Чужаніца
Альбер Камю
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 278с.
Мінск 1986
а пляжы ў канцы працоўнага тыдня. Нягледзячы на кульгавасць, а можа, менавіта праз яе ён заўсёды любіў плаваць. Потым прайшлі гады, ён ажаніўся з Фернандай, нарадзіўся сын; каб зарабіць на хлеб, яму давялося па суботах дадаткова працаваць у бандарні, а ў нядзелю браць заказы ў прыватнікаў. Патроху ён адвыкся ад гэтых бурных дзён, што напаўнялі яго маладое цела жыватворным сокам. Глыбокая, чыстая плынь, спякотнае сонца, дзяўчаты, вольнае цела — у гэтым краі не было іншага шчасця. I яно адыходзіла разам з маладосцю. Івар па-ранейшаму любіў мора, але цяпер мог глядзець на яго толькі ўвечары, калі блакіт бухты ўжо крыху згасаў. Гэта быў прыемны час, калі ён пасля працы сядаў на тэрасе свайго дома, трымаючы ў руцэ запацелую шклянку ганушоўкі. Хораша было адчуваць на сабе чыстую кашулю, так умела адпрасаваную Фернандай. Апускаўся вечар, неба ахіналася ў мяккую вынегу, і суседзі, якія вялі з Іварам нейкую гамонку, раптам паніжалі голас. Ён не ведаў тады — ці ён шчаслівы, ці — наадварот — яму хочацца плакаць. Прынамсі, у такія хвіліны ён заміраў у нейкім супакаенні, і яму заставалася толькі адно — чакаць, хоць ён і сам не ведаў чаго.
Але раніцай, калі ён ехаў на працу, глядзець на мора ён цяпер не любіў. Яно, як і раней, заўжды выбягала яму насустрач, але іх спатканне пераносілася толькі на самы вечар. Гэтым ранкам ён ехаў, панурыўшы галаву, і кожны метр дарогі даваўся яму цяжэй, чым звычайна, бо на душы ў яго таксама ляжаў цяжар. Калі ўчора ён вярнуўся ўвечары са сходу і сказаў, што заўтра яны зноў выходзяць на працу, Фернанда ўзрадавалася. «Што,— сказала яна,— значыць, гаспадар дае вам прыбаўку?» Але ніякай прыбаўкі гаспадар не даваў, забастоўка правалілася. Яны дзейнічалі дрэнна, гэта трэба было прызнаць, Прычынай за-
бастоўкі была злосць, і тое, што прафсаюз паставіўся да яе без асаблівага энтузіязму, было слушна. Дый нарэшце, паўтара дзесятка рабочых — не бог ведае што, прафсаюз прымаў ва ўлік іншыя бандарні, а тыя не падтрымалі. I крыўдаваць на іх за гэта не даводзілася. Бандарная справа, якой пагражала будаванне наліўных суднаў і аўтацыстэран, была зусім не на ўздыме. Барылаў і бочак рабілі ўсё менш і менш, і ў асноўным займаліся рэпарацыяй старых вінных чопаў. Вядома, уладальнікі бандарань бачылі, што справы ў іх ідуць на глум, але прыбытак свой усё ж імкнуліся захаваць, і самым простым для гэтага ім здавалася замарозіць заробак рабочых, не гледзячы на рост цэн. А што рабіць бондару, калі бандарства знікае? Рамяство не памяняеш, калі палажыў столькі працы, каб яму навучыцца. А бандарства было рамяство цяжкае і патрабавала доўгай вывучкі. Рэдка знойдзецца такі бондар, які здолее прыгнаць пукатыя клёпкі, амаль герметычна змацаваўшы іх на агні і сціснуўшы абручом, без дапамогі пакулля ці іншай ушчыльнёўкі. Івар гэта ўмеў і ганарыўся гэтым. Памяняць рамяство — яшчэ нічога, але адмовіцца ад таго, што ведаеш, ад свайго ўласнага майстэрства — нялёгка. Прафесія добрая, а працы няма, нідзе не дзенешся — трэба прымірыцца. Але і прымірыцца таксама нялёгка. Няпроста трымаць язык за зубамі, не мець магчымасці шчыра выказаць свае думкі і вось так, кожную раніцу ездзіць на працу, згінаючыся ад стомы, якая павялічваецца кожны раз усё больш і больш, каб у канцы тыдня атрымаць тое, што табе зробяць ласку падаць — нейкія мізэрныя грашы, жыць на якія ўсё цяжэй і цяжэй.
I тады іх апанавала злосць. Двое ці трое спачатку яшчэ вагаліся, але пасля першых размоў з уладальнікам бандарні раззлаваліся і яны. Уладальнік заявіў, што таргавацца з імі не збіраецца — хто працаваць не хоча, можа ісці. 3 людзьмі так не размаўляюць.
