Чужаніца
Альбер Камю
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 278с.
Мінск 1986
я; дый як тут спакойна ляжаць? Я павінен падняцца вышэй — над Ba-
мі, мае думкі ўздымаюць мяне. Такімі начамі ці, праўдзівей, такімі світанкамі — бо падзенне заўжды адбываецца на світанні — я выходжу з кватэры і імклівай хадой іду ўздоўж каналаў. Покрыва з пер’я ў матавым небе танчэе, галубы паволі ўздымаюцца ў вышыню, і ружовыя водбліскі сонца на дахах абвяшчаюць новы дзень майго стварэння сусвету. Першы трамвай на Дамраку дзінькае ў свой званочак у вільготным паветры і абуджае жыццё на самым ускрайку Еўропы — той Еўропы, дзе сотні мільёнаў маіх падданых — людзей — устаюць адначасна з пасцеляў і з горыччу ў роце шыбуюць на працу, якая нікому не ў радасць. А я ў гэты міг лунаю над усім кантынентам, які, сам не ведаючы таго, падпарадкоўваецца мне, я п’ю гаркавы абсент ранішняга сонца, п’янею ад сваіх злосных прамоў і адчуваю сябе шчаслівым. Я шчаслівы! Шчаслівы, кажу я вам! I я забараняю вам не верыць, што я шчаслівы, я шчаслівы страшэнна! О сонца, пляжы і астравы, авеяныя гліцай! О маладосць, успамін пра якую кідае ў роспач!..
Прабачце, я ўсё-ткі прылягу. Здаецца, сапраўды занадта расчуліўся. Але ж не плачу? He плачу! Ну, бывае, што казаць, часам вось так разгубішся і пачынаеш сумнявацца нават у яўных рэчах — нават калі табе ўжо адкрыта таямніца шчаслівага жыцця. Вядома, маё рашэнне не самае ідэальнае. Аднак, калі табе ўжо абрыдла тваё жыццё і ты ведаеш, што яго трэба неяк змяніць, выбіраць не прыходзіцца. Што ж рабіць, каб зрабіцца іншым? На жаль, гэта немагчыма! Каб дабіцца гэтага, трэба б было наогул зрабіцца нікім, забыць пра сябе хоць бы раз дзеля кагосыіі другога. Але як? He задавайце мне такіх цяжкіх пытанняў. Я — як той стары жабрак, які не хацеў выпускаць маёй рукі, калі я сядзеў на тэрасе адкрытай кавярні. «Ах, пане,— казаў ён,— мы зусім не такія кепскН’. Мы проста страцілі тую зорку, якая асвятляла нам шлях». Сапраўды,
мы страцілі сваю зорку, мы страцілі свой заранак і святую бязвіннасць таго, хто даруе самому сабе.
Паглядзіце — падае снег! 0, мне абавязкова трэба будзе пайсці прагуляцца. Уявіце сабе — светлая ноч, Амстэрдам заснуў, пад заснежанымі мастамі ў каналах цьмяна бліскаюць хвалі, і я, адзін, іду па пустэльных вуліцах, снег прыглушае хаду, а вакол — чысціня, мімалётная, перад заўтрашнім брудам. Зірніце на вялікія снежныя кудзеры, якія ліпнуць да шыбы. Гэта галубы, паверце, гэта галубы. Мілыя, мілыя, яны нарэшце адважыліся спусціцца, і цяпер захутваюць воды і дахі шчыльным покрывам свайго пер’я, і мігцяць за кожным акном. Якое нашэсце! Давайце ж паспадзяёмся, што яны нясуць нам добрую навіну. Што ўсе будуць уратаваныя — як вам такое, га? — менавіта ўсе, а не толькі выбраннікі, і што скарбы і цяжар жыцця ўсім падзеляць пароўну, а вы, напрыклад, пачынаючы з гэтага дня, будзеце класціся спаць на падлозе — дзеля мяне. I будзем жыць усім кагалам, а чаго там! Паслухайце, ну скажыце сумленна, вы б, напэўна, аслупянелі, каб з неба зараз па мяне спусцілася калясніца ці ўзяў бы раптам ды загарэўся снег. Вы ў гэта не верыце? Я таксама. I ўсё-такі мне абавязкова трэба будзе прагуляцца.
