Чужаніца
Альбер Камю
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 278с.
Мінск 1986
алы на самай ускраіне, дзе яго ніхто не ведаў. Там ён мог гаманіць і ўсміхацца, да яго вярталася зычлівасць, ніхто яго не распытваў. Ён завёў некалькі малапатрабавальных прыяцеляў. I асабліва любіў кампанію аднаго, што працаваў гарсонам у прывакзальным буфеце, дзе Ёна часта бываў. Аднойчы той запытаўся: «А чым вы наогул займаецеся?» — «Малюю».— «Што, маляр? Ці, можа, мастак?» — «Мастак».— «Вунь як! Няпростая справа»,— адказаў гарсон, Болей яны не гаманілі пра гэта. Але, думаў Ёна, справа няпростая, ды ён выкруціцца, вось толькі знойдзе, як уладзіць жыццё.
Дзень за днём, чарка за чаркай, ён знаёміўся з новымі людзьмі, на дапамогу прыйшлі жанчыны. 3 імі ён умеў шчыра пагутарыць, перад ці пасля ложка, a галоўнае — крыху пахваліцца. Яны разумелі яго, нават калі і не надта давалі веры. Часам яму здавалася, што былая моц зноў вяртаецца да яго. I аднойчы, падбадзёраны адной такою сяброўкай, ён вырашыў пачаць усё спачатку. Ён вярнуўся дадому і зноў паспрабаваў працаваць у спальні, балазе краўчыхі тады не
было. Але ўжо праз гадзіну адклаў палатно, усміхнуўся Луізе, гледзячы на яе пустымі вачыма, і выйшаў. Увесь дзень ён піў, а ноч правёў у сваёй сяброўкі, хоць быў, зрэшты, няздольны яе пажадаць. Раніцай Луіза сустрэла яго ў смутку, яе твар увасабляў сабой жывы боль. Яна хацела ведаць, ці спаў ён з гэтай жанчынай. Ёна адказаў, што з гэтай — не, бо быў п’яны, але раней спаў з іншымі. I ўпершыню, з адчаем у сэрцы, ён убачыў такі твар у Луізы, твар тапеліцы, на якім адбіліся здзіўленне і вялікая пакута. Тады ён раптам уразумеў, што за ўвесь гэты час пават не думаў пра яе, і яму зрабілася сорамна. Ён папрасіў прабачэння, цяпер з гэтым кончана, заўтра ўсё будзе зноў як раней. Луіза была няздольная штосьці сказаць і адвярнулася, каб схаваць свае слёзы.
На другі дзень Ёна выйшаў з дому вельмі рана. Ішоў дождж. Ён вярнуўся прамоклы да касцей, цягнучы на сабе нейкія дошкі. У вялікім пакоі за кавай сядзелі два старыя сябры, якія прыйшлі яго наведаць. «Ёна мяняе дэкарацыі. Цяпер ён будзе маляваць на дрэве!» — сказалі яны. Ёна ўсміхнуўся: «Зусім не. Але я сапраўды пачынаю нешта новае». Ён прайшоў у маленькі калідор, куды выходзілі душавы пакой, прыбіральня і кухня. Там, дзе калідор паварочваў, ён спыніўся і доўга разглядаў высокія сцены, што ўздымаліся пад змрочную столь. Спатрэбіліся лескі, і ён спусціўся па іх да кансьержа.
Калі ён вярнуўся, у кватэры было яшчэ некалькі знаёмых, і яму давялося адбівацца ад іх захопленых воклічаў і пытанняў дзяцей, каб нарэшце дабрацца да канца калідора. Жонка ў гэту хвіліну якраз выходзіла з кухні. Ёна паставіў лескі і моцна прыгарнуў яе да сябе. Луіза зірнула яму ў вочы. «Прашу цябе,— сказала яна,— не трэба пачынаць усё зноў».— «Не, не,-— адказаў Ёна.— Я буду маляваць, я павінен маляваць». Але здавалася, ён казаў гэта самому сабе, яго позірк
быў недзе вельмі далёка. Ён пачаў працаваць. Пасярэдзіне вышыні сцен ён збудаваў памост, і ў яго атрымалася нешта накшталт вузкіх, але глыбокіх і высокіх антрэсоляў. Адвячоркам усё было скончана. Тады Ёна стаў на лескі, ухапіўся рукамі за край памоста і некалькі разоў падцягнуўся, каб выпрабаваць трываласць сваёй канструкцыі. Потым ён далучыўся да тых, хто чакаў яго ў зале, і ўсе былі радыя зноў бачыць яго такім сардэчным і ветлівым, які ён быў раней. Увечары, калі хата ўжо амаль апусцела, Ёна ўзяў газніцу, крэсла, зэдлік, падрамнік і пад цікаўнымі позіркамі дзяцей і трох жанчын падняў усё гэта на антрэсолі. «Ну вось,— прамовіў ён з вышыні свайго седала.— Цяпер я буду працаваць тут і нікому не перашкоджу». Луіза запыталася, ці ўпэўнены ён, што зможа там нешта зрабіць. «Вядома,— адказаў Ёна.— Многа месца не трэба. Мне тут будзе вальней. Сярод вялікіх мастакоў былі і такія, што малявалі са свечкай, але...» — «Дошкі хаця трывалыя?» Дошкі былі трывалыя. «Супакойся,— сказаў Ёна,— гэта ж выдатнае выйсце». I ён спусціўся ўніз.
