Чужаніца
Альбер Камю
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 278с.
Мінск 1986
. Івар ужо адчуваў толькі стому і цяжар, які па-ранейшаму сціскаў яму сэрца. Ён бы вельмі хацеў пагутарыць. Але яму не было чаго сказаць, і іншым таксама. На іх змрочных тва-
pax чыталіся толькі скруха і нейкая ўпартасць. Часам недзе ў ім пачуццё пачынала складацца ў слова «няшчасце», але, ледзь народжанае, распадалася зноў, як бурбалка, што лопаецца, не паспеўшы ўзнікнуць. Яму хацелася вярнуцца дадому, да Фернанды, да хлопчыка, на сваю ціхую тэрасу. I вось Балестэр абвясціў канец работы. Механізмы спыніліся. He спяшаючыся рабочыя пачалі прыбіраць працоўныя месцы, гасілі горны, потым адзін за адным пацягнуліся да раздзявальні. Апошні застаўся Саід, ён мусіў усё падмесці і спырснуць пыльную земляную падлогу вадой. Калі Івар зайшоў у раздзявальню, Эспазіта, вялізны і валасаты, ужо стаяў пад душам і, павярнуўшыся да ўсіх спінаю, шумна намыльваўся. Звычайна рабочыя кпілі з яго сарамлівасці, бо гэты мядзведзь заўсёды ўпарта хаваў свае вартасці. Але сёння ніхто, здаецца, не звярнуў на гэта ўвагі. Эспазіта задам выйшаў з душа і аперазаўся ручніком накшталт набедранай павязкі. За ім па чарзе пачалі мыцца іншыя. Калі Марку з асалодай пляскаў сябе па голых баках, вялікія дзверы зарыпелі і паволі адкаціліся на чыгунным колцы. Увайшоў Ласаль.
Ён быў апрануты, як і першы раз, адно валасы былі трошкі раскудлачаныя. Ён спыніўся на парозе, азірнуў прасторную, апусцелую майстэрню, ступіў некалькі крокаў, зноў спыніўся 1 глянуў у бок раздзявальні. Эспазіта, па-ранейшаму аперазаны сваёй набедранай павязкай, стаяў, перлступаючы з нагі на нагу, і збянтэжана глядзеў на гаспадара. Івар падумаў, што Марку, напэўна, павінен нешта сказаць. Але Марку адхінуўся заслонай дажджу і яго не было відаць. Эспазіта схамянуўся, схапіў кашулю і спрытна яе нацягнуў. Тады, крыху прыглушаным голасам, Ласаль сказаў: «Уеяго добрага»,— і пайшоў да задніх дзвярэй. Калі Івар падумаў, што яго трэба паклікаць, дзверы ўжо зачыніліся.
He чакаючы сваёй чаргі, каб памыцца, Івар апрануўся і ад шчырага сэрца развітаўся таксама. Усе адказалі яму з аднолькавай цеплынёй. Ён хутка выіішаў, сеў на веласіпед і зноў адчуў ламоту ў спіне. Набліжаўся вечар, горад быў поўны людзьмі і машынамі. Івар ехаў шпарка, бо хацеў хутчэй апынуцца дома, на тэрасе. Спачатку ён памыецца ў пральні, а пасля сядзе і будзе глядзець на мора, якое — вунь ужо выбегла па-за парапетам бульвара, хай цяпер і не такое блакітнае, як уранку. Але думка пра дзяўчо ніяк не пакідала яго, і ён не мог, як ні стараўся, пазбавіцца ад яе.
Дома хлопчык ужо вярнуўся са школы і цяпер чытаў часопісы з малюнкамі. Фернанда запыталася, як усё прайшло. Але Івар не адказаў і пайшоў мыцца ў пральню. Потым вярнуўся, выйшаў на тэрасу і сеў на лаву, абапершыся спінаю аб сцяну. Над галавой у яго сушыліся гірлянды цыраванай і пазалапленай бялізны. Неба пачынала яснець, а мора цяпер, увечары, рабілася мяккім і ціхім. Фернанда прынесла ганушоўку, дзве шклянкі, глячок з халоднай вадой. Потым села побач з мужам, і ён, трымаючы яе за руку, як было некалі, першы час пасля вяселля, расказаў ёй усё. Ён скончыў і гэтак жа нерухома глядзеў на мора, з-за якога хутка набягаў змрок, з краю ў край захінаючы далягляд. Івар уздыхнуў: «Ён сам вінаваты». Як бы ён хацеў зноў стаць маладым, і каб Фернанда таксама была маладая, і яны паплылі б туды, далёка, за мора — да іншых берагоў.
