Чужаніца
Альбер Камю
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 278с.
Мінск 1986
Яны глядзелі, як я курчуся ў нясцерпнай спякоце дня, што ўліваўся праз шырока расчыненыя дзверы, не пакідаючы ніякага ценю, і раптам у гэтым сляпучым святле ўзнік шаман — з пальмавым пакуллем замест валасоў, перлавым панцырам, што пакрываў усё цела, у кароткай саламянай спадніцы, з-пад якой тырчалі голыя ногі, і ў масцы, сплеценай з кугі і жалезнага дроту, з дзвюма краткамі дзірак на вочы. За ім ішлі музыкі і жанчыны ў цяжкіх пярэстых халатах, пад якімі нават не ўгадваліся іх целы. Яны скупіліся ля дзвярэй углыбіні пакоя і пачалі скакаць у нейкім дзікім, ледзь зрытмаваным танцы, яны варушыліся, вось і ўсё, і нарэшце шаман адчыніў маленькія дзверы ў мяне за спінай, настаўнікі не варухнуліся, яны глядзелі на мяне, а я павярнуўся і ўбачыў фетыш, яго двухтварую галаву, як у двухвострай сякеры, яго доўгі жалезны нос, закручаны, як змяя.
Мяне падцягнулі і кінулі перад ім, ля самага подыя, і прымусілі піць чорную і горкую ваду, і адразу ў галаве ў мяне запякло, і я засмяяўся, вось яна, абраза, мяне абразілі. Мяне раздзелі, пагалілі галаву і цела, абмылі алеем і пачалі сцябаць па твары вяроўкамі, умочанымі ў соль і ваду, а я смяяўся і адварочваў галаву, але кожны раз дзве жанчыны бралі мяне за вушы і падстаўлялі мой твар пад удары шамана, у якога я бачыў адно квадратныя вочы і ўвесь час смяяўся, захлынаючыся крывёй. Потым яны раптам спыніліся, ніхто не гаварыў, апроч мяне, у маёй галаве пачыналася каша, а яны паднялі мяне і прымусілі ўзняць вочы на фетыш, я болып не смяяўся. Я ведаў, што цяпер я адданы яму — каб яму слугаваць і каб ім захапляцца, я больш не смяяўся, о не, я задыхаўся ад страху і болю. I вось тады, там, у гэтай белай хаціпе, за гэтымі сценамі, якія звонку старанна паліла сонца, са скажоным абліччам і знямоглаю памяццю, я па-
спрабаваў, алё, паспрабаваў памаліцца фетышу, ва ўсім свеце быў толькі ён, і нават ягоны жахлівы твар быў меней жахлівы за ўсё астатняе ў свеце. I тады яны звязалі мне ногі па шчыкалатках вяроўкай, даўжынёй на звычайны крок, і зноў пачалі скакаць, але цяпер ужо перад фетышам, а настаўнікі выйшлі адзін за адным.
Калі ж дзверы за імі зачыніліся, музыка зайграла зноў, а шаман запаліў з кары вогнішча і пачаў скакаць і тупаць вакол, высока задзіраючы ногі, доўгі абрыс ягонага цела ламаўся ў кутах белых сцен, дрыжаў на іх роўных паверхнях, напаўняў увесь пакой трапяткімі ценямі. У адным куце ён накрэмзаў чатырохкутнік, і жанчыны зацягнулі мяне туды, і я адчуваў на сябе іх сухія і мяккія рукі, і яны паставілі перада мной місу з вадой і насыпалі кучку зерня, a потым паказалі на фетыш, і я зразумеў, што мушу ўвесь час глядзець на яго і не зводзіць вачэй. Тады шаман пачаў адну за адной выклікаць іх да вогнішча і некаторых біў, і яны енчылі, а потым ішлі і падалі ніцма перад фетышам, маім богам, шаман жа тым часам зноў пачынаў скакаць і пасля загадваў кожнай пакінуць пакой, пакуль не засталася ўсяго адна, зусім маладая дзяўчына, што сядзела побач з музыкамі і якую ён яшчэ не пабіў. Ён узяў яе за касу і пачаў цягнуць, мацней і мацней, накручваючы касу на кулак, дзяўчына закінулася назад, вырачыла вочы і выгіналася ўсё больш, пакуль нарэшце не ўпала на спіну. Тады шаман выпусціў яе і зароў, музыкі адвярнуліся да сцяны, а крык за маскай з квадратнымі адтулінамі для вачэй мацнеў і рос, здавалася, да немагчымага, і дзяўчына пачала курчыцца на зямлі нібыта ў прыпадку і нарэшце, стаўшы на карачкі, абхапіла і сціснула голаў рукамі і таксама закрычала, але ціха і глуха, і тады шаман, ні на хвіліну не прыпыняючы свайго крыку і ўвесь час пазіраючы на фетыш, узяў
яе, порстка і люта, але твару ў дзяўчыны было не відаць, бо цяпер ён увесь быў схаваны пад цяжкімі складкамі задзертага на голаў халата. А я — праз самоту і праз разгубленасць — я, напэўна, таксама крычаў, але, я роў ад жаху, крычаў нешта фетышу, пакуль ударам нагі мяне не адкінулі да сцяны і я не ўпіўся зубамі ў соль, як цяпер грызу гэту скалу сваім без’языкім ротам, чакаючы таго, каго мушу забіць.
