КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
дзяць у турму,— сказаў ён. — Як гэта дзеля гэтага? — Ну але ж! Бо вас пазбаўляюць свабоды, а свабода якраз у гэтым і ёсць. Я ніколі не думаў пра гэта. I словы наглядчыка здаліся мне слушнымі. — Ваша праўда,— сказаў я.— Іначай што б гэта было за пакаранне? — Вядома! Вось вы разумееце. А іншыя — не. Праўда, яны ўрэшце самі сабе робяць палёгку. Пасля гэтага наглядчык пайшоў. Была яшчэ праблема — цыгарэтьт. Калі я трапіў у турму, у мяне забралі рэмень, матузкі з чаравікаў, гальштук і ўсё, што ляжала ў кішэнях, у прыватнасці — цыгарэты. Апынуўшыся ў адзіночцы, я папрасіў, каб мне іх аддалі. Але мне сказалі, што гэта забаронена. Першыя дні было вельмі цяжка. Тое, што не было тытуню, прыгнятала мяне, мусіць, болыц за ўсё. Я смактаў трэскі ад дашчанага ложка. Увесь дзень мяне нудзіла. Я не разумеў, чаму мяне пазбаўляюць Taro, што нікому не прыносіць ніякай шкоды. Але пазней я ўцяміў, што гэта таксама ўваходзіць у пакаранне. Праўда, курыць на той час я ўжо адвык, і пакараннем мне гэта больш не было. Калі ж не лічыць гэтых невыгод, я быў не такі ўжо няшчасны. Уся праблема зноў жа ўпіралася ў тое, якім чынам прабавіць час. I калі я навучыўся ўспамінаць сваё мінулае, мне нарэшце ўдалося пазбавіцца ад нуды. Часцей за ўсё я думаў пра свой пакой, я ўяўляў, што стаю ў адным куце, і пачынаў рухацца ўздоўж сцен. Я перабіраў у думках усё, што мне траплялася, пакуль не вяртаўся ў той самы кут. Спачатку ў мяне гэта выходзіла неяк хутка. Але кожны раз, як я пачынаў зноў, займала ўсё болей часу. Я перабіраў усю мэблю, дзе што стаіць, дзе што ляжыць — кожную рэч, кожную дробязь, дзе якая інкрустацыя, дзе расколінка, дзе край вышчарблены, што якога колеру, якое навобмацак. У той жа час я стараўся не зблытаць чарговасці і ні пра што не забыцца. Праз некалькі тыдняў я ўжо цэлымі гадзінамі мог займацца толькі тым, што пералічваў рэчы ў сваім пакоі. Чым болып я думаў і прыгадваў, тым больш у маёй памяці ўзнікала новых дробязяў, на якія раней я зусім не зважаў. I я зразумеў тады, што нават той, хто пражыў усяго адзін дзень, мог бы сто год спакойна правесці ў турме. Яму б хапіла ўспамінаў, каб не знудзіцца. У пэўным сэнсе, успаміны — вялікая выгода. Ну, і пасля яшчэ — сон. Спачатку ўначы я спаў дрэнна, а ўдзень — наогул не мог заснуць. Але патроху з ноччу справа наладзілася, дый удзень спаць я таксама навучыўся. Апошнія месяцы я спаў шаснаццаць — васемнаццаць гадзін на суткі. Заставалася прабавіць толькі шэсць гадзін, на што ішлі ежа, натуральныя патрэбы, успаміны і гісторыя пра чэха. Справа ў тым, што аднойчы я знайшоў на ложку прыліплы знізу да сенніка жоўты і амаль празрысты кавалак газеты. Гэта быў урьтвак з крымінальнай хронікі, пачатку не ставала, але дзея, відаць, адбывалася ў Чэхаславакіі. Нейкі чалавек пакінуў родную вёску, каб пашукаць шчасця ў іншых краях. Праз дваццаць пяць гадоў, ужо багаты, з жонкаю і дзіцём ён вярнуўся дадому. У роднай вёсцы яго сястра і маці трымалі невялічкі заезны двор. Каб здзівіць крэўных, ён пакінуў жонку з дзіцём у іншым месцы, а сам пайшоў да маці — і тая яго не пазнала. Тады, дзеля жарту, яму захацелася зняць пакой. Ён пахваліўся сваімі грашыма. А ўначы маці з сястрой забілі яго малатком, абрабавалі і выкінулі трузс у раку. Раніцай прыйшла яго жонка і, нічога не ведаючы, паведаміла, хто быў гэты падарожнік. Маці павесілася. Сястра кінулася ў студню. Я перачытваў гэту гісторыю, мусіць, тысячу разоў. 