Чужаніца
Альбер Камю
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 278с.
Мінск 1986
рыі, яны хацелі мяне адахвоціць ад гэтай думкі — трэба пачакаць, гэта не тая краіна, куды трэба ісці з місіяй, я яшчэ не выспеў для гэтага, мне трэба прайсці адмысловую падрыхтоўку, зведаць, хто я ёсць сам, і апроч таго — мяне трэба спачатку выпрабаваць, ужо потым яны пабачаць. Але галоўнае, пакуль што — чакаць! О не! Калі ім так ужо рупіла, я быў гатовы прайсці адмысловую падрыхтоўку і іспыты, бо яны адбываліся ў Алжыры і адно набліжалі мяне да месца, але што да астатняга, я ўпарта круціў сваёй тупой галавой і паўтараў заўсёды адно — пайсці да самых бязлітасных дзікуноў, жыць іх жыццём, і там, у іх, у самым доме іх фетыша, паказаць ім на сваім прыкладзе, што праўда майго бога — наймагутнейшая. Вядома, яны будуць мяне зневажаць, але знявагі мяне не палохалі, яны былі неабходныя, каб паказаць ім, дзе праўда, і тым, як я іх знясу, я падпарадкую гэтых дзікуноў, я скару іх, як магутнае сонца. Магутнасць — вось было тое слова, што я безупынна круціў на сваім языку, я марыў пра абсалютную ўладу, тую ўладу, што прымушае ўкленчыць, упасці на зямлю, якая загадвае саперніку здацца і нарэшце пры-
няць тваю веру, і чым болей сапернік сляпы, бязлітасны, упэўнены ў сабе і непахісны ў сваім перакананні, тым болей яго прызнанне сведчыць пра магутнасць Taro, хто змусіў яго скарыцца. Перавярнуць у сваю веру слаўных, але крыху заблудных людзей — вось што было мізэрненькім ідэалам нашых свяшчэннікаў, і я пагарджаў імі — за тое, што ў іх ёсць такая ўлада, і яны адважваюцца на такія драбніцы, у іх не было веры, а ў мяне — была, я хацеў быць прызнаны, нават самімі катамі, я хацеў кінуць іх на калені, прымусіць закрычаць: «Божа, вось твая перамога»,— я хацеў адным сваім словам панаваць над цэлым войскам драпежных злыдняў. О, я быў упэўнены, што, думаючы так, маю рацыю, я ніколі ні ў чым не быў так упэўнены, але калі ў мяне ёсць думка, калі я маю ідэю, я не выпускаю яе, і гэта мая сіла, але, мая сіла, за якую яны ўсе мяне шкадавалі!
Сонца паднялося вышэй і пачынае пячы мне лоб. Каменне вакол глуха патрэсквае, адно руля ў стрэльбы па-ранейшаму свежая — свежая, як трава на лугах, як некалі вячэрні дождж, калі ціха варыўся суп, і яны чакалі мяне, мае бацька і маці, яны часам усміхаліся мне, і я іх любіў, напэўна. Але з гэтым кончана, спякотнае мроіва падымаецца над сцяжынай, хадзі ж, мі,сіянер, хадзі, я чакаю цябе, я ведаю, чым адказаць на тваё пасланне, мае новыя настаўнікі навучылі мяне, і я знаю, яны маюць рацыю, трэба звесці рахункі з любоўю. Калі я ўцёк з семінарыі, у Алжыры, я ўяўляў іх іначай, гэтых варвараў, адно толькі было праўдаю ў маіх марах, яны злыя. Я ўкраў грошы ў манастырскага скарбніка, скінуў расу, перасек Атлас, высокія пляскатыя ўзгор'і і пустэльню, шафёр транссахарскага аўтобуса смяяўся з мяне: «Не хадзі тудьі»,— ён таксама, ды што на ўсіх іх найшло, а потым былі пясчаныя хвалі, сотні кіламетраў, уздыбленыя, яны насоўваліся і адступалі пад подыхам ветру, і потым — зноў гара.
