КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
ся вакол просьбы пра памілаванне. Але, па-мойму, яны прыносілі мне якраз найболыпую карысць. Я прыкідаў, якімі могуць быць вынікі, і ў сваіх разважаннях знаходзіў найболыпае суцяшэнне. Спачатку я дапускаў самае горшае: просьба адхілена. «Што ж, значыць, я памру». Раней за іншых, што само сабой зразумела. Але ні для каго не сакрэт, што жыццё зусім не вартае таго, каб за яго чапляцца. Па сутнасці, вялікай розніцы няма, калі ты памрэш — у трыццаць гадоў ці ў семдзесят,— усё роўна пасля цябе застануцца жыць іншыя людзі, бо так яно заўсёды было і будзе яшчэ не адну тысячу год. Тут, увогуле, усё ясна. I калі б ты ні памёр, цяпер ці праз дваццаць гадоў, паміраць усё роўна давядзецца самому, замест цябе гэтага ніхто не зробіць. Адзінае, што мяне яшчэ крыху бянтэжыла ў маіх разважаннях — гэта нейкі незразумелы штуршок, які я адчуваў у сэрцы ад адной толькі думкі пра магчымасць пражыць яшчэ дваццаць гадоў. Такое пачуццё трэба было неяк заглушаць, і тады я казаў сабе, што яшчэ невядома, якія ў мяне будуць думкі праз тыя дваццаць гадоў, калі ўсё роўна прыйдзецца вярнуцца да гэтага самага пытання. А калі паміраць усё роўна прыйдзецца, дык як і калі гэта здарыцца — не мае, што само сабой зразумела, ніякага значэння. А значыць (і самае цяжкае было не забыцца, адкуль гэтае «значыць» вынікае), значыць, я павінен пагадзіцца з тым, што маю просьбу пра памілаванне адхіляць. I вось цяпер — і толькі цяпер — я, калі так можна сказаць, меў права, я дазваляў сабе дапусціць другую гіпотэзу: мяне памілавалі, Прыкра было тое, што ў гэтым выпадку мне трэба было хоць крыху ўтаймаваць той гарачьі парыў, які бударажыў мне кроў, працінаў усё цела, засцілаў вочы безразважнаю радасцю. Трэба было суцішыць гэты душэўны крык, пастарацца быць болей разумным. Трэба было, каб нават у гэтай гіпотэзе ўсё выглядала натуральна, бо іначай было б незразумела маё пакорлівае прыняцце першай. I калі гэта ўдавалася, я выгадваў цэлую гадзіну спакою. Гэта, між іншым, таксама нешта значыла. Якраз у адзін такі момант я чарговы раз адмовіўся прыняць свяшчэнніка. Я ляжаў на ложку і па бляклай сіні ў небе здагадваўся, што за акном настае летні вечар. Толькі што я ў думках адхіліў сваю просьбу і цяпер адчуваў, як роўна пульсуе ў маіх жылах кроў. У мяне зусім не было патрэбы бачыць свяшчэнніка. Упершыню за многія апошнія дні я ўспомніў пра Мары. Ужо даўно яна мне не пісала. I ў той вечар я падумаў і сказаў сабе, што яна, відаць, стамілася быць каханкай асуджанага на смерць. Мне падумалася таксама, што яна магла захварэць ці памерці. Гэта ж было верагодна. I я не мог бы даведацца пра гэта, бо па-за абалонкаю нашых разлучаных цел нас цяпер не звязвала нічога, нішто не нагадвала нам пра існаванне кожнага з нас. Зрэшты, калі б Мары памерла, успамін пра яе не ўзбудзіў бы ўва мне ніякіх пачуццяў. Мёртвая, яна мяне не цікавіла. Я лічыў гэта нармальным, як і цудоўна разумеў, што пасля маёй смерці на мяне ўсе забудуцца таксама. Нікому да мяне ўжо не будзе ніякай справы. I я не магу нават сказаць, каб гэтая думка была мне цяжкая. Якраз у гэты момант зайшоў свяшчэннік. Я крыху ўздрыгнуў, калі ўбачыў яго. I ён, заўважыўшы гэта, папрасіў мяне не палохацца. Я сказаў, што звычайна ён прыходзіў у іншы час. Ён адказаў, што зайшоў да мяне проста так, па-сяброўску, і гэта зусім не звязана з маёю просьбаю пра памілаванне, бо пра яе пакуль што яму нічога не вядома. Ён усеўся на маім ложку і запрасіў мяне сесці побач. Я адмовіўся. Але выгляд у яго быў, па-мойму, вельмі лагодны. Нейкі час ён сядзеў, абапершыся локцямі на калені, і, панурыўшы галаву, глядзеў на свае рукі. Яны былі вузкія і моцныя і нагадвалі мне двух спрытных звяркоў. Ён паволі пацёр іх адну аб адну і зноў знерухомеў. Ён так доўга сядзеў у гэтай паставе, што я, памойму, на нейкую хвіліну нават забыўся пра яго. Але раптам ён ускінуў галаву і зірнуў мне ў твар. — Чаму вы адмаўляецеся ад сустрэчы са мною? — сказаў ён. Я адказаў, што не веру ў бога. I тады ён пацікавіўся, ці цвёрда я ў гэтым упэўнены. Я адказаў, што лічу залішнім задаваць сабе такое пытанне — па-мойму, яно не мае ніякага значэння. Ён адкінуўся назад і, абапершыся спінаю аб сцяну, паклаў рукі на сцёгны. Потым, быццам звяртаючыся не да мяне, ён сказаў, што людзі часта мяркуюць, нібы яны ўпэўнены ў нечым, а на справе ўсё аказваецца іначай. Я маўчаў. Ён зірнуў на мяне і спытаўся: — Што вы думаеце пра гэта? Я адказаў, што, можа, яно і так. Ва ўсякім выпадку я не заўсёды магу з упэўненасцю сказаць, што менавіта мяне цікавіць, але ў тым, што мяне не цікавіць, я ўпэўнены абсалютна. Дык вось — тое, пра што ён кажа, мяне зусім не цікавіць. Ён адвёў вочы і, па-ранейшаму не мяняючы паставы, запытаўся, ці не кажу я так ад вялікай роспачы. Я растлумачыў, што ніякай роспачы ў мяне няма. Проста мне страшна, і гэта ў маім становішчы абсалютна натуральна. — Бог дапаможа вам,— азваўся ён.