкі. Паглядзеў на яе старэйшы брат і кажа:
— Вось бы мне гэтую дзяўчыну за жонку! Ды кароў, ды валоў паболей!
А стары яму:
— Што ж, пойдзем сватацца. Будзе ў цябе жонка, будуць у цябе і валы, і каровы — жыві шчасліва, толькі праўды не забывай.
Пайшлі яны, сасваталіся, адгулялі вясёлае вяселле. Зрабіўся старэйшы брат гаспадаром і застаўся з маладой жонкай у той хатцы жыць.
А дзядок з малодшымі братамі пайшоў далей. Ідуць яны цёмнымі лясамі, шырокімі палямі. Ідуць, ідуць і бачаць — хатка стаіць, прыгожая, светленькая. А побач сажалка, на сажалцы млын. I прыгожая дзяўчына каля хаткі нешта робіць — такая працавітая. Сярэдні брат паглядзеў на яе і кажа:
— Вось бы мне гэтую дзяўчыну за жонку! А ў прыдачу млын з сажалкай. Сядзеў бы я на млыне, збожжа малоў — быў бы сыты і задаволены.
А стары яму:
. — Што ж, сынок, хай будзе па-твойму!
Пайшлі яны ў тую хату, высваталі дзяўчыну, згулялі вяселле. Цяпер сярэдні брат застаўся з маладой жонкай у хаце жыць.
Кажа яму стары:
— Ну, сынок, жыві шчасліва, толькі праўды не забывай.
I пайшлі яны далей — меншы брат і названы бацька. Ідуць яны, глядзяць — бедная хатка стаіць, і дзяўчына з хаткі выходзіць, прыгожая, а так ужо бедна апранутая — проста латка на латцы. Вось меншы брат і кажа:
— Калі б мне гэтую дзяўчыну за жонку! Працавалі б мы — быў бы ў нас хлябок. He забывалі б мы і пра бедных людзей: самі б елі і з людзьмі дзяліліся.
Тады стары і кажа:
— Добра, сынок, так і будзе. Толькі глядзі, праўды не забывай.
Ажаніў і гэтага, ды і пайшоў сабе шляхам-дарогаю.
А браты жывуць. Старэйшы так разбагацеў, што ўжо і дамы сабе будуе, і чырвонцы збірае — толькі аб тым і думае, як бы яму тых чырвонцаў паболей назапасіць. А каб беднаму чалавеку дапамагчы, аб гэтым і гаворкі няма — вельмі скупы стаў!
Сярэдні таксама абжыўся: пачалі на яго батракі працаваць, а сам ён толькі ляжыць, есць, п’е ды камандуе.
Малодшы жыве ціхенька: калі што дома завядзецца, з людзьмі падзеліцца, а няма нічога, і так добра — не скардзіцца.
Вось хадзіў, хадзіў названы бацька па беламу свету, і захацелася яму паглядзець, як жа яго сыны жывуць, з праўдай не разлучаюцца. Прыкінуўся ён старцам убогім, прыйшоў да старэйшага сына, ходзіць па двары, кланяецца нізка, прымаўляе:
— Падайце дзядку ўбогаму на пражытак ад даброт вашых.
А сын адказвае:
— He такі ты стары, не прытварайся! Захочаш — заробіш! Я сам нядаўна на ногі падняўся. Ідзі адсюль!
А ў самога ад дабра куфры ломяцца, дамы новыя панабудаваны, тавару поўныя лаўкі, збожжа поўныя засекі, грошам няма ліку. А міласціны не даў!
Пайшоў стары ні з чым, Адышоўся, можа, з вярсту, стаў на пагорку, аглянуўся на тую гаспадарку ды на тое дабро — так усё яно і запалала!
Пайшоў ён да сярэдняга сына. Прыходзіць, а ў таго і млын, і сажалка, і гаспадарка добрая. Сам каля млына сядзіць.
Пакланіўся дзед нізенька і кажа:
— Дай, добры чалавек, хоць жменьку мукі! Я ўбогі вандроўнік, няма чаго мне есці.
— Ну але,— адказвае сын,— я яшчэ і сабе не намалоў! Багата вас тут такіх блытаецца, на ўсіх не назапасішся!
Пайшоў стары ні з чым, Адышоўся трошкі, стаў на пагорку, аглянуўся — так і ахапіла той млын дымамполымем!
Прыйшоў стары да меншага сына. А той жыве бедна, хатка маленькая, толькі што чысценькая.
— Дайце,— кажа стары,— людзі добрыя, хоць скарыначку хлеба!
А меншы яму:
— Ідзі ў хату, дзядуля, там цябе накормяць і з сабой дадуць.
Прыходзіць ён у хатку. Гаспадыня паглядзела на яго, бачыць — ён у лахманах, запэцканы, пашкадавала яго. Пайшла ў камору, прынесла сарочку, штаны, дала яму. Апрануўся ён. А як пачаў сарочку нацягваць, убачыла гаспадыня ў яго на грудзях вялікую рану. Пасадзіла яна дзядка за стол, накарміла, напаіла. А тады гаспадар і пытаецца:
— Скажы, дзядуля, ад чаго ў цябе на грудзях такая рана?
— Ды,— кажа,— такая ў мяне рана, што ад яе хутка я памру. Адзін дзень мне жыць засталося.
— Якая бяда! — кажа гаспадыня.— I хіба няма ад гэтай раны ніякіх лекаў?
— Ёсць,— кажа,— адно. Ды толькі яго ніхто не дасць, хаця кожны можа.
Тады гаспадар кажа:
— А чаму ж не даць? Скажы, якое лякарства?
