Чужаніца
Альбер Камю
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 278с.
Мінск 1986
ў Еўропу, рацыю і гонар, і крыж. Але, я мусіў прыняць рэлігію сваіх уладароў, але, але, я быў раб, аднак калі я таксама бязлітасны — я ўжо не раб, нягледзячы на звязаныя ногі, на нямы без’языкі рот. 0, які сквар, ён даводзіць мяне да вар’яцтва, уся пустэльня крычыць пад невыносным святлом, а таго, Пана лагоды, адно імя якога прымушае мяне здрыгануцца,— я адмаўляю яго, бо цяпер ён мне добра вядомы. Ён летуценіў, ён мроіў, ён хацеў схлусіць, а яны выразалі яму язык, каб ягонае слова больш не ашуквала свет, прыбілі яго цвікамі, яго бедную галаву, як цяпер у мяне, о, каша, як я стаміўся і зямля не скаланулася, я ўпэўнены ў гэтым, бо забілі не праведніка, я адмаўляюся гэтаму верыць, праведнікаў няма, ёсць бязлітасныя настаўнікі, уладары, што нясуць з сабой панаванне няўмольнае праўды. Так, толькі ў фетыша ёсць моц і сіла, ён адзіны — бог у гэтым свеце, і яго запавет — нянавісць, што крыніца ўсяго жыцця, што выток свежай вады, свежай, як мята, што апякае рот і ледзяніць вантробу.
Я змяніўся тады, і яны зразумелі гэта, пры сустрэчы я цалаваў ім руку, я быў свой сярод іх і ўвесь час захапляўся імі, я ім давяраў і спадзяваўся, што яны скалечаць маіх, выдзеруць ім языкі, як некалі выдзерлі мне. I калі я даведаўся, што хутка прыйдзе місіянер, я зразумеў, што павінен рабіць. У той дзень, падобны да іншых, такі самы сляпучы дзень, які доўжыўся цэлую вечнасць, адвячоркам на грэбені лагчыны раптам узнік вартавы, ён бег, і колькі хвілін пазней мяне зацягнулі ў дом фетыша, зачынілі за мною дзверы. Са мною застаўся адзін, ён прымусіў мяне ляжаць, на зямлі, у сутонні, пагражаючы востраю шабляй, падобнай на крыж, доўга была цішыня, і потым, нарэшце, нейкі нязвыклы шум напоўніў заўсёды маўклівы горад, то былі галасы, якія я доўта не мог распазнаць, бо яны гаварылі маёю мовай, і як толькі яны прагу-
чалі, лязо апусцілася мне да вачэй, і мой вартавы пільна зірнуў на мяне ў цішыні. Два галасы наблізіліся да нас, я іх чую дагэтуль, адзін запытаўся, чаму гэты дом вартуюць і ці не трэба выламаць дзверы, мой лейтэнант, другі адказаў: «Не»,— адрывістым голасам, і праз хвіліну дадаў, што заключаны дагавор, горад згаджаецца прыняць гарнізон з дваццаці салдат — з умовай, што тыя паставяць свой лагер за гарадскімі мурамі і абавяжуцца паважаць мясцовыя звычаі. Салдат засмяяўся, яны падаюцца, але афіцэр не разумеў, ва ўсякім выпадку, яны ўпершыню пагадзіліся кагосьці прыняць, каб дагледзець дзяцей, і гэтым чалавекам мусіў стаць гарнізонны свяшчэннік. Голас зноў засмяяўся, каб не салдаты, яны б адрэзалі таму свяшчэнніку, ён сам разумее — што. «О! — адказаў афіцэр.— Што вы, не. I дарэчы, айцец Бэфор прыйдзе раней ад гарнізона, ён будзе тут праз два дні». Я болей нічога не чуў, я ляжаў на зямлі, нерухомы, прыціснуты вострым лязом, боль працінаў маё цела, нібыта ўва мне вар’явалася кола нажоў і шыпоў. Яны звар’яцелі, вар’яты, яны дазваляюць даткнуцца да гэтага горада, да іх непераможнай магутнасці, да сапраўднага бога, а той, ён хутка мусіць прыйсці, і яму не адрэжуць язык, ён нагла распушыць свой хвост, выставіць сваю добрасць, і нічога не сплаціць за гэта, не ўбачыць нават знявагі. Панаванне ліха зноў будзе аддалена, і зноў пачнуцца сумненні, зноў будзе страчаны час на пустыя мары аб немагчымым дабры, на бясплённыя намаганні, што нясуць з сабой толькі знямогу, замест таго каб паскорыць прыход адзіна-магчымага царства, я глядзеў на грозны клінок, што навіс нада мной, о магутнасць, ты адна пануеш над светам! О магутнасць... а горад патроху пусцеў, аціхаў ад нязвыклага шуму, і вось нарэшце адчыніліся дзверы, і я застаўся адзін, спапялёны, спалены горыччу, толькі фетыш быў побач са мной, і я прысягнуў яму ўра-
таваць маю новую веру, маіх ісцінных уладароў, майго дэспатычнага бога, здрадзіць, здрадзіць, што б там ні стала!
