Хрустальны калодзеж: Казкі народаў Еўропы
Выдавец: Юнацтва
Памер: 367с.
Мінск 1996
Але маленькі чаляднік не быў палахлівы. Ён падышоў да першай гары, прагнаў арла і хацеў узяць золата. I тут скеміў, што такую гару золата яму не панесці. Пачаў чаляднік аглядвацца, каб знайсці які-небудзь мяшок або куфэрак. А ўбачыў толькі маленькую шкатулку. Толькі ён яе ўзяў у рукі, як пацямнела ўсё вакол, наляцела бура і панесла маленькага чалядніка ў невядомую далеч. Апынуўся ён у бязлюднай камяністай пустыні.
Хадзіў, блукаў чаляднік сярод камянёў, направа ішоў,
налева зварочваў, пад гару падымаўся і спускаўся ў цясніны. I раптам убачыў мора.
Тады ён на беразе назбіраў бярвенняў і звязаў з іх плыт. На гэтым плыце ён шчасліва пераплыў мора і ўбачыў горад.
«Мяне тут ніхто не ведае,— падумаў чаляднік.— У каго папрашу дапамогі?» .
Доўга кружляў ён па горадзе і спыніўся перад дзвярыма аднаго шынка. Шынкар наняў яго калоць дровы за начлег і вячэру. А на другі дзень сказаў яму:
— За дровы я ўжо расплаціўся з табою вячэрай. А больш ты мне не патрэбен. Пашукай сабе іншае месца.
Пайшоў чаляднік шукаць работу. Але нідзе не мог нічога знайсці. Прыйшоў ён на гарадскі пляц і пастукаўся ў нейкую лаўку.
— Што трэба, малы? — спытаў у яго гаспадар.
— Прашу вас,— сказаў маленькі чаляднік.— Дайце мне манетку, каб я мог папалуднаваць, а не — дык я памру з голаду.
Пашкадаваў яго гандляр.
_ — Вось табе,— сказаў ён,— два дынары на два абеды.
Падзякаваў чаляднік гаспадару, узяў манеты і купіў сабе ежы. А калі зноў прагаладаўся, зноў прыйшоў у тую ж лаўку. I на гэты раз добры чалавек даў яму дзве манеткі. Але на трэці дзень гандляр сказаў:
— He магу болей даваць табе грошай, сынок, а работы ў мяне ніякай для цябе няма. Пашукай дзе-небудзь у іншым месцы.
Вярнуўся маленькі чаляднік у шынок, у сваю цёмную каморку, і пачаў думаць, як бы зарабіць грошай на ежу, але так нічога і не прыдумаў. Тады ён пачаў абмацваць кішэні, спадзеючыся знайсці хоць грошык. Аднак замест грошыка знайшоў шкатулку. Тую самую, што падняў у падзямеллі. Адчыніў ён яе, а там ляжыць падсвечнік з дзевяццю кубачкамі для свечак.
«Эх,— падумаў чаляднік,— калі б у мяне былі дзевяць свечак, запаліў бы я іх і стала б святлей у маёй каморцы!»
Падышоў ён да гаспадара шынка і сказаў:
— Дай мне дзевяць манет, за іх я адпрацую табе дзевяць дзён. Што ні скажаш, тое і буду рабіць.
Згадзіўся гаспадар. Адпрацаваў чаляднік дзевяць дзён, атрымаў дзевяць дынараў і купіў сабе на іх дзевяць свечак. Уставіў ён гэтыя свечкі ў падсвечнік, запаліў.
I вось цуд! Паказаліся ў дзвярах дзевяць цудоўных дзяўчат. Яны спявалі, ігралі на жалейцы, скакалі да паўночы. А калі прабіла дванаццаць, кожная падышла да маленькага чалядніка і дала яму кашалёк з золатам.
— Вазьмі, гаспадар,— казалі яны,— табе можа спатрэбіцца.
I калі ў руках у чалядніка было дзевяць аднолькавых кашалькоў, набітых золатам, усе дзевяць цудоўных дзяўчат зніклі.
Раніцай чаляднік папрасіў у шынкара самы багаты абед.
Шынкар разрагатаўся і сказаў яму:
— У цябе няма ні гроша, каб заплаціць за кавалак хлеба, а ты патрабуеш самы багаты абед.
Тады чаляднік паказаў шынкару дзевяць кашалькоў, туга набітых золатам, і адказаў:
— Са сваімі дынарамі я магу купіць увесь твой шынок разам з усімі абедамі і вячэрамі.
Шынкар вачам сваім не паверыў. Доўга разглядваў ён кашалькі, а потым спытаў:
— Адкуль жа столькі золата, калі ўчора яшчэ ў цябе не было ні гроша ў кішэні?