«Ён што думае,— сказаў тады Эспазіта,— што мы спусцім перад ім штаны?» Зрэшты, уладальнік быў неблагі хлопец. Майстэрня перайшла яму ў спадчыну ад бацькі, ён у ёй вырас і з маленства ведаў амаль усіх рабочых. Часам ён запрашаў іх закусіць — проста тут, у бандарні; яны смажылі сардзіны ці крывяную каўбасу, падкідаючы ў агонь габлюшкі, і пагутарыць з ім вось так, за кілішкам віна, было сапраўды прыемна. На Новы год ён заўсёды даваў кожнаму па пяць бутэлек добрага сухога віна, а калі нехта хварэў ці проста выпадала нейкая прычына — вяселле або хрэсьбіны,— рабіў і грашовыя падарункі. Калі ў яго нарадзілася дачка, усім былі паднесены цукеркі. Двойчы ці тройчы ён запрашаў Івара на паляванне ў свой маёнтак на ўзбярэжжы. Ён любіў сваіх рабочых і часта прыгадваў, што ягоны бацька таксама пачынаў як звычайны чаляднік. Але ён ніколі не заходзіў да іх дамоў, ён не ўяўляў сабе, што гэта такое. Ён думаў толькі пра сябе, бо ведаў толькі тое, што робіцца ў яго доме. I вось цяпер заявіў, што таргавацца з імі не збіраецца. Іначай кажучы, ён таксама занаравіўся. Але ж ён мог сабе гэта дазволіць.
Яны дамагліся згоды прафсаюза, і майстэрня спыніла працу. «Можаце не клапаціцца, каб выстаўляць свае пікеты,— сказаў уладальнік.— Калі майстэрня не працуе, я толькі выйграю». Гэта была няпраўда. Але і яна не ўладкавала справы, бо гэтым ён казаў ім у твар, нібы дае працу дзеля міласці. Эспазіта ашалеў ад гневу і сказаў гаспадару, што ён не чалавек. Тады той таксама закіпеў, наліўся крывёй, і іх давялося разнімаць. Але рашучаць гаспадара ўсё ж уразіла рабочых. I вось дваццаць дзён забастоўкі, дома — сумныя твары жанок, двое ці трое хлопцаў ужо пачалі траціць надзею, і нарэшце прафсаюз параіў саступіць, паабяцаўшы быць пасрэднікам і дамовіцца аб аплаце дзён забастоўкі за кошт дадатковых гадзін. Яны вырашылі
аднавіць працу. Вядома, зроблена гэта было не без пыхлівасці — маўляў, нічога яшчэ не скончана, яшчэ ўбачым, хто каго. Але гэтым ранкам стома нагадвала пра цяжар паражэння, а ў торбе замест мяса ляжаў сыр. Строіць нейкія ілюзіі ўжо было немагчыма. Івар круціў адзіны недаль веласіпеда, і яму здавалася, што з кожным паваротам кола ён старэе яшчэ больш. Калі ён думаў пра хуткую сустрэчу з таварышамі, майстэрняй, з яе ўладальнікам, на сэрцы ў яго цяжэла. I Фернанда непакоілася: «Што ж вы яму скажаце?» — «Нічога»,— Івар перакінуў нагу цераз сядло, абжэргаў веласіпед, ківаючы галавой. Ён сціснуў зубы, і яго невялічкі загарэлы твар, пакрыты дробнымі зморшчынкамі, спахмурнеў.— «Будзем працаваць. Гэтага досыць». Цяпер ён ехаў, гэтак жа сцяўшы зубы, апанаваны глухой, высушальнаю злосцю, ад якой, здавалася, цямнела само неба.
Бульвар і мора ён пакінуў ззаду і пакаціў па сырых вуліцах старога іспанскага квартала. За імі пачынаўся абшар, забудаваны складамі нейкага жалеззя, вазоўнямі, гаражамі, сярод якіх месцілася і майстэрня — нешта накшталт вялікага хлява, да паловы мураванага, а вышэй — зашклёнага шыбамі пад самы дах з гафраванага жалеза. Побач з ім была старая бандарня — двор з паветкамі ўздоўж сцен, які быў пакінуты, калі прадпрыемства разраслося, і цяпер служыў звычайным складам для зношаных механізмаў і струхлелых вінных бочак. За дваром, аддзелены ад яго нечым накшталт прахода, крытага старой гонтай, пачынаўся гаспадарскі сад, у глыбіні якога ўзвышаўся будынак. Вялікі і нязграбны, ён меў, аднак, прываблівы выгляд дзякуючы дзікаму вінаграду і тонкаму бружмелю, што абвівалі пярэдні ганак з лесвіцай на другі паверх.
