Хрустальны калодзеж: Казкі народаў Еўропы
Выдавец: Юнацтва
Памер: 367с.
Мінск 1996
I дзявочае сэрца тая страла пранізала. Зардзеліся румянцам шчокі ў каралеўны, падхапіла яна бялізну і кінулася бегчы.
Прыбегла да бабулі, плача і смяецца, слова не вымавіць.
— Ведаю, ведаю,— кажа бабуля,— ён у лесе часта палюе, у возеры каня поіць.
— Ну, дык я болей на возера не пайду,— адказвае каралеўна.— Ён жа каралевіч, а я бедная дзяўчына.
Бабуля галавой паківала.
— Нічога ты мне не расказвала, ды мне слоў і не патрэбна. Усё я ведаю, усе твае тайны мне адкрыты. I ты, як ён, каралеўскага роду. Надыдзе час вярнуцца табе да бацькі. Вернешся, тады і каралевіч тваім будзе.
— Нельга мне! Васпан мой бацюхна сказаў, што мяне за дачку прызнае, калі соль стане даражэй за золата і каштоўныя камяні.
— Як ён сказаў, так і споўніцца,— бабуля прамовіла.
Наступнай раніцай на самым досвітку расплюшчыла
каралеўна вочы, бачыць — няма бабулькі, і кія яе няма. Значыць, пайшла кудысьці.
Чакае, чакае каралеўна з ранішняй зары да вячэрняй, з вячэрняй да ранішняй, ды зноў да вечара, ды зноў да раніцы...
He раз, не два прыязджаў каралевіч на бераг возера і да хаткі пад’язджаў. Толькі хавалася ад яго каралеўна. За куст забярэцца альбо пад ялінай прытоіцца. Ён паедзе — яна слёзы лье.
А тым часам у каралеўстве яе бацькі дзіўныя рэчы тварыцца пачалі.
Прыбег да караля кухар, дакладвае:
— Ваша каралеўская вялікасць, бяда ў нас, растала ўся соль, саліць няма чым,
— Што за бяда! — паціснуў плячыма кароль.— Соль растала — салі чым-небудзь іншым.
— Эх, ваша каралеўская вялікасць, яе нічым не заменіш.
— Ну, не салі зусім!
Так і пайшоў бедны кухар на кухню.
Падалі каралеўскі абед. Кароль пакаштаваў адну страву — есці не стаў, пакаштаваў другую — убок адсунуў.
Паклікаў кухара і кажа:
— Дзе хочаш, солі дастань! Хоць купі, хоць адбяры.
Кухар адказвае:
— Ах, ваша каралеўская вялікасць, ва ўсім каралеўстве солі не засталося.
Рабіць няма чаго! Дзень кароль пагаладаў, на другі без солі не паеў, на трэці — на ежу глядзець не хоча.
Склікаў раду. Радзіцца, дзе солі здабыць.
Саветнікі галовамі ківаюць. Дрэнныя справы ў каралеўстве, людзі хварэць пачалі, каровы малака не даюць, у авечак воўна аблезла. Паабяцалі за соль золата і каштоўныя камяні, ды ніхто не прадае. Трэба было б да мора абозы паслаць, дзе салявары соль вараць. Ды высадзіліся там на бераг войскі, вялізная процьма — суседнія каралі паміж сабой вайну ўздумалі. Hi прайсці, ні праехаць.
Хутка і сам кароль занядужаў. I ўспомніў ён сваю малодшую дачку.
«Дурань я, стары дурань! — шкадуе.— Сапраўды малодшая дачка мяне больш за ўсіх любіла. А я нічога не зразумеў! Ды як яе вярнуць! Дзе ж яна цяпер?»
А каралеўна ў лясной хатцы таксама адна бядуе, пра бацьку ўспамінае.
Прачынаецца неяк раніцай, бачыць — вярнулася бабуля. Клапоціцца, штосьці ў мяшочак насыпае.
— Добры дзень, бабуля,— зарадавалася каралеўна.
Бабуля адказвае:
— Добры дзень, мая прыгажуня, і бывай! Ідзі да бацькі. Усё, як па сказанаму, зрабілася. Дам я табе солі ў мяшочку, даражэй яна цяпер за золата і самацветы. I яшчэ вазьмі вось гэты пруток. Калі павее табе ў твар цёплы вецер, пойдзеш яму насустрач. Пройдзеш тры даліны, тры вяршыні, стукнеш прутком аб зямлю і расступіцца перад табой зямля. Там ты знойдзеш свой пасаг.
Шкада было каралеўне з бабуляй развітвацца. Аднак паплакала, развіталася і пайшла.