— Калі я табе раскажу, ты ўсё адно не паверыш. Лепш прыходзь сёння вечарам да мяне ў каморку. Толькі не забудзь прыхапіць з сабой дзевяць свечак.
Вечарам шынкар прынёс дзевяць свечак. Маленькі чаляднік уставіў іх у свой падсвечнік і запаліў. I тут жа ў каморцы з’явіліся дзевяць цудоўных дзяўчат. Яны спявалі, ігралі, скакалі да паўночы. Потым кожная дала чалядніку кашалёк золата і ў той жа час усе яны прапалі.
Багата дзён мінула з таго часу. Нямала свечак дагарэла ў каморцы маленькага чалядніка. Ён так разбагацеў, што мог купіць паўгорада разам з яго шынкамі і лаўкамі. I ніколі нікому ён не адмаўляўся дапамагчы. Асабліва тым, хто быў без начлегу і ежы.
Чутка аб цудоўных дзевяці дзяўчатах разляцелася ўсюды. Даляцела яна і да султана ў Царградзе. Сабраў султан усіх царградскіх паноў і іх слуг і рушыў у той горад, дзе жыў чаляднік.
— Чуў я,— сказаў султан чалядніку,— што да цябе з’яўляюцца дзевяць цудоўных дзяўчат і кожны раз абдорваюць цябе золатам. Ці можа такое быць?
Чаляднік засмяяўся і адказаў:
— Пачакай, усёмагутны султан, да вечара. А там прыходзь да мяне адзін. Ды не забудзь прыхапіць дзевяць свечак.
Як толькі сцямнела, султан ужо быў каля дзвярэй. Чаляднік узяў дзевяць свечак, уставіў іх у чарадзейны падсвечнік, запаліў.
I ў той жа момант з’явіліся дзевяць цудоўных дзяўчат. Яны спявалі, скакалі, ігралі і роўна апоўначы зніклі. А ў руках маленькага чалядніка пакінулі дзевяць кашалькоў з золатам.
Пазайздросціў султан такому багаццю і вырашыў адабраць шкатулку з чарадзейным падсвечнікам.
На наступны вечар ён з’явіўся да чалядніка з усімі царградскімі панамі і іх слугамі. Як толькі султан і яго прыдворныя паселі на шаўковых падушках, маленькі чаляднік запаліў дзевяць свечак.
I ў тое ж імгненне пачуўся гром і трэск. I замест дзевяці цудоўных дзяўчат уварваліся ў пакой дзевяць дужых малайцоў з дубінкамі.
Яны накінуліся на царградскіх паноў і давай іх дубасіць. Паны пачалі пішчаць, скардзіцца, крычаць. А калі дубінка дабралася да султана, ён стаў маліць, каб маленькі чаляднік выратаваў яго ад малайцоў.
— Я цябе палюбіў, як роднага сына! — крычаў ён.— А шкатулку пакінь сабе. Яна мне не патрэбна!
Тады чаляднік патушыў святло, і малайцы з дубінкамі зніклі.
Так ён правучыў султана.
А потым набыў карабель, пераплыў мора і дабраўся да сваіх родных мясцін. Ён і цяпер, напэўна, жыве там шчасліва, калі не памёр ужо ад старасці.
ЦЫГАНСКІЯ КАЗКІ
ЯК ЦЫГАН ДУРНЯЎ ШУКАЎ
Жыла-была на свеце старая цыганка, і быў у яе адзіны сын. I вось настаў час ісці гэтаму хлопцу ў салдаты. Забралі цыгана. Праходзіць год, праходзіць другі. Неяк з’явіўся ў табары незнаёмы цыган, апрануты ў салдацкую форму. Падыходзіць ён да старой цыганкі і кажа:
— Добры дзень, бабуля, я ад твайго сына прыйшоў. Мы з ім разам службу нясём. Мяне ў водпуск адпусцілі. Кланяўся ён табе і прасіў споўніць адну яго просьбу.
Узрадавалася цыганка:
— Ай, дзякуй, сынок, што добрую вестку прынёс. Скажы, што ён прасіў, усё для свайго сына зраблю.
— Жыццё ў нас там, бабуля, несалодкае, кормяць нас слаба, а апранаюць і таго горш. Глядзі, як я абнасіўся.
Глядзіць цыганка: і сапраўды — форма ў салдата зусім кепская.
— Вось і прасіў твой сын, каб ты яму ежы як болей прыслала, ды і вопраткі ўсялякай, і абутку.
Пайшла цыганка ў шацёр, выграбла адтуль усё, што ў яе было і што магло сыну спатрэбіцца, завязала ў хатуль і аддала незнаёмаму цыгану:
— Вазьмі, дарагі, перадай сыну ды пакланіся яму ад мяне.