Івар адразу ўбачыў, што дзверы ў майстэрню зачыненыя. Побач моўчкі стаяла кучка рабочых. Упершыню за ўвесь час, як ён працаваў тут, прыехаўшы на
працу, ён бачыў, што дзверы зачыненыя. Гаспадар, відаць, хацеў гэтым падкрэсліць сваю перамогу. Івар пад’ехаў да паветкі злева ад бандарні, паставіў веласіпед і рушыў да дзвярэй. Яшчэ здалёк ён пазнаў Эспазіта, рослага зухаватага хлоііца, смуглявага ад загару і густых валасоў, якія пакрывалі ўсё яго цела; яны працавалі побач. Далей стаялі Марку, прадстаўнік прафсаюза з летуценным тварам тэнара, і Саід, адзіны араб у бандарні. Нарэшце Івар разгледзеў і іншых, усе яны моўчкі чакалі яго. Але перш чым ён паспеў падысці, усе раптам павярнуліся да дзвярэй, якія ціха зарыпелі. У праёме ўзнік Балестэр, майстар. Павярнуўшыся спінаю да рабочых, ён марудна штурхаў адну з цяжкіх дзвярных фортак, пасоўваючы йе па чыгуннай рэйцы.
Балестэр, старэйшы ў бандарні, выступаў супраць забастоўкі. Аднак, калі Эспазіта заявіў, што гэтым ён служыць на карысць гаспадару, ён змоўк. Цяпер майстар стаяў каля адчыненых дзвярэй, каржакаваты і прысадзісты, апрануты ў свой вязаны нацельнік колеру марской хвалі і ўжо разуты (толькі ён ды Саід у майстэрні працавалі босыя), ён глядзеў на іх сваімі светлымі вачыма, светлымі да таго, што яны здаваліся бясколернымі на яго старым абсівераным твары з маркотным ротам пад густымі абвіслымі вусамі. Уваходзячы, рабочыя маўчалі, прыніжаныя сваёй капітуляцыяй і злыя на сваё маўчанне, але тым менш здольныя парушыць яго, чым болей яно цягнулася. Яны праходзілі, не гледзячы на Балестэра, бо ведалі, што ён толькі выконвае загад, прапускаючы іх вось так, па адным, і яго сумны, пануры выгляд ясна паказваў, што ён сам пра гэта думае. Толькі Івар зірнуў на яго. Балестэр, які любіў Івара, моўчкі трасянуў галавой.
Цяпер усе яны стаялі ў раздзявальні, што была справа ад увахода. Нібы стайня, яна падзялялася светлымі дашчанымі перагародкамі на вузкія станкі без
дзвярэй, у кожным стаяла невялікая шафка. Апошняя ад увахода кабінка, у куце, была прыстасавана пад душавую, дзе проста ва ўтрамбаванай зямлі быў пракапаны рышток. Пасярод майстэрні, побач з кожным працоўным месцам валяліся сабраныя, з яшчэ не дапушчанымі абручамі бочкі, якія чакалі сваёй падгонкі на агні; стаялі масіўныя лавы з прарэзанай па цэнтры доўгай шчылінай, з якой часам тырчала недагабляванае фуганкам днішча; далей чарнелі закураныя горны. Злева ад увахода ўздоўж сцяны стаялі варштаты. Перад імі кучамі грувасціліся неабструганыя клёпкі. Каля правай сцяны, непадалёк ад раздзявальні, моўчкі блішчалі дзве вялікія, магутныя, шчодра падмазаныя механічныя пілы.
Хлеў ужо даўно стаў занадта вялікі для той жменькі людзей, якія яго займалі. У спёку гэта было выгодай, але ўзімку прыносіла вялікія пакуты. Сёння ж тут было асабліва няўтульна: рабочыя прылады былі параскіданы абы-дзе, па кутах валяліся бракаваныя бочкі, іх клёпкі, змацаваныя ўнізе адным абручом, распадаліся нібы пялёсткі груба вычасаных драўляных кветак, на лавах, скрынях з начыннем, варштатах ляжаў апіловачны пыл — усё гэта надавала майстэрні занядбаны выгляд. Ужо пераапранутыя ў старыя нацельнікі і палінялыя, залапленыя штаны, рабочыя нерашуча пазіралі вакол. Балестэр глядзеў на іх. «Ну што,— нарэшце сказаў ён,— пачнём?» Адзін за адным яны моўчкі разышліся на свае месцы. Пераходзячы ад аднаго да другога, Балестэр сцісла нагадваў кожнаму, што ён мусіць рабіць ці закончыць. Ніхто яму не адказваў. Неўзабаве грукнуў па зубіле першы малаток, насоўваючы абруч на пукаты бок бочкі; зарыпеў, наскокваючы на сучкі, фуганак; пакрыўджана загула, завішчала пушчаная Эспазітам электрапіла. Каму было трэба, Саід падносіў клёпкі ці запальваў вогнішча, над якім трымалі бочкі, пакуль яны не набухалі ў
сваім жалезным гарсэце. А ка
КНІГІ ОНЛАЙН