Ну, добра, добра, супакойцеся, буду ляжаць. I дарэчы, не вельмі давярайце майму замілавальнаму трызненню. Яно таксама мае сваю задачу. Вось так. А цяпер раскажыце мне пра сябе, я хачу паглядзець, ці дасягнула мая палымяная споведзь хоць адной сваёй мэты. Я, ведаеце, увесь час грэю надзею, што мой слухач акажацца паліцэйскім і арыштуе мяне за крадзеж «Непадкупных суддзяў». Бо за астатняе мяне нельга арыштаваць, праўда? А вось крадзеж карціны падпадае пад закон, і таму я зрабіў усё, каб выглядаць як хаўруснік: я хаваю карціну ў сябе і паказваю яе першаму-лепшаму, хто захоча яе пабачыць. Калі ж
вы мяне арыштуеце, для пачатку і гэта ўжо будзе няблага. Спадзяюся, што пасля зоймуцца і астатнім, a можа, нарэшце і адсякуць мне галаву? А што — выдатна, болей не трэба будзе баяцца смерці, і я буду ўратаваны! А вы падымеце над натоўпам маю яшчэ свежанькую галаву, каб людзі пазналі ў ёй сябе, і я зноў запаную над імі, як павучальны прыклад. На гэтым усё прыйшло б да свайго лагічнага завяршэння, і я непрыкметна б скончыў сваю кар’еру лжэпрарока, які крычыць у пустыні і не хоча адтуль выходзіць.
Але вы, вядома ж, не паліцэйскі, бо іначай усё было б занадта проста. Што? Ха! А я, ведаеце, падазраваў. Усё-такі мая дзіўная сімпатыя да вас была небеспадстаўная. Дык значыць, вы займаецеся ў Парыжы чароўнай прафесіяй адваката! Што ж, я адразу адчуў, што мы з вамі адной пароды. Мы ж усе падобныя: увесь час балбочам, хоць ні да каго не звяртаемся, і ўвесь час задаём сабе адны і тыя ж пытанні, хоць ужо загадзя ведаем адказы на іх. Дык раскажыце, калі ласка, што з вамі здарылася аднойчы на набярэжных Сены і як вам удалося ніколі не рызыкаваць жыццём? Прамоўце нарэшце тыя словы, якія ўжо доўгія гады безупынна гучаць у маёй галаве. Ну, добра, я сам скажу іх вашымі вуснамі: «0 мілая дзяўчына! Кінься ў ваду яшчэ адзін раз, дай мне яшчэ адзін шанц уратаваць нас абодвух!» Яшчэ адзін шанц, га? Якая неразважнасць! Уявіце, дарагі калега, што нас спаймаюць на слове? Давядзецца ж скакаць! Бр-р-р... А вада такая халодная! Але не хвалюйцеся. Цяпер ужо надта позна. I заўжды будзе надта позна. На шчасце!
АПАВЯДАННІ
АДСТУПНІК, або
ЗАТЛУМЛЁНЫ ДУХ
«0, каша! Каша! Трэба навесці парадак у галаве. 3 той пары, як яны адрэзалі мне язык, не ведаю, напэўна, нейкі іншы язык ажыў у маім чэрапе, нешта гаворыць ува мне ці нехта, то знянацку змаўкае, то пачынае зноў, о, я чую, я шмат чаго чую з таго, што ён кажа, але ўвесь час маўчу, каша, і варта разявіць рот — нібыта грукоча каменне. Парадак, патрэбен парадак, кажа язык, але адначасна ён кажа пра іншае, праўда, мне заўжды хацелася парадку. Прынамсі, пэўна адно: я чакаю місіянера, што павінен мяне замяніць. I вось я тут, на сцяжыне, за гадзіну ад Тагазы, схаваўся ў патрушчаных скалах, сяджу на старой стрэльбе. Над пустэльняю днее, яшчэ вельмі халодна, але зараз пачнецца сквар, гэтая зямля даводзіць да вар’яцтва, і я, за столькі гадоў, якія няможна злічыць... He! Яшчэ адно намаганне. Гэтым ранкам ці вечарам павінен прыйсці місіянер. Я чуў, яны казалі, што ён будзе з павадыром, можа быць, у іх будзе ўсяго адзін вярблюд на дваіх. Я буду чакаць, я чакаю, холад, холад — толькі ён прымушае мяне дрыжаць. Трывай яшчэ крыху, брудны раб!
0, як я ўжо доўга чакаю. Калі я быў там, у сваіх, на гэтым высокім узгор’і ў Цэнтральным Масіве, дзе былі гэтае быдла-бацькі, і віно, і штодня суп на сале, асабліва — віно, кіслае і халоднае, і гэтая доўгая зіма, і ледзяны сівер, сумёты, агідная папараць, о! як я хацеў з’ехаць, кінуць усё адразу і пачаць нарэшце жыць — па-сапраўднаму, сярод сонца і светлай вады. Я паверыў кюрэ, ён гаманіў са мной у семінарыі, ён цэлыя дні праводзіў са мной, яму не было куды спяшацца ў тым пратэстанцкім краі, дзе ён заўсёды ішоў уздоўж сцен, калі праходзіў па вёсцы. Ён гаманіў са мной пра нейкую будучыню і пра сонца, каталіцызм — гэта сонца,— казаў ён, і прымушаў мяне чытаць, ён увапхнуў лаціну ў маю таўсталобую мазгаўню: «Разумнік, гэты малы, але тугадум»,— такую таўсталобую, што за ўсё жыццё, нягледзячы на ўсе падзенні, я ні разу не ўцяў яе так, каб пайшла кроў: «Тупагаловы крэцін»,— казаў мой бацька, гэты парсюк. У семінарыі яны былі такія ганарлівыя, навічок з пратэстанцкага краю — гэта была перамога, калі я прыйшоў, яны глядзелі на мяне, як на сонца над Аўстэрліцам. Бледнаватае сонейка, трэба прызнаць, і ўсё праз гарэлку, яны пілі гаркавае віно, і цяпер у іх дзяцей гнілыя зубы, хр-хр, забіць свайго бацьку, вось што трэба было, але можна не апасацца, што ён выправіцца сюды з місіяй — ён даўно ўжо здох, кіслае віно нарэшце прадзіравіла яму чэрава, значыць, застаецца адно — забіць місіянера.