Пайшоў цыган, а старая нават імені яго не спытала, хто ён, што ён — так і не даведалася.
Праходзіць час. Вяртаецца сын з войска. Зарадавалася маці:
— Ой, сынок, вярнуўся нарэшце. А я ж цябе чакала, чакала, вачэй не заплюшчвала. Тут твой таварыш прыходзіў, вестку ад цябе прынёс, а я яму ежу ды вопратку перадала, усю, што ў цябе была.
— Які таварыш, адкуль?
— Ды не ведаю, сынок. Я не спытала.
— Эх, маці, што ж ты так? Ну і дзіўная ты! He даведалася, хто і адкуль, а ўзяла і аддала дабро першаму сустрэчнаму. Ну нічога, маці, зраблю я так: пайду па беламу свету шукаць, і, калі знайду чалавека дурнейшага за цябе, усё будзе добра, дарую я табе, але калі не знайду такога чалавека, то дахаты не вярнуся. Мне такая неразумная маці не патрэбна.
I пайшоў цыган па беламу свету шукаць чалавека, які б быў дурнейшы за яго маці. Праз нейкі час падыходзіць ён да панскага дома. Бачыць цыган: перад самым домам гуляе свіння з маленькімі парасятамі. Здымае капялюш цыган, становіцца ў гразь на калені і пачынае свінні паклоны адбіваць. У гэты час на ганак пані выходзіць. Глядзіць на цыгана і здзіўляецца:
— Што ж гэта вы, мой мілы, свінні кланяецеся?
А цыган ёй і адказвае:
— Дарагая пані, у нашай свінні вяселле, наша свіння замуж выходзіць, вось і запрашаю свіней з усёй ваколіцы на вяселле нашай свінні.
I цыган зноў пакланіўся свінні, прымаўляючы:
— Мілая свіння, ужо вы не адмовіце, прыходзьце да нашай свінкі на вяселле.
— Ды перастаньце вы кланяцца свінні ды ўгаворваць яе,— кажа пані,— невялікая асоба, каб ёй кланяцца ў ножкі. Забярыце яе сілай разам з парасятамі, і справе канец.
Забірае цыган свінню з парасятамі, кладзе ў мяшок і пытаецца ў пані:
— А ў чым жа я павязу іх на вяселле?
— Столькі бяды,— адказвае пані.— Забірайце маю карэту і едзьце на здароўе!
Запрэглі цыгану карэту, пагрузілі ў яе свінню з парасятамі, і паехаў ён сам далей. Едзе і думае: аказваецца, на зямлі ёсць людзі дурнейшыя за маю маці.
Вось едзе цыган па дарозе і бачыць: насустрач яму пан скача на вельмі прыгожым кані. Выскачыў цыган з карэты, зняў капялюш і хуценька надзеў на пень, што тырчаў каля дарогі. Пад’язджае пан і кажа:
— Ты што, цыган, робіш?
— Ды вось,— адказвае цыган.— Жар-птушку злавіў. Баюся, як бы яна не ўцякла. Ды мне трэба тэрмінова дамоў заехаць, у бабкі-варажбіткі кніжку чарадзейную ўзяць, каб малітву прачытаць. A то без малітвы яна ў рукі не даецца.
— Слухай, цыган,— кажа пан,— давай я папільную жар-птушку, а ты садзіся ў карэту і едзь па чарадзейную кніжку.
— Эх, пан, слабы мой конь, ледзь карэту цягне, баюся, пакуль туды даеду ды пакуль назад вярнуся, паляціць жар-птушка.
— А ты вазьмі майго каня,— адказвае пан,— запражы яго ў сваю карэту, дык хутчэй справа будзе. А я пакуль птушку тваю чароўную папільную.
Прыпрог цыган другога каня, павярнуў карэту і памчаўся ў свой табар. А пан сядзеў, сядзеў над капелюшом, чакаў, чакаў цыгана, а таго няма і няма.
—Што такое? — прамармытаў пан.— Куды гэта ён падзеўся? Ну ж я на жар-птушку пагляджу.
Падняў пан капялюш і ўбачыў пень. Плюнуў пан з прыкрасці і паплёўся пяшком на сваю сядзібу.
А цыган прыехаў у свой табар у карэце, запрэжанай парай выдатных коней, ды і свінню з парасятамі з сабой прывёз. Выбягае да яго насустрач маці. А ён ёй і кажа:
Ну што ж, маці, паездзіў я па беламу свету, пабачыў людзей. Ёсць, аказваецца, на зямлі людзі, дурнейшыя за цябе ў сто разоў. Застаюся жыць з табою, дарую табе. Па дабраце ды па прастаце сваёй ты глупства зрабіла, а яны ад нараджэння дурні!
КНІГІ ОНЛАЙН