уся ў чорных спічастых піках з завостраным, нібыта сталёвым грэбенем, а далей спатрэбіўся павадыр, трэба было прабіцца скрозь гэты бясконцы акіян з бурага камення, які выў ад спёкі, апаляў тысячамі вогненных люстраных асколкаў, трэба было выйсці да гэтага месца, гэтай мяжы паміж землямі чорных і белай краінай, дзе высіцца салявы горад. А грошы, тыя грошы ў мяне ўкраў павадыр, наіўны, як заўсёды наіўны, я яму іх тады паказаў, і ён збіў мяне і пакінуў на гэтай сцяжыне, вось тут, якраз непадалёк ад гэтага месца: «Псюк, вось тая дарога, у мяне ўсё-такі ёсць нейкі гонар, ідзі ж, ідзі туды, яны навучаць цябе»,— і яны мяне навучылі, о, праўда, яны, як гэтае сонца, што паліць бясконца і не згасае ніколі, хіба што ўначы, яно паліць заўсёды, люта і пыхліва, яго пякучыя дзіды ляцяць адусюль, вылятаюць раптам з зямлі, о, схавацца, схавацца, хутчэй схавацца, пад гэтай высокай скалой, пакуль яшчэ ўсё не паплыло ў спякотным мроіве.
Тут хораша, засень. Як можна жыць у гэтым салявым горадзе, на дне гэтай лагчыны, поўнай белага сквару? На ўсіх яго роўных сценах, груба высечаных і абчасаных вострым кайлом, кожная выбоінка, пакінутая ўдарамі кіркі, тапырыцца сляпучай луской, густы бялявы пясок забіваецца ў іх бляклаю жоўтаю фарбай, але варта дзьмухнуць добраму ветру, як ён вымятае роўныя сцены і пляскатыя дахі, і ўсё зноў запаляецца вогненнай белатой, пад задушлівым небам, таксама надраеным аж да блакітнай сваёй шкарлупіны. Я слепнуў такімі днямі, калі нерухомае вогнішча нястомна шугала і трашчала над белымі дахамі, якія, здавалася, лезлі адзін на адзін, злітоўваліся, нібыта ў той дзень, калі, ужо вельмі даўно, яны ўсёй талакой накінуліся на салявую гару, спачатку зраўнялі яе, a потым, у суцэльным каменні, прарэзалі вуліцы, нутро дамоў і вокны ці нібыта — але, так будзе нават слуш-
ней,— нібыта яны выразалі сваё белае пякучае пекла струменем кіпеню, толькі каб паказаць, што здольныя жыць там, дзе ніхто ніколі не здолее, за трыццаць дзён да ўсяго жывога, у гэтай лагчыне сярод пяскоў, дзе паўдзённая спёка не дазваляе ніякага кантакту паміж людзьмі, будуе між імі краты з нябачнага полымя і вадкіх дымлівых крышталёў, а начны холад настае так знянацку, што адразу выстуджвае іх каменна-салявыя ракавіны і прымушае раптам застыць аднаго за адным гэтых чорных эскімосаў, начных жыхароў перасохлага лядовага берага, што трасуцца ў сваіх настылых скрынях-іглу. Яны чорныя, так, яны чорныя, бо заўсёды носяць доўгую чорную вопратку, і соль, якая праела іх да самых пазногцяў, якую яны горка комчаць доўгімі начамі падчас свайго палярнага сну, соль, якую яны п’юць разам з вадою з адзінай крынічкі, выскрабенай у бліскучай каменнай зямлі, пакідае на іх змрочных сутанах рагі, падобныя да слімаковых дарожак пасля дажджу.
Дождж, о ўсявышні, адзіны сапраўдны, доўгі і ўпарты дождж з твайго неба! I тады, нарэшце, гэты пачварны горад, неўпрыкмет падмыты вадой, паціху асядзе і, немінуча, растане ўвесь, цалкам, сплыве студзяністым патокам, знясе ў пясок сваіх бязлітасных жыхароў. Адзіны сапраўдны дождж, о ўсявышні! Ды дзе, які ўсявышні, усявышнія тут — яны! Яны пануюць над усім, над сваімі бясплоднымі хатамі, над чорнымі рабамі, якіх прымушаюць паміраць у сваіх maxTax, кожная салявая пласціна каштуе жыцця чалавеку ў гэтых паўдзённых краях, яны праходзяць, маўклівыя, завінутыя ў свае жалобныя тогі, у мінеральнай белі вуліц, і калі апускаецца ноч і ўвесь горад здаецца малочнаю зданню, з пахілаю галавой, яны ўваходзяць у сутонне сваіх дамоў, дзе соль квола зіхціць на сценах. Яны спяць, спяць бязважкім сном, а калі пачынае днець, яны прачынаюцца і адразу выносяць
свой вырак, і б’юць, і кажуць, што толькі яны — той адзіны народ, што толькі іх бог — сапраўдны і падпарадкоўвацца трэба яму. Яны ўсявышнія нада мной, ім невядомая літасць, і як усякі ўсявышні, яны хочуць быць адзінымі — адзінымі, хто рушыць наперад, адзінымі, хто пануе, бо яны — адзіныя, у каго хапіла адвагі збудаваць у пяску і солі гэты спякотна-марозны горад. А я...