Сонца ўжо крыху зрушыла з сярэдзіны неба. Скрозь расшчыліны ў камені я бачу дзірку, якую яно прапякае ў распаленай блясе неба,— бы рот, балбатлівы, як мой, які ванітуе нястомна патокамі полымя над палінялай пустэльняй. На сцяжыне перада мной — нічога, ніякай былінкі да самага небакраю, а ззаду, там — яны ўжо, напэўна, шукаюць мяне, не, яшчэ не, адно адвячоркам яны адчынялі дзверы, каб я мог прагуляцца, пасля таго як увесь дзень працаваў у доме фетыша, прыбіраў і абнаўляў ахвяраванні, а ўвечары пачыналася цырымонія, і часам мяне білі, іншы раз не, але ўвесь час я слугаваў фетышу, фетышу, чыя выява адбілася ўжо жалезнай пячаткаю ў маёй памяці, a panep — і ў надзеі. Ніколі яшчэ, ніякі бог не апаноўваў мною настолькі і ніколі мяне так не парабашчаў, усё маё жыццё, дзень і ноч, было прысвечана толькі яму, і боль, і адсутнасць болю, ці ж гэта не радасць,— усё залежала ад яго, і нават жаданне, так, нават жаданне — пасля таго, як амаль кожны дзень я быў сведка гэтаму бясплоцеваму і лютаму акту, які ўжо цяпер толькі чуў, але болей не бачыў, бо як і музыкі, павінен быў глядзець на сцяну пад пагрозаю быць пакараным. Але калі я, уткнуўшыся тварам у соль, распластаны звярынымі ценямі, што мітусіліся на сцяне, слухаў гэты доўгі, працяглы крык, глотка сохла ў мяне, і джгучае, бясполае жаданне сціскала мне скроні і працінала жывот. Так ішлі дні і дні, і я ўжо амаль не адрозніваў іх адзін ад аднаго, нібыта яны расплаўляліся ў сляпу-
чай спякоце і ўяўным дрыжанні салёных сцен, цячэнне часу злілося ў адзін невыразны плёхкат, з якога выляталі, праз аднолькавыя інтэрвалы, крык авалодання і стогны ад болю, адзін доўгі бясчасы дзень, над якім панаваў уладарны фетыш, як дзікае сонца над маім домам, збудаваным са скал, і цяпер, як тады, я плачу ў няшчасці і ад жадання, мяне спапяляюць надзея і злосць, і я прагну здрадзіць, і ліжу рулю ў стрэльбы, і лашчу яе душу, недзе там, усярэдзіне, яе душу, толькі ў стрэльбаў ёсць душы, о, сапраўды, у той дзень, як яны адрэзалі мне язык, я навучыўся любіць неўміручую душу нянавісці!
Якая каша, шаленства, хр-р-р, сп’янелы ад епёкі і гневу, я ляжу, распластаны, на стрэльбе. Хто яшчэ дыхае тут? Я не магу болын трываць гэтай спёкі, якая, здаецца, ніколі не скончыцца, о, гэтае чаканне, я мушу яго забіць. Hi птушкі, ні каліва кволай травінкі, камень і пустое высушлівае жаданне, цішыня, і іх крыкі, і гэты язык, што гаворыць ува мне, і з той пары, як яны мяне знявечылі, доўгая, панурая і спустошаная пакута, пазбаўленая нават росных ночаў, тых ночаў, пра якія я марыў, зачынены разам з фетышам у сваім салявым бярлогу. Толькі ноч, з яе свежымі зорамі і змрочнымі вадазграямі, магла ўратаваць мяне, выдраць нарэшце ў злых чалавечых багоў, але я быў заўсёды зачынены і не мог на яе паглядзець. Калі той яшчэ будзе пазніцца, я тады ўбачу яго сам, ён уздымецца над пустэльняй і захіне сабой небакрай, звісне з прадоння азмрочанага зеніту залатою халоднаю гронкай, з якой я ўдосталь змагу папіць, арашу сваю чорную, ссохлую пашчу, якую даўно ўжо не асвяжае жывая і мяккая плоць, я змагу нарэшце забыць пра той дзень, калі дурасць пацягнула мяне за язык.