3 аднаго боку, яна была неверагодная. Але з другога — абсалютна натуральная. Ва ўсякім выпадку, я думаю, што гэты чалавек атрымаў у пэўнай ступені тое, чаго заслужыў — ніколі не трэба прыкідвацца. Вось так я гадзінамі спаў, успамінаў, чытаў урывак сваёй хронікі, святло пераходзіла ў цень, і час ішоў. Я, вядома, чытаў некалі, што ў турме паняцце часу знікае. Але тады я не бачыў у гэтым вялікага сэнсу. Я не разумеў, якім гэта чынам дзень можа быць адначасна кароткі і доўгі. Зразумела, ён быў доўгі — бо доўга было яго перажыць, але нарэшце ўсе яны расцягваліся настолькі, што пачыналі наплываць адзін на адзін, зблытваліся і гублялі сваё імя і твой твар. Толькі словы «ўчора» і «заўтра» не страцілі яшчэ свайго сэнсу. Аднойчы наглядчык сказаў, што я сяджу тут ужо пяць месяцаў, і я паверыў, але ўцяміць не змог. Для мяне ўсё гэта быў адзін дзень, ён хваляю набягаў у маю камеру і адыходзіў, нібыта прыбой, і мэта ўвесь час у мяне была адна. Калі наглядчык пайшоў, я ўзяў бляшаную місу і зірнуў на свой твар. Мне падалося, што ён застаецца сур’ёзны нават тады, калі я стараюся яму ўсміхнуцца. Я пачаў круціць місу ў розныя бакі, я трос яе. Я ўсміхаўся, але адбітак глядзеў на мяне па-ранейшаму змрочна і сумна. Дзень канчаўся, і гэта быў той час, пра які я не хачу гаварыць, час без імя, калі астатнія вячэрнія гукі ўздымаюцца з усіх паверхаў турмы, каб хутка аціхнуць, пакінуўшы ўладу цішыні. Я падышоў да акенца і ў апошніх водблісках шарага святла зноў зірнуў на адбітак. Ён быў гэткі ж сур’ёзны, і што тут дзівіцца, калі цяпер і я быў такі? Але раптам, першы раз за доўгія месяцы, я выразна пачуў свой голас. Ну але, гэта ён гучаў у маіх вушах усе гэтыя дні, і я зразумеў, што ўвесь гэты час я гутарыў сам з сабою. Тады я прыгадаў, што сказала сядзелка на маміным пахаванні. Праўда, выйсця не было, і ніхто не здольны ўявіць, што такое вечар у турме. III Можна сказаць, што, увогуле, адно лета вельмі хутка змянілася новым. Я ведаў, што з прыходам спёкі ў маім жыцці нешта пераменіцца. Мая справа была вынесена на апошнюю сесію суда, якая мелася скончыцца ў чэрвені. Калі працэс адкрыўся, на двары ўсё six- цела ад сонца. Адвакат запэўніў мяне, што ўсё зойме не больш як два ці тры дні. — Суд не будзе марудзіць з вашаю справай,— сказаў ён,— яна не самая важная ў сесіі. Адразу пасля вас будзе хлопец, які забіў свайго бацьку. А палове восьмай раніцы па мяне прыіішлі, пасадзілі ў турэмную машыну і завезлі ў Палац правасуддзя. Два жандары правялі мяне ў невялічкі пакой, дзе пахла вільготнай цемрай. Мы селі і пачалі чакаць, з-за дзвярэй даносіліся галасы, крыкі, соўганне крэслаў, нейкая валтузня, і мне адразу падумалася пра вясковае свята, калі ў зале пасля канцэрта ўсё прыбіраюць, каб наладзіць скокі. Жандары сказалі, што трэба чакаць, калі пачнецца паседжанне, і адзін прапанаваў мне цыгарэту, але я адмовіўся. Крыху пасля той спытаў: — Дрэйфіш? Я адказаў — не. Мне, у пэўным сэнсе, нават цікава зірнуць на працэс. Такой магчымасці ў мяне яшчэ не было. — Праўда,— азваўся другі жандар,— але з часам гэта пачынае абрыдаць. Праз некаторы час у пакоі пачуўся кароткі званок. 