ЁНА, або МАСТАК ЗА ПРАЦАЙ
Кіньце мяне ў мора... бо я ведаю, што праз мяне спасцігла вас гэта вялікая ветраніца.
Ёна, 1. 12.
Мастак Жыльбэр Ёна верыў у сваю зорку. Зрэшты, апроч яе, ён больш не верыў ні ў што, хоць і ставіўся з павагай і нават некаторым пакланеннем да вераванняў іншых. Аднак і яго вера была не без добрага зерня, бо дапускала невыразную здагадку, што ўсё, чым надзяляе яго лёс, даецца яму без ніякай заслугі. I таму, калі ва ўзросце амаль трыццаці пяці гадоў ён заўважыў, што за гонар быць першым, хто выявіў яго талент, раптам пачаў спрачацца добры дзесятак крытыкаў, гэта яго зусім не здзівіла. Такі спакой некаторыя прыпісвалі яго самадзейнасці, а ён — наадварот, тлумачыўся даверлівай сціпласцю і прастатой. Ена шанаваў сваю зорку больш, як свае заслугі.
Крыху большым было яго здзіўленне, калі нейкі гандляр карцінамі прапанаваў яму сталы месячны заробак, які вызваляў бы мастака ад усіх клопатаў. Дарма архітэктар Рато, які яшчэ з ліцэйскіх гадоў быў прыхільнікам Ёнавай зоркі, даводзіў, што гэты заробак наўрад ці дазволіць яму жыць па-людску — гандляр тут нічога не траціць... «I ўсё ж»,— адказваў Ёна. Рато, які дабіваўся ўсяго, чаго хацеў, толькі сваім мазалём, ушчуваў сябра: «Што — і ўсё ж? Трэба ж спрачацца!» Але нічога не выйшла. У думках Ёна дзякаваў свайму лёсу. «Хай будзе па-вашаму»,— сказаў ён гандляру. I пакінуў працу ў бацькавай друкарні, каб цалкам аддацца жывапісу. «Мне проста шанцуе»,— казаў ён.
I ён сапраўды думаў: «Мне шанцуе ва ўсім». Скрозь усё жыццё, якое толькі ён мог узнавіць у памяці, ён паўсюль заўважаў, як спрыяў яму лёс. Ён адчуваў цёплую ўдзячнасць сваім бацькам — перш за ўсё таму, што яны пе вельмі зважалі на яго выхаванне і гэта пакідала яму шмат вольнага часу на летуценні; і па-другое — таму, што яны разышліся з прычыны здрады. Прынамсі, такую падставу ў гэтым бачыў Ёнаў бацька. Ён, праўда, забыўся ўдакладніць, што здрада гэтая была даволі незвычайная: ён проста не пераносіў дабрачыннасці сваёй жонкі, якая, як сапраўдная святая ва плоці, прыносіла сваё цела ў дар пакутнаму чалавецтву і не бачыла ў гэтым заганы. Але муж лічыў сябе адзіным гаспадаром жончыных вартасцей. «Мне ўжо абрыдла бачыць, як жабракі настаўляюць мне рогі!»—крычаў гэты сучасны Атэла.
Такое непаразуменне паміж бацькамі аказалася выгадным Ёну. Яго маці і бацька, відаць, недзе прачытаўшы ці проста пачуўшы, што існуе мноства прыкладаў, калі ў разведзеных сем’ях вырастаюць забойцы або садысты, пачалі наўзахапкі песціць сваё дзіця, каб у зародку вынішчыць усялякую магчымасць такога жахлівага выніку. Чым менш выяўляліся скуткі ўзрушэння, якое, на іх думку, мусіла адчуць пасля разводу дзіця, тым больш яны пачыналі хвалявацца: нябачныя раны — асабліва глыбокія! I кожны раз, калі Ёна быў задаволены сабою ці добра праведзеным днём, звычайнае хваляванне бацькоў даходзіла да шалёнай разгубленасці. Знакі ўвагі падвойваліся, і ўсе дзіцячыя жаданні выконваліся раней, чым хлопчык паспяваў іх выказаць.
Нарэшце, гэтая ўяўная бяда падаравала Ёну і адданага брата ў асобе яго сябра Рато. Ратовы бацькі часта запрашалі ў госці маленькага ліцэйскага прыяцеля свайго сына, бо спачувалі хлопчыку ў няшчасці. Іх
жаласлівыя прамовы абудзілі ў сынё, здаравяку атлётычнага складу, жаданне ўзяць пад апеку гэтага хлапчука, лёгкія поспехі якога ўжо тады захаплялі Рато. Захапленне і паблажлівасць вельмі добра спалучаліся ў іх сяброўстве, якое Ёна, як і ўсё астатняе, прымаў з падбадзёрліваю праетатой.