Я маю за што паквітацца з ім і з яго настаўнікамі, з маімі настаўнікамі, якія ашукалі мяне, з усёй гэтай гідкай Еўропай, мяне ўсе ашукалі. Місія! Ва ўсіх у іх было адно гэтае слова на вуснах, пайсці да дзікуноў і сказаць: «Вось мой бог, глядзіце на яго, ён ніколі не б’е і не забівае, ён загадвае мяккім голасам, ён падстаўляе другую шчаку, гэта самы вялікі з усіх багоў, абярыце яго, зірніце, якім добрым, якім лепшым за
іншых зрабіў ён мяне, зняважце мяне, і ў вас будзе гэтаму доказ». Але, я даў веры, хр-хр, я адчуваў сябе лепшым, я памажнеў, быў амаль што прыгожы і прагнуў знявагі. Калі мы шчыльнымі і чорнымі шэрагамі ішлі пад летнім грэнобльскім сонцам і насустрач нам трапляліся дзяўчаты ў лёгкіх сукенках, я не адводзіў вачэй, я пагарджаў імі, я чакаў, каб яны мяне зняважылі, і часам яны смяяліся. Я думаў тады: «Няхай яны мяне ўдараць, няхай плюнуць у твар»,— і іх смех, далібог, гэта было тое самае, ашчацінены зубамі і кпінамі, ён працінаў наскрозь, знявага і боль былі такія ласкавыя! Мой духоўнік не разумеў, калі я журыўся: «Ды што вы, у вас шмат дабрыні!» Дабрыні! Кіслага віна — вось чаго ўва мне было шмат, але тым было лепш, бо як зробішся лепшым, калі ты не благі, з усяго, чаму мяне навучалі, гэта я зразумеў выдатна. Я наогул зразумеў толькі гэта, адзіную думку, і вось, разумненькі тугадум, я вырашыў дайсці да канца, я ішоў насустрач пакаранню, я ўрэзваў сабе ў ежы, нарэшце, я таксама — я хацеў быць узорам, хацеў, каб мяне бачылі і каб, убачыўшы мяне, ушанавалі таго, хто зрабіў мяне лепшым, каб праз мяне ўславілі майго бога.
Дзікае сонца! Яно падымаецца і мяняе пустэльню, тут няма болей колеру горнага цыкламену, о мае горы, і снег, гэты мяккі, ласкавы снег, але не, тут усё бруднажоўтае, няўдзячны час перад вялікім асляпленнем. Нічога, нічога на ўсім даляглядзе перада мной, там, дзе пляскатае ўзгор’е губляецца ў карагодзе пакуль яшчэ мяккіх фарбаў. А ззаду, за мной, сцяжына паўзе да дзюны, за якой хаваецца Тагаза, яе сталёвае імя б’ецца звонам у маёй галаве ўжо столькі гадоў. Першы, хто сказаў мне пра гэты горад, быў стары, падслепаваты свяшчэннік, які дажываў свой век у нашай плябаніі, але чаму першы, ён быў адзіны, а мяне, у яго апавяданні мяне здзівілі не гэты горад, вычасаны з
солі, і не яго белыя сцены пад задушлівым сонцам, не, мяне здзівіла жорсткасць яго жыхароў, дзікуноў, што жылі ў гэтым горадзе, закрытым усякаму прышламу, толькі адзін, адзіны з усіх, хто спрабаваў трапіць сюды, адзін здолеў расказаць, што ён убачыў. Яны спісяжылі яго пугай і выгналі ў пустэльню, насыпаўшы солі на раны і ў рот, ён сустрэўся з качэўнікамі, якія, нечакана, паставіліся да яго спагадна, і гэта была ўдача, а я, з той пары, я мроіў яго расказам, я марыў пра гэта спякотнае неба і пякучую соль, я хацеў убачыць гэты дом фетыша і яго рабоў; што можна было знайсці болей варварскага, што магло яшчэ больш спакушаць? Але! Вось у чым была мая місія, вось да каго я мусіў пайсці, каб паказаць свайго бога.
Яны ўгаворвалі мяне ў семін
КНІГІ ОНЛАЙН