О, каша, якая каша, калі падымаецца сквар, я сплываю потам, яны — ніколі, цяпер ужо ўгрэўся і цень, я адчуваю сонца на камені, што навіс нада мной, яно б’е, малоціць бы молатам па ўсім каменні навокал, і гэта — музыка, неабсяжная музыка поўдня, на сотні кіламетраў вакол, вібруюць паветра і камень, хр-р-р, а я, як некалі вельмі даўно, я слухаю гэтую цішу. Але, гэта тая самая ціша, што сустрэла мяне колькі гадоў назад, калі іхняя варта прыцягнула мяне да іх, на самае сонца, на сярэдзіну пляца, з якога пляскатыя дахі ўздымаліся вірам угору, пад самую накрыўку блакітнага неба, што важка ляжала на беразе гэтай лагчыны. Мяне кінулі на калені, на дно гэтай белай патэльні, вочы мне выядалі балючыя соль і агонь, што джгалі адусюль, з усіх сцен, збялелы ад стомы, з вухам, акрываўленым пасля ўдару павадыра, я ляжаў перад імі, а яны, вялікія, чорныя, глядзелі на мяне і маўчалі. Дзень запёкся ў зеніце. Пад жалезнымі ўдарамі сонца неба, да белі распаленая бляха, доўга звінела ў паветры, і гэта была тая самая ціша, яны глядзелі на мяне, ішоў час, а яны ўсё глядзелі, глядзелі, і я ўжо не мог вытрымліваць іхніх позіркаў, і ўсё болып задыхаўся, і нарэшце заплакаў, і тады, раптам, яны павярнуліся да мяне спінамі і ўсе разам рушылі ў адным напрамку. А я ўсё стаяў, на каленях, і бачыў адно іх бліскучыя ад солі ногі ў чырвоных і чорных вятроўках, што вынырвалі з-пад доўгіх і змрочных халатаў, крыху задзіраючы падол, падымаючы насок,
лёгка стукаючы абцасам аб глебу, і калі пляц апусцеў, мяне пацягнулі ў дом фетыша.
Як сёння пад гэтай скалой, калі сонца свідруе каменную глыбу над маёй галавой, я доўгімі днямі сядзеў на кукішках у доме фетыша, крыху вышэйшым за іншыя, абгароджаным плотам з солі, без вокнаў, ахінутым у іскрысты змрок. Доўгімі днямі мне прыносілі піць толькі місу гаркава-салёнай вады і кідалі, нібыта курыцы, жменю зерня, якое я збіраў па драбочку. Удзень дзверы былі заўсёды зачыненыя, але цемра ўсё роўна крыху святлела, нібы неадольнаму сонцу ўдавалася прасачыцца праз тоўстыя салявыя муры. He было ніякай лямпы, ні каганца, але сунучыся навобмацак уздоўж сцен, я адчуваў пад пальцамі нізкі сухога пальмавага лісця, якое ўпрыгожвала пакой, і ўглыбіні — маленькія, груба абчасаныя дзверы з ледзь прыкметнаю ручкай. Доўгімі днямі пазней, калі я ўжо не мог злічыць ні начэй, ні гадзін, але зерне мне кідалі ўжо не менш за дзесяць разоў, і я ўжо паспеў сабе выскрабці яміну пад нечыстоты, якія марна прысыпаў, бо вакол усё роўна тхнула бярложным смуродам, але многа пазней дзверы раптам шырока расчыніліся, і яны ўвайшлі.
Адзін рушыў да мяне. Я сядзеў на кукішках у куце, адчуваючы, як шчокі мне паліць соль, і, дыхаючы пыльным пахам пальмавых лісцяў, глядзеў на яго. Ён спыніўся за метр ад мяне і доўга моўчкі ўзіраўся мне ў твар, знак — і я ўстаў, ён зноў глядзеў на мяне сваімі бліскуча-абыякавымі металічнымі вачыма на конскім смуглявым твары, потым падняў руку. Гэтаксама бясстрасна ён ухапіў мяне за ніжнюю губу, пацягнуў да сябе, пакуль не разадраў яе да самага мяса, і, не расціскаючы пальцаў, прымусіў перакруціцца вакол і адступіць на сярэдзіну пакоя, а потым пацягнуў за губу яшчэ, каб я ўпаў на калені, і, кінуўшы там, атупелага ад болю, з акрываўленым ротам, адышоў да дру-
гіх, што стаялі ўздоўж сцен.
КНІГІ ОНЛАЙН