Хр-р, спёка крыху адпусаке, каменне больш не дрыжыць, я магу цяпер выйсці з нары і зірнуць на пустэльню, на тое, як, адна за адной, яе пакрываюць жоўтая, вохравая, а потым, хутка ўжо, шызая фарбы. Гэтай ноччу я пачакаў, пакуль яны ўсе заснуць, яшчэ загадзя я ўшчаміў у дзвярах замочную засаўку і потым выйшаў, сваёю звычайнай хадой, вымеранай вяроўкай, я ведаў усе вуліцы, знаў, дзе тая старая стрэльба, якую мне трэба ўзяць, і дзе такі выхад, які не вартуюць, і вось я прыйшоў сюды, я прыйшоў сюды ў той час, калі ноч выцвітае над жменькаю зорак, а колер пустэльні трошкі гусцее. I цяпер мне здаецца, што я доўгія дні сяджу тут, зашыўшыся ў скалы. Хутчэй, хутчэй, о, хутчэй бы ўжо ён прыйшоў! Праз хвіліну яны спахопяцца і кінуцца мяне шукаць, яны паляцяць па сцяжынах ва ўсе бакі, ім невядома, што я пайшоў дзеля іх, каб лепей ім слугаваць, о, гэтая млявасць у нагах, я п’янею ад голаду і нянавісці. О-о-о! Вунь! Там, хр-р, хр-р, у самым канцы сцяжыны, два вярблюды, растуць, бягуць інаходдзю, падвоеныя кароткімі ценямі, нясуцца сваёю звычайнай, шпаркаю і летуценнай хадой. Нарэшце, вось яны, вось!
Стрэльбу, хутчэй, зараджай. О фетыш, мой божа, ты тут, няхай жа ўмацуецца твая магутнасць, няхай расплодзіцца крыўда і над светам праклятых запануе нарэшце бязлітасная нянавісць, няхай назаўжды ўладаром і настаўнікам стане злыдзень і кат, няхай жа нарэшце ўсталюецца царства, дзе ў адзіным салёнажалезным горадзе чорныя тыраны будуць акрутна ўладарыць і панаваць! А цяпер, хр-р, хр-р, агонь па лагоднасці, агонь па бяссільнасці і яе дабрадзейству, агонь па тых, хто замінае прыходу ліха, агонь, агонь, і вось, яны куляюцца, падаюць, а вярблюды бягуць да
небакраю, узганяючы чорныя гейзеры птахаў у непарушнае неба. Я смяюся, смяюся, а той, вось ён —• курчыцца ў сваёй пагарджанай сутане, ён крыху падняў галаву, ён глядзіць на мяне, на мяне, яго ўсемагутнага ўладара з перавязанымі нагамі, чаму ён яшчэ ўсміхаецца, я раструшчваю гэтую ўсмешку! 0, як прыемна гучыць удар прыкладам у твар дабрыні, сёння, сёння нарэшце ўсё даведзена да завяршэння, і ў пустэльні, паўсюль, на гадзіны вакол, шакалы прынюхваюцца да нячутнага ветру, і бягуць цярплівым трушком, да банкету над падлай, які іх чакае. Перамога! Я працягваю рукі да неба, якое мякчэе, па дальнім краі разліваецца ледзь прыкметны фіялетавы цень, о ночы Еўропы, радзіма, дзяцінства, навошта ж я плачу ў такі трыумфальны час?
Ён варухнуўся, не-пе, гэты гук прыйшоў не адсюль, ён ляціць зусім з іншага боку, вунь — то яны набягаюць, ляцяць, нібы змрочныя птахі, мае ўладары, яны мкнуць да мяне, і хапаюць, ах, ох, правільна, біце, яны баяцца свайго згвалтаванага, расшкуматанага горада, баяцца мсціўцаў-салдат, якіх я наклікаў на святую святых, вось што трэба было! Бараніцеся ж, біце, біце, спачатку мяне, бо праўда — за вамі! 0 мае ўладары, яны перамогуць салдат, перамогуць любоў і слова, і знікнуць у пустэльнях, а потым пяройдуць моры, захінуць сваім чорным крыллем святло над Еўропай,— біце ў вочы, правільна, біце ў жывот,— пасеюць соль над усім кантынетам, і ўсё, што расце, пачэзне, уся маладосць — пагасне, і нямыя натоўпы з вяроўкамі на нагах пацягнуцца побач са мной па сусветнай пустэлыіі пад бязлітасным сонцам правільнай веры, і я буду ўжо не адзін. Ах, які боль, як балюча яны мяне б’юць, іх раз’юшанасць вельмі прыемная, вось і воінскае сядло, на якім мяне распінаюць, літасці, я смяюся, як прыемна адчуць гэты ўдар, што мяне прыцінае да крыжа, як цвік.