Назаўтра, з самага ранку, ён узлез на антрэсолі, сеў, паставіў перад сабой на зэдліку падрамнік, абапершы яго аб сцяну, і, не запальваючы газніцы, пачаў чакаць. Выразна да яго даходзілі толькі гукі з кухні ды прыбіральні. Усё астатняе — галасы гасцей, дзвярныя і тэлефопныя званкі. шарканне ног, размовы — здавалася вельмі далёкім і глухім, нібы адбывалася недзе на вуліцы ці ў суседнім двары. I ў той час, калі ўся кватэра патанала ў бязлітасным яркім святле, тут панаваў заспакойвальны цень. Час ад часу пад антрэсолямі ўзнікаў які-небудзь Ёнаў сябар. «Ты што там, Ёна?»—пытаўся ён. «Працую».— «Без святла?» — «Так, пакуль што без». Ёна не маляваў, ён разважаў. Седзячы ў змроку і амаль што ў поўнай цішы, якая параўнанні з ранейшым вэрхалам здавалася спакоем
магілы ці пустэльні, ён прыслухоўваўся да свайго cappa. Гукі, якія даходзілі да памоста, цяпер ужо быццам не тычыліся яго, нават калі да яго нехта звяртаўся. Так бывае, калі самотнік, заснуўшы ў сваім сіратлівым ложку, памірае сярод ночы, а ўранку ў пустым доме пачынае назойліва званіць тэлефон, дарэмна раздзіраючы паветра над глухім нерухомым целам. Але Ёна жыў, ён слухаў цішыню, што панавала ў ім, і чакаў. Ёна чакаў сваю шчаслівую зорку, якая, яшчэ недзе схаваная, была ўжо гатовая ўзысці зноў, узнікнуць раптам ва ўсім сваім непарушным харастве і зазіхацець над марнасцю пражытых дзён. «Свяці, свяці,— казаў ён,— не пазбаўляй мяне свайго святла». Яна заззяе зноў, ён быў упэўнены ў гэтым. Але раней — трэба было яшчэ доўга і шмат разважаць: на шчасце, цяпер ён мог быць адзін, не адасабляючыся ад блізкіх. Яму трэба было нарэшце ўразумець тое, чаго ён ясна яшчэ не ўсведамляў, хоць заўжды адчуваў і заўжды маляваў так, нібы яно было яму добра вядома. Ён павінен быў нарэшце авалодаць гэтаю таямніцай, бо яна, Ёна ведаў гэта, тычылася не толькі мастацтва. I таму ён не запальваў газніцы.
Цяпер кожны дзень Ёна залазіў на антрэсолі. Госці пачалі прыходзіць радзей, бо Луіза была заўсёды занятая і не магла шмат часу траціць на размовы. А Ёна спускаўся толькі паесці і потым зноў лез на сваё седала. Увесь дзень ён нерухома сядзеў у прыцемку. I толькі ўначы, калі жонка ўжо была ў ложку, таксама прыходзіў спаць. Праз некалькі дзён ён папрасіў Луізу падаць яму сняданак наверх, і яна зрабіла гэта так клапатліва, што Ёна нават расчуліўся. На ўсякі выпадак, каб болей не турбаваць жонкі, ён параіў ёй нарыхтаваць сёе-тое з ежы — няхай яно ляжыць тут, на антрэсолях. Паціху-патроху ён увогуле перастаў спускацца ўдзень, але і есці амаль што не еў. Неяк увечары ён паклікаў Луізу і папрасіў дзве коўдры: «Я пераначую
тут». Луіза зірнула на яго, адкінуўшы голаў назад, хацела была нешта сказаць, але змаўчала. Яна толькі ўважліва глядзела на яго заклапочанымі і сумнымі вачыма. I раптам Ёна заўважыў, як яна пастарэла, які глыбокі след у яе душы пакінула іх нялёгкае жыццё. Ён падумаў тады, што ніколі па-сапраўднаму не дапамагаў ёй. Але раней, чым паспеў нешта сказаць, Луіза ўсміхнулася — так пяшчотна, што ў Ёны зашчымела ў сэрцы. «Як хочаш, любы»,— сказала яна.