— Цяжкае! Калі гаспадар возьме ды і падпаліць сваю хату з усім дабром, а попелам з таго пажарышча засыпле маю рану, то рана закрыецца і загоіцца.
Задумаўся малодшы сын. Доўга думаў, а потым і кажа жонцы:
— А ты як думаеш?
— Ды так,— адказвае жонка,— што мы хату другую нажывём, а добры чалавек памрэ і другі раз не народзіцца.
— Ну, калі так, вынось дзяцей з хаты.
Вынеслі яны дзяцей, выйшлі самі. Глянуў чалавек на хату — шкада яму свайго дабра. А дзядка яшчэ больш шкада. Узяў ды і падпаліў. Хата дымна занялася і... прапала. А на яе месцы вырасла другая — белая, высокая, дагледжаная.
А дзед стаіць, у бараду ўсміхаецца.
— Бачу,— кажа,— сынок, што з вас трох толькі ты адзін з праўдай не размінуўся. Жыві шчасліва!
Тут пазнаў меншы сын свайго названага бацьку, кінуўся да яго, а яго і след прастыў.
ФІНСКАЯ КАЗКА
ВЯСЁЛЫ МАЦІ
Жылі дзед ды баба. Былі ў іх два сыны. Старэйшага звалі Тойва. Добры ён быў, працавіты, толькі вельмі ўжо хмурны. Ніколі не засмяецца, ніколі не заспявае, адно ведае — люльку курыць, дым пускае. Рыбу на возеры ловіць — маўчыць, хвою ў лесе сячэ — маўчыць, лыжы майструе — маўчыць. За гэта яму і далі мянушку: Тойвапануры.
А малодшага звалі Маці. Добры ён быў хлопец. Працуе — песні пяе, размаўляе — весела смяецца. Умеў ён і на гуслях-кантэле іграць. Як пачне струны пашчыпваць, як пачне мелодыі выцінаць — ніхто на месцы не ўстаіць, ногі самі ў скокі ідуць. За гэта яго ўсе і звалі Маці-весялун.
Паехаў неяк Тойва ў лес па дровы. Паставіў сані збоку і давай секчы. Пайшоў па лесе грук ды стук.
А каля хвоі мядзведзева бярлога была.
Прачнуўся гаспадар-мядзведзь:
— Гэй, хто грукае? Хто мне спаць не дае?
Вылез з бярлогі, глядзіць: хлопец хвою сячэ, трэскі з-пад сякеры ва ўсе бакі ляцяць.
Ух, раззлаваўся мядзведзь:
— Ты навошта ў маім лесе грукаеш, спаць не даеш? Чаму курыш-дыміш? Прэч выбірайся!
Ды як стане на дыбкі, ды як хопіць Тойва лапай — толькі куртка затрашчала.
Тойва ад страху сякеру вьшусціў, сам па снезе пакаціўся, перакуліўся ды проста ў сані і паваліўся.
Спалохаўся конь, тузануўся і панёс сані па сумётах, па пнях, па палянах ды і вывез Тойва з лесу.
Прыехаў Тойва дадому — ні дроў, ні сякеры, куртка парваная і сам ледзь жывы. Ну ды што паробіш? А дровы ж патрэбны — печку паліць няма чым.
Сабраўся ў лес Маці-весялун. Узяў сякеру ды кантэле, сеў у сані і паехаў. Едзе — іграе і песню спявае.
Прыязджае Маці-весялун у лес і бачыць — стаіць хвоя, з аднаго боку падсечаная, а побач на снезе сякера ляжыць.
«Эге, ды гэта ж мой браток Тойва сек!»
Паставіў Маці сані збоку, падняў сякеру, хацеў было хвою секчы, ды перадумаў: «Дай жа спачатку на кантэле пайграю — весялей праца пойдзе!»
Вось які ён быў, Маці-весялун!
Сеў на пянёк ды зайграў. Пайшоў па лесе звон. Прачнуўся мядзведзь-гаспадар:
— Хцо гэта звініць? Хто вушы мне казыча?
Вылез з бярлогі, бачыць: хлопец на кантэле іграе, шапка на патыліцы, бровы круглыя, вочы вясёлыя, шчокі румяныя — сам песні спявае.
Хацеў мядзведзь на Маці кінуцца, ды не змог: ногі самі ў скокі так і просяцца — моцы няма!
Заскакаў мядзведзь, завухкаў, зароў:
— Ух, ух, ух, ух!
Перастаў Маці іграць на кантэле. Перавёў мядзведзь дух і кажа:
— Гэй, хлопец! Навучы мяне на кантэле іграць.
— Можна,— кажа Маці-весялун.— Чаму не навучыць?
Сунуў кантэле мядзведзю ў лапы. А ў мядзведзя лапы тоўстыя, б’е ён па струнах — ох, як кепска іграе!
— He,— кажа Маці,— блага ты іграеш! Трэба табе лапы танчэйшыя зрабіць.
— Зрабі! — крычыць мядзведзь.
— Ну, будзе па-твойму!
Падвёў Маці мядзведзя да тоўстай яліны, надсек яе сякерай, у шчыліну клін уставіў.
— Ну, гаспадар, засунь лапы ў шчыліну ды трымай, пакуль я не дазволю выняць!
Засунуў мядзведзь лапы ў шчыліну, а Маці сякерай па кліну як стукне! Вылецеў клін, мядзведзю ж лапы і прышчаміла. Зароў мядзведзь, а Маці смяецца:
— Цярпі, трывай, пакуль лапы тонкімі стануць!
— He хачу іграць! — раве мядзведзь.— Ну цябе з кантэле тваім, адпусці мяне!
КНІГІ ОНЛАЙН