О, як было горача, горача, раставала еоль ці, прынамсі, мне так здавалася, паветра рэзала вочы, і тады ўвайшоў шаман, без маскі. За ім, амаль зусім голая,
у адной шаравай анучы, ішла жанчына, яе твар, пакрыты татуіроўкай, ад якой ён рабіўся падобны да маскі фетыша, не выяўляў нічога, апроч нейкага злога, ідальскага здранцвення. Жыло толькі тонкае і пляскатае цела, якое абрушылася да падножжа бога, як толькі шаман адчыніў маленькія дзверы ў фетышаў катушок. Потым ён выйшаў, не гледзячы на мяне, спякота мацнела, я не кратаўся з месца, фетыш пазіраў на мяне па-над целам нерухомай жанчыны, адно яе цягліцы неўпрыкмет варушыліся, і ідальскі твар амаль не змяніўся, калі я падышоў бліжэй. Толькі вочы выраслі раптам і ўтаропіліся на мяне, а мае ногі дакрануліся да яе ног, і спёка разам завыла, і ідалжанчына без адзінага слова, па-ранейшаму гледзячы на мяне сваімі вырачанымі вачыма, пачала хіліцца назад, упала на спіну, падабрала пад сябе свае ногі, потым падняла і паволі, мякка рассунула калені ўбок. Але адразу ж, хр-р, шаман пільнаваў мяне, яны ўсе ўварваліся, адкінулі мяне ад жанчыны і пачалі біць, жудасна біць у месца граху, граху! які грэх, я смяюся, дзе ён, дзе дабрачыннасць, яны прыгваздалі мяне да сцяны, сталёвыя пальцы сціснулі сківіцы, другія прымусілі разявіцца рот і выцягнулі мне язык, пакуль ён не заліўся крывёю, і нехта выў — ці не я? — крычаў дзікім, жывёльным крыкам, і тады па маім языку прайшлася вострая і ласкавая свежасць, сапраўды, то была, нарэшце ўжо, свежасць. Калі я апрытомнеў, я быў адзін, уначы, прытулены да сцяны, заліты загуслай крывёй, а ў роце была напханая жменя сухой травы, у якой быў нязвыклы і дзіўны водар, кроў больш не цякла, але ў роце нішто не жыло, і ў гэтай пустэчы торкаўся толькі пакутлівы боль. Я хацеў быў падняцца і ўпаў, шчаслівы, безнадзейна шчаслівы памерці нарэшце, смерць таксама прыносіць свежасць, і ў смяротным сутонні няма ўжо ніякіх багоў.
Але я не памёр. Маладая нянавісць аднойчы паднялася разам са мной, падышла да дзвярэй углыбіні, адчыніла іх і зачыніла ў мяне за спінай, я ненавідзеў сваіх, у глыбіні гэтай нары, дзе я апынуўся, перада мной стаяў фетыш, і цяпер я не толькі памаліўся яму, я паверыў у яго і адкінуў усё, у што верыў дагэтуль. Збавіцель, ён быў моц і магутнасць, яго можна было зруйнаваць, але абярнуць у сваю веру — ніколі, ён глядзеў паўз мяне, над маёй галавой, пустымі, праржаўленымі вачыма. Збавіцель, ён быў уладар, настаўнік, адзіны ўсявышні пан, неаспрэчным адметным знакам якога заўсёды была злосць, а добрых настаўнікаў, добрых уладароў — наогул няма. Першы раз, пасля столькіх зняваг, калі ўсё маё цела крычала ў адзінай пакуце, я аддаў сябе цалкам яму і ўхваліў яго люты парадак, у ягонай выяве я ўславіў злосць, на якой непахісна грунтуецца светабудова. Палонны ў ягоным царстве, у гэтым бясплодным горадзе, выразаным у салёнай гары, аддзеленым ад прыроды, пазбаўленым мімалётных і рэдкіх цвіценняў пустыні, адлучаным ад усякіх выпадкаў і ласкі, неспадзяванага воблака, кароткага і раз’юшанага дажджу, які ведаюць нават пяскі, нават сонца, у гэтым салёным горадзе, спарадкаваным уладарным загадам, з прамымі кутамі, квадратнымі пакоямі і нязломнымі жыхарамі, я сам па сваёй волі зрабіўся яго поўным нянавісці і пакутніцкім грамадзянінам, і закрэсліў стагоддзі гісторыі, якой мяне навучалі. Мяне заўсёды ашуквалі, адно панаванне злосці не мае заган, мяне ашуквалі, праўда заўсёды калючая, важкая, цвёрдая, яна не трывае нюансаў, a дабро, дабро — гэта летуценне, памысная мара, спраўдзіць якую заўжды адкладаюць, да якой увесь час імкнуцца да зняможання сілы, гэта ўяўная рыса, якой ніколі не дасягнуць, дабро панаваць не здольна. Толькі ліха можа дайсці да сваёй мяжы і запанаваць непадзельна, адно ліху трэба служыць дзеля ўсталяван-
ня яго бачнага царства, дало
КНІГІ ОНЛАЙН