3 мяне знялі наручнікі. Дзверы адчьініліся, і мяне правялі за перагародку для падсудных. Зала была набіта бітком. Скрозь захінутыя шторы сям-там прабівалася сонца, паветра было задушлівае. Шыбаў не адчынялі. Я сеў, з абодвух бакоў мяне абступілі жандары. У гэту хвіліну я заўважыў насупраць шэраг твараў. Усе яны глядзелі на мяпе, і я зразумеў, што гэта прысяжныя. Па-мойму, яны нічым не адрозніваліся адзін ад аднаго. У мяне тады ўзнікла ўражанне, быццам я зайшоў у трамвай, і тыя, хто ў ім ужо ехаў, утаропіліся на новага пасажыра, нібы хацелі знайсці ў ім нешта пацешнае. Я разумею, што гэта бязглуздая думка,— яны тут шукалі не пацешнага, яны прыйшлі дзеля зла- чынства. Але ўсё роўна — невялікая розніца; прынамсі, мне так падумалася тады. Мяне прыгнятала гэтае скопішча людзей у зачыненай з усіх бакоў задушлівай залс. Я паўзіраўся вакол, але не здолеў разгледзець ніводнага твару. Сначатку, відаць, да мяне яшчэ не даходзіла, што ўвесь гэты люд прыйшоў, каб убачыць мяне. Звычайна ніхто не цікавіўся маёю асобай. I мне давялося зрабіць намаганне, раней чым я ўсвядоміў, што ўся гэтая ажытацыя — праз мяне. Тады я сказаў жандару: — Ну і народу! Ен адказаў, што ўсё гэта з-за газет, і паказаў на гурт людзей, якія тоўпіліся вакол стала побач з лавай прысяжных. — Вунь яны. Я запытаўся: — Хто? Тады ён паўтарыў: — Газетчыкі. Ён ведаў аднаго журналіста, і той якраз заўважыў яго і накіраваўся да нас. Гэта быў пажылы сімпатычны чалавек з крыху маршчыністым тварам. Ён горача павітаўся з жандарам за руку. I тады я заўважыў, што ўсе вакол таксама паціскаюць адзін аднаму рукі, аклікаюць знаёмых, гутараць,— нібы ў нейкім клубе, дзе ўсе ведаюць адзін аднаго і рады сустрэчы з людзьмі свайго кола. Тадьі я зразумеў, адкуль у мяне такое дзіўнае пачуццё, нібы я тут лішні, як чужаніца. Але журналіст усміхнуўся, павярнуўся да мяне і сказаў: — Спадзяюся, усё для вас скончыцца добра. Я падзякаваў, і ён сказаў зноў: — Вы, напэўна, ведаеце — мы крыху асвяцілі вашую справу ў прэсе. Для газет лета — пусты сезон. Апроч вас ды гэтага бацьказабойцы, нічога вартага не было. Ён паказаў на гурт людзей, ад якіх толькі што адышоў, і кіўнуў на маленькага таўстуна ў вялікіх чорных акулярах, які быў падобны да добра адкормленай ласкі. — Гэта спецыяльны карэспандэнт адной парыжскай газеты,— паведаміў ён.— Праўда, ён прыехаў не дзеля вас. Але ўсё роўна яму рабіць справаздачу на працэс бацьказабойцы, дык яго папрасілі напісаць і пра вашу справу. Я зноў ледзь не падзякаваў яму. Але своечасова падумаў, што гэта выглядала б смешна. Журналіст сардэчна махнуў мне рукой і адышоўся. Мы чакалі яшчэ колькі хвілін. Увайшоў мой адвакат, ён быў у мантыі, з усіх бакоў яго абступалі калегі. Спачатку ён рушыў да журналістаў і пачаў паціскаць ім рукі. Яны жартавалі, смяяліся і мелі ўвогуле даволі вясёлы і задаволены выгляд, пакуль у судовай зале не пачуўся званок. Тады ўсе разышліся на свае месцы. Адвакат падышоў да мяне, паціснуў руку і параіў на ўсе пытанні адказваць сцісла, самому ніякай ініцыятывы не выяўляць і ў астатнім пакласціся на яго. Я пачуў, як злева рыпнула крэсла, і, павярнуўшыся, убачыў высокага, стройнага чалавека ў чырвоным, з прышчэпленым на носе пенснэ. Ён дбайна расправіў мантыю і сеў. Гэта быў пракурор. Судовы выканаўца абвясціў: — Суд ідзе. I адначасова пад столлю загулі два вялізныя вентылятары, а ў дзвярах узніклі тры суддзі — два ў чорным, трэці ў чырвоным. Пад пахай у кожнага тырчала папка. Яны вельмі хутка прайшлі да трыбуны, якая ўзвышалася над усёй залай, і селі. Той, што быў у чырвонай мантыі, сеў пасярэдзіне. Ён зняў сваю квадратную шапачку і, абцершы насоўкаю вузкі голы чэрап, абвясціў, што слуханне справы адкрыта. Журналісты ўжо трымалі ручк