Калі Ёна без асаблівых намаганняў скончыў вучобу, яму зноў пашанцавала. Ён паступіў на працу ў бацькаву друкарню, дзе заняў неблагое становішча, a ўскосна — здабыў і прызванне мастака. Ёнаў бацька, найбуйнейшы выдавец у Францыі, меркаваў, што менавіта цяпер, падчас культурнага крызісу, будучыня больш як ніколі належыць кнізе. «Гісторыя паказвае,— казаў ён,— што чым менш люд чытае, тым больш ён купляе кніг». Зыходзячы з гэтага, рукапісы, якія яму прыносілі, ён чытаў рэдка, а друкаваць іх ці не вырашаў, кіруючыся асобаю аўтара ці надзённасцю тэмы (і таму, што з гэтага пункту погляду адзінай заўсёды надзённай тэмай быў секс, выдавец нарэшце спецыялізаваўся). Клапаціўся ж ён толькі пра тое, каб аздабленне кнігі было больш арыгінальнае, а рэклама — больш танная. Такім чынам, адначасова з працай у аддзеле, які займаўся чытаннем і рэцэнзаваннем рукапісаў, Ёна атрымаў пімат вольнага часу, якому трэба было знайсці нейкі ўжытак. Так ён і сустрэўся з жывапісам.
Упершыню Ёна заўважыў у сабе такі нечаканы, але і неаслабны запал і неўзабаве ўжо цэлымі днямі аддаваўся маляванню. Хутка ён дасягнуў у сваім новым занятку вялікіх поспехаў, якія даліся яму па-ранейшаму без намаганняў. Здавалася, нішто іншае не цікавіла яго, і Ёна ледзьве паспеў ажаніцца ў належным узросце: маляванне захапляла яго цалкам. Да людзей і абставін, з якімі яму даводзілася сутыкацца ў будзённым жыцці, ён ставіўся заўсёды з зычлівай усмешкай, і гэта вызваляла яго ад непатрэбнага клопату. Спатрэ-
біўся няшчасны выпадак, калі матацыкл, якім занадта хвацка кіраваў Рато, везучы на заднім сядзенні свайго сябра, перакуліўся, і рука ў Ёны аказалася ў гіпсе, каб паранены небарака ад нуды і бяздзейнасці зацікавіўся нарэшце каханнем. I ў гэтым здарэнні Ёну бачыўся дабратворны ўплыў яго зоркі. Каб не аварыя, ён не выбраў бы часу разгледзець Луізу Пулен так, як яна таго заслугоўвала.
Зрэшты, па думцы Рато, Луіза ўвогуле не была вартая ўвагі. Сам кароткі і каржакаваты, ён любіў жанчын высокіх і дзябёлых. «Не ведаю, што ты знайшоў у гэтай казурцы»,— казаў ён. Луіза сапраўды была маленькая, смуглявая, чарнавокая і чорнавалосая, але затое ў яе былі вельмі зграбная постаць і прыгожы твар. Рослага, мажнога Ёну замілоўваў выгляд гэтай малышкі, тым больш што яна была дзяўчына ўвішная. Дзейнасць — вось што было прызваннем Луізы. I гэта прызванне вельмі ўдала стасавалася з густам Ёны да інертнасці і ўсіх выгод, якія з яе вынікаюць. Спачатку — прынамсі, пакуль яна лічыла, што Ёну цікавіць выдавецкая справа,—■ Луіза занурылася ў літаратуру. Яна чытала ўсё запар, без разбору і ўжо праз некалькі тыдняў магла на ўсё выказаць сваё меркаванне. Ёна быў у захапленні, цяпер, на яго думку, ён мог зусім нічога не чытаць — Луіза і так давала яму дастатковыя звесткі і паведамляла пра ўсе найбольш важныя падзеі ў літаратуры. «Цяпер,—• запэўнівала Луіза,— не варта казаць, што той або той паганы ці брыдкі, але — што ён сам хоча быць паганым і брыдкім». Адценне гэта было немалаважнае, бо пагражала, як зазначыў Рато, прывесці да асуджэння ўсяго чалавечага роду. Але Луіза аўтарытэтна заявіла, што гэтую ісціну падтрымліваюць адначасова і бульварная прэса і часопісы філасофскага кірунку, і таму яна ёсць усеагульная і бясспрэчная. «Хай будзе па-вашаму»,— сказаў
Ёна і адразу забыўся на гэта
КНІГІ ОНЛАЙН