Ішла, ішла і прыйшла да палаца свайго бацькі, дзе яна нарадзілася, дзе вырасла. Хацела ў палац зайсці, а варта яе не пускае.
— Ідзі,— кажуць,— прэч, дзяўчына! Кароль хворы, нікога бачыць не хоча.
Каралеўна адказвае:
— Нясу я каралю такі падарунак, які яго адразу вылечыць.
Ці то паверыла варта, ці то не паверыла, а прапусціла дзяўчыну.
Знаёмымі лесвіцамі, знаёмымі пераходамі паднялася дзяўчына ў каралеўскую спачывальню і нізка пакланілася каралю. Хочацца ёй абняць бацьку, пацалаваць яму руку, ды не адважваецца.
He пазнаў бацька сваю дачку.
— Чаго прыйшла прасіць, дзяўчына? — пытаецца.
— Загадайце прынесці кавалак хлеба, ваша вялікасць.
Пляснуў у далоні кароль, загадаў прынесці скібку хлеба.
Узяла дзяўчына хлеб, крута пасаліла са свайго мя-
шочка і паднесла да вуснаў. Кароль убачыў соль — аж затрэсла яго.
— Дай і мне кусянятка,— просіць.
З’еў хлеб, густа пасолены, і на ногі падняўся.
— Вось цяпер я здаровы! Да чаго ж смачна! Чым табе аддзякаваць, дзяўчына? Чаго ты ў дар хочаш?
— Хачу вашай любові, васпан мой бацюхна! Любіце мяне, як соль! Больш мне нічога не трэба.
Тут кароль і пазнаў сваю дачку, да грудзей прытуліў. Нарадаваліся яны, нагаварыліся.
А ўжо людзі пачулі, што вярнулася пад бацькоўскі дах малодшая каралеўна, ды яшчэ мяшочак солі з сабою прынесла.
Пацягнуліся людзі ў палац. Каралеўна нікому не адмаўляе, хоць трошачкі солі ды дасць.
Пачаў пусцець мяшочак. Кароль ледзь не плача, дачку ўгаворвае:
— Што ты робіш, неразумная! Як жа мы самі без солі жыць будзем?
— Як вашы падданыя, так і мы пражывём,— адказвае каралеўна.
Толькі аддала каралеўская дачка апошнюю шчопаць, падзьмуў ёй у твар моцны цёплы вецер. Узяла каралеўна
пруток і пайшла насустрач ветру па пасаг, што бабуля паабяцала.
Прайшла тры даліны, узышла на тры вяршыні і стукнула прутком аб зямлю. 3 грукатам зямля расступілася, скалы рассунуліся і адкрыўся перад ёю ход у пячору.
Смела каралеўна туды ступіла і ў той жа час зажмурылася. Блішчаць і іскрацца сцены пячоры, выступ за выступам у глыбіню апускаюцца. Hi ў якім палацы такой прыгажосці не ўбачыш! Дзіврсныя травы вясёлкамі пераліваюцца, звіняць ціхенька. Кветкі што каштоўныя камяні зіхацяць. Азіраецца каралеўна і думае: ці то са шкла ўсё тут, ці то з лёду?
Раптам чуе голас:
— He з лёду, не са шкла ўсё тут, каралеўна! Гэта саляное царства! Соль — твой пасаг!
Голас знаёмы. Быццам бабуля з ёю ў беднай хатцы размаўляе. А самой бабулі не відаць нідзе.
— Рада я такому пасагу,— вымавіла каралеўна,— ды шкада гэтую прыгажосць разбураць.
Адказвае ёй бабульчын голас:
— He бойся, каралеўна, багата скарбаў у саляным палацы, зноў гэтая прыгажосць вернецца. He скончыцца соль у падземным царстве.
Змоўк голас. А каралеўна зняла з галавы хусцінку, набрала ў яе солі і дадому пайшла за тры вяршыні, цераз тры даліны. Каго ні спаткае, дзеліцца добраю весткай, расказвае, як прайсці да саляной пячоры.
Ох, як зарадаваўся кароль! Паклікаў кухара і загадаў наладзіць банкет, якога ніхто не бачыў.
Ужо якіх толькі страў кухар не нагатаваў — і смажанае, і паранае, і печанае, і варанае! Толькі з радасці перасаліў крыху ўсе стравы, але госці не скардзіліся, кожны еў, колькі мог, ды пахвальваў.
Гасцей з’ехалася найвялікае мноства. I сярод іх — хто б вы думалі? — той самы малады паляўнічы, каралевіч з суседняга каралеўства.