О, як ціха, пустэльня маўчыць. Ужо ноч, я адзін, паміраю ад смагі. Зноў чакаць, але што там за гукі, здалёк, можа быць, пераможцы-салдаты, не, не трэба, і нават калі перамогуць салдаты, яны не настолькі бязлітасныя, і не здолеюць панаваць, і зноў скажуць, што трэба стаць лепшым, і зноў мільёны людзей па-ранейшаму будуць вагацца, раздзірацца між злом і дабром, о мой фетыш, нашто ты пакінуў мяне? Усё кончана, хочацца піць, цела згарае ад смагі, і самая цёмная ноч пакрывае мне вочы.
Гэты доўгі, бясконцы сон, прачынаюся, не, я ўжо хутка мушу памерці, пачынае займацца на дзень, гэты першы прамень, гэты золак — дзеля іншых, для тых, каму жыць, для мяне ж — няўмольнае сонца і мухі. Хто тут гаворыць, нікога, неба не расчыняецца, не, і бог не гаворыць у пустэльні, адкуль жа гучыць гэты голас, што кажа: «Калі ты згодзішся памерці за моц і нянавісць, хто зможа прабачыць нам?» А можа, гэта гаворыць другі мой язык, ува мне, або той, што ніяк не хоча памерці, каля маіх ног, і ўвесь час паўтарае: «Мацуйся, мацуйся, мацуйся»? О! Раптам я зноў памыліўся! Былыя браты мае, людзі, адзіны ратунак, якая самота, не пакідайце мяне! Вось, вось я, тут, ты хто, увесь разадраны, з акрываўленым ротам, гэта ты, мой шамане, салдаты ўзялі верх над табой, і агонь пажырае ўжо соль, гэта ты, уладар мой, мой мілы. Скінь жа гэта аблічча нянавісці, будзь жа добры нарэшце, мы з табой памыліліся, і мы ўсё пачнём зноў, мы зноў адбудуем горад спагады і літасці, я хачу вярнуцца дамоў. Ага, дапамажы мне, вось так, працягні сваю руку, дай...»
Жменя солі забіла рот балбатліваму рабу.
НЯМКІ
Была сярэдзіна зімы, але над горадам, які ўжо прачнуўся і рупіўся тысячай спраў, падымалася цёплае прамяністае сонца. За дамбай просінь мора гублялася ў бліскучым блакіце неба. Але Івар не бачыў гэтага. Ён цяжка каціў па бульвары, які ішоў над портам. Яго пакалечаная нага нерухома ляжала на адмысловай педалі, якую ён прырабіў да веласіпеда, а другая працавала за дваіх, перамагаючы каменны брук, вільготны яшчэ ад начной расы. Ён ехаў не падымаючы галавы, увесь скурчыўшыся на сядле, і стараўся трымацца далей ад рэек, па якіх некалі хадзіў трамвай. Часам ён рэзка паварочваў руль, збочваў, каб прапусціць машыны, што абганялі яго, і разпораз локцем адкідаў за спіну торбу, у якую Фернанда паклала яму сняданак. У гэты момант ён з горыччу думаў пра тое, што ляжала ў гэтай торбе. Замест яго любімага амлета па-іспанску ці смажанага на алеі біфштэкса, між дзвюх скібак хлеба там быў усяго толькі скрылік сыру.
Дарога да майстэрні яшчэ ніколі не здавалася яму такой доўгай. Ну але, ён таксама старэў. Хоць у свае сорак год ён па-ранейшаму быў сухарлявы і гнуткі, бы вінаградная лаза, але мускулы саграваліся ўжо не так хутка. Часам, чытаючы спартыўныя навіны, дзе трыццацігадовага спартсмена называлі ветэранам, ён паціскаў плячыма. «Калі гэта ветэран,— казаў ён Фернандзе,— дык мне ўжо, відаць, пара ў шпіталь на ложак». Але ён ведаў, што журналіст у пэўным сэнсе мае рацыю. У трыццаць год сіла пачынае ўжо непрыкметна слабець. А ў сорак, хоць на спачынак яшчэ не пара, не, але спакваля, загадзя да яго пачынаеш рыхтавацца. Ці не таму ён даўно перастаў глядзець на мора, калі ехаў праз увесь горад у бандарню? Калі яму было дваццаць, ён не мог на яго наглядзецца, мора прадказ-
вала яму прыемны адпачынак
КНІГІ ОНЛАЙН