3 гэтага часу Ёна спаў на антрэсолях і амаль не спускаўся. Госці ў доме адразу зніклі, бо ўбачыцца з Ёнам было немагчыма ні ўдзень, ні ўвечары. Адным казалі, што ён з’ехаў у вёску, іншым — калі лгаць ужо надакучвала,— што знайшоў сабе недзе майстэрню. Адзін Рато быў верны сабе і лрыходзіў штодня. Ён узбіраўся на лескі, і яго буйны голаў узнікаў над памостам. «Ну як ты там?»—казаў ён. «Лепш за ўсіх».— «Працуеш?» — «А як жа».— «Але ж у цябе няма палатна!» — «Ну дык што, усё роўна працую». Падтрымліваць такі дыялог паміж лескамі і памостам было цяжка. Рато ківаў галавой, спускаўся і ішоў дапамагаць Луізе адрамантаваць электрычныя пробкі або замок. Потым, не ўзлазячы на лескі, развітваўся з Ёнам, і той азываўся са змроку: «Бывай, стары браце». Аднойчы да свайго развітання Ёна дадаў яшчэ: «Дзякуй».— «За што дзякуй?» — «За тое, што любіш мяне».— «Вось дык навіна!» — сказаў Рато і пайшоў.
Іншы раз, таксама ўвечары, Ёна клікнуў Рато. Той падбег. Наверсе ўпершыню свяціла запаленая газніца. Ёна звесіўся з памоста. Твар у яго быў заклапочаны і ўсхваляваны. «Падай палатно»,— сказаў ён. «Што гэта з табой? Схуднеў увесь, і выгляд у цябе, нібы ў нейкага прывіда».— «Я апошнімі днямі амаль што не еў. Але ўсё гэта лухта, трэба працаваць».— «Паеш спачатку».— «Не, не хачу». Рато прынёс палатно. Раней як знікнуць на антрэсолях, Ёна запытаўся: «Як яны
там?» — «Хто?» — «Ну, Луіза, дзеці».— «У парадку. Але каб ты быў побач, ім было б лепей».— «Я з імі. Ты абавязкова скажы ім, што я заўсёды з імі». I ён знік. Рато падзяліўся сваім клопатам з Луізай. Тая сказала, што і сама ўжо непакоіцца некалькі дзён. «Што ж рабіць?.. Ах, каб я магла працаваць замест яго!» Яна засмучана зірнула на Рато. «Я не магу жыць без яго»,— сказала яна. У яе зноў быў твар той маладой дзяўчыны, якую Рато ведаў шмат гадоў назад. Ён здзівіўся такой перамене. I раптам заўважыў, што Луіза пачырванела.
Газніца гарэла ўсю ноч і назаўтра ўсю раніцу. Усім, хто б ні падыходзіў, Рато ці Луізе, Ёна адказваў адно: «Не чапай мяне, я працую». Апоўдні ён папрасіў газы. Газніца, якая ўжо пачынала курэць, ізноў загарэлася яркім полымем і свяціла да самага вечара. Рато застаўся абедаць з Луізай і дзецьмі. Была поўнач, калі ён пайшоў развітвацца з Ёнам. Ён падышоў да асветленых антрэсоляў, пастаяў нейкі час, але, так нічога і не сказаўшы, пайшоў. Раніцай наступнага дня, калі Луіза ўстала, газніца яшчэ гарэла.
Пачынаўся прыемны пагодны дзень, але Ёна не заўважаў гэтага. Знямоглы, абапёршыся рукамі на калені, ён сядзеў насупраць палатна, павернутага да сцяны, і чакаў. Ён казаў сабе, што цяпер ужо ніколі не будзе працаваць, ён быў шчаслівы. Ён чуў далёкае мармытанне дзяцей, шум вады, бразгат посуду. Нешта гаварыла Луіза. У вокнах брынькалі вялікія шыбы, калі па бульвары праязджаў грузавік. Жыццё па-ранейшаму цякло вакол, такое маладое і чароўнае: Ёна прыслухоўваўся да гэтай мілай людской мітусні. Гэтак, здалёк, яна не перашкаджала той вялікай радасці, якая напаўняла яго, яна не замінала яго мастацтву, думкам, якія ён быў няздольны выказаць і якім, відаць, было наканавана назаўжды застацца нявыказанымі. Але яны, гэтыя думкі, падымалі яго на недася-
гальную вышыню, дзе дыхаецц
КНІГІ ОНЛАЙН