Апусціла каралеўна вейкі, з-пад веек толькі на яго і глядзіць. А ён, як убачыў каралеўну, быццам аслупянеў. Увесь вечар смеласці набіраўся, і калі пачаліся скокі, падышоў да яе, сказаў:
— He бывае такой прыгажосці двойчы. А я паклясціся гатовы, што ты не прыснілася мне. Адкрый гэтую загадку, каралеўна.
Каралеўна хітравата ўсміхнулася:
— I я маладога паляўнічага ля возера не ў сне бачыла!
Далей і апавядаць няма чаго. Гэта пра беды ды гора доўгі расказ. А пра шчасце што доўга гаварыць! Шчасце — яно шчасце і ёсць. Кожнаму зразумела.
Выйшла каралеўна замуж за каралевіча, як бабулька абяцала.
Адшумела вяселле. Кажа каралеўна маладому мужу:
— Трэба бабульку наведаць, што мне другой маці стала. Калі б не яна, не сустрэліся б мы з табой.
Паехалі ў далёкі лес. Каралеўна добра дарогу ведала, ды не знайшла лясной хаткі. Уздоўж і ўпоперак увесь лес абшукалі — і слядоў хаткі няма. I бабулька кудысьці прапала.
Мабыць, зрабіла чараўніца сваю добрую справу і назаўсёды пайшла з гэтага лесу.
КАВАНЫ КУФАР
Даўным-даўно гэта сталася. Мусіць, гадоў трыста таму назад. Можа, болей, можа, меней.
Ехаў праз лес багацей, спяшаўся да вечара ў Прагу трапіць.
Даехаў да развілкі, загадаў фурману спыніць коней. Дарогу ведалі дрэнна, а спытаць няма ў каго. Фурман кажа: направа трэба павярнуць. Багацей кажа: налева. Ну і павярнулі, куды гаспадар сказаў.
Едуць, едуць, а ўжо вечарэе. 3-пад елак змрок паўзе, ахутаў усе сцяжыны і дарогі. Заблудзіліся яны, словам.
I раптам непадалёку паміж дрэў сіні агеньчык мільгануўся. Спыніліся коні, храпуць, фыркаюць, вушамі стрыгуць. А сіні агеньчык усё разгараецца, чырвоным зрабіўся, потым жоўтым. Такое ззянне пайшло, што вачам балюча. Коні дышаль выварочваюць, на дыбкі становяцца.
Фурман кажа:
— He стрымаць мне коней!
Багацей адказвае:
— Завяжы ім вочы. Сам зажмурся. А я пайду пагляджу, што там такое.
Ідзе, за кустамі, за стваламі хаваецца. Нарэшце выйшаў на палянку.
I што ж ён убачыў?! На той палянцы вялікі камень стаіць. Ля каменя — хочаш вер, хочаш не вер! — куфар з адкінутым вечкам. Побач з куфрам куча золата. Ад яе па лесе ззянне разліваецца. Два карлікі з касматымі брывамі, з сінімі бародамі залатыя манеты лічаць і кідаюць у куфар.
Многа золата багацей меў, але такое багацце толькі ў сне магло прысніцца.
Багацей дыханне затаіў. Са звонам падаюць манеты на дно куфра, а для яго той звон саладзей за музыку.
He стрымаўся багацей, усклікнуў:
— Каму ж гэта столькі золата?
Карлікі ўздрыгнулі. У момант пацьмянеў залаты бляск, быццам растала груда манет. А адзін карлік ускочыў у куфар, ляпнуў за сабой вечкам і разам з куфрам скрозь зямлю праваліўся. Толькі і паспеў крыкнуць:
— He для цябе гэтае золата!
А другі карлік злавіў светлячка і пачаў вакол зямлю аглядваць. Светлячком водзіць, быццам ліхтарыкам.
I вось упаў праменьчык на тры манеты, што ўбок адкаціліся.
Багацей падскочыў да іх і руку працягнуў, каб сабе схапіць. Але карлік стукнуў яго па руцэ:
— Сказана, не для цябе золата!
— А для каго ж?
— Для наступніка!
— Хто ж такую спадчыну пакідае?
— Той, хто знайшоў, ды' не ўбачыў.
Нічога багацей не зразумеў, далей выпытвае:
— А наступнік хто?
— Муж тваёй дачкі.
— Які муж? Яна ж яшчэ маленькая.
— Маленькія вырастаюць,— сказаў карлік.
— Назаві хоць імя жаніха,— просіць багацей.
Карлік галавой паківаў:
— He магу!
— Ну хоць прыкметы скажы! Раптам памылюся, не за таго дачку выдам.
У адказ карлік толькі плячыма паціснуў.
А багацей усё таргуецца.
КНІГІ ОНЛАЙН