— Я ведаю, усе, хто быў у вашым становішчы, вярталіся да яго. Я пагадзіўся — гэта было іх права. Ці, можа, у іх быў на гэта вольны час. Што ж да мяне, дык я, папершае, не хачу, каб мне дапамагалі, а па-другое, у мяне проста няма часу, каб цікавіцца тым, што мяне не цікавіць. Яго рукі нервова варухнуліся, але ён выпрастаўся і пачаў распраўляць на сутане складкі. Потым загаварыў і назваў мяне чамусьці «мой дружа»: ён гаворыць са мною пра бога зусім не таму, што я асуджаны на смерць; на яго думку, усе мы асуджаныя на смерць. Тут я яго перапыніў, я сказаў, што гэта зусім не адно і тое ж, і ва ўсякім выпадку, гэта не можа быць мне суцяшэннем. —• Вядома,— пагадзіўся ён.— Але нават калі вы не памраце сёння, вам усё роўна давядзецца памерці — пазней. I тады зноў перад вамі паўстане тое ж пытанне. 3 якімі пачуццямі вы сустрэнеце тады гэты пачварны іспыт? Я адказаў, што сустрэну яго дакладна з такімі ж пачуццямі, з якімі сустракаю цяпер. Пачуўшы гэта, ён устаў і зірнуў мне ў вочы. Я добра ведаў гэту гульню. Мне часта даводзілася забаўляцца ёю з Эманюэлем і Селестам, і звычайна яны першыя адводзілі вочы. Але свяшчэннік быў таксама добра спрактыкаваны, я гэта заўважыў адразу: яго вочы нават не міргалі. I голас не задрыжаў, калі ён прамовіў: — Няўжо ў вас няма ніякай надзеі, і вы жывяце з упэўненасцю, што памраце ўвесь? — Так,— сказаў я. Ён зноў панурыў галаву і сеў. Ён сказаў, што яму шкада мяне. На яго думку, жыць з такою ўпэўненасцю чалавеку невыносна цяжка. Але я адчуў, што ён пачынае мне назаляць. Я адвярнуўся і падышоў да акна. Я стаяў, абапершыся плячом аб сцяну, і не вельмі прыслухоўваўся да таго, што ён кажа. Ён ізноў пачаў задаваць мне нейкія пытанні. Ён гаварыў паспешна, занепакоена, яго голас дрыжаў. Я зразумеў, што ён нечым усхваляваны, і пачаў слухаць уважлівей. Ён выказаў упэўненасць, што маю просьбу задаволяць, але цяжар граху ўсё роўна будзе ляжаць на мне, і я мушу пазбавіцца ад яго. На яго думку, чалавечы суд — нішто, а суд божы — усё. Я зазначыў, што, тым не менш, прысуд мне быў вынесены судом чалавечым. Свяшчэннік адказаў, што гэтым ён яшчэ не змыў граху з маёй душы. Я сказаў, што мне наогул невядома, што такое грэх. Мне толькі давялі, што я вінаваты. Я вінаваты, і я плачў, больш ад мяне патрабаваць не могуць нічога. Тут ён зноў устаў, і мне падумалася, што камера, відаць, яму занадта вузкая. Ён прызвычаены рухацца, а тут такой выгоды няма. Можна толькі сесці ці ўстаць. Я стаяў, утаропіўшы вочы ў падлогу. Ён ступіў да мяне адзін крок і спыніўся, нібы не адважваўся падысці бліжэй. Ён пазіраў на неба за кратамі. — Вы памыляецеся, сыне мой,— сказаў ён.— Ад вас маглі б патрабаваць і большага. I можа быць, яшчэ запатрабуюць. — Цікава, чаго ж гэта? — Ад вас маглі б патрабаваць, каб вы ўбачылі. — Убачыў? Што? Свяшчэннік азірнуўся вакол і адказаў з нейкаю нечаканай і вялікаю стомай: — Я ведаю, гэтыя муры сплываюць болем. I я ніколі не мог глядзець на іх без пакутлівай скрухі. Але я знаю, я адчуваю ўсім сэрцам, што нават самыя нікчэмныя сярод вас бачылі, як з глыбіні гэтага сутоння на іх пазіраў божы твар. I ад вас патрабуюць гэтага, вы павінны ўбачыць гэты твар. Гэта мяне крыху ажывіла. Я сказаў, што ўжо многія месяцы гляджу на гэтыя камяні. Ва ўсім свеце ня- ма нічога і нікога мне болей вядомага. I, мабыць, колісь, вельмі даўно, я сапраўды шукаў тут нечый твар. Але то быў твар, поўны сонечнага ззяння і палымянага жадання — то быў твар Мары. Я марна шукаў яго. Цяпер з гэтым кончана. Але што б там ні было, чым бы ні сплывалі гэтыя камяні, я ніколі не бачыў, каб з іх нешта ўзнікала. Свяшчэннік зірнуў на мяне з нейкім смуткам. Я стаяў, ужо цалкам прытуліўшыся спінаю да сцяны, і святло мне лілося на лоб. Свяшчэннік прамовіў некалькі слоў, але я не пачуў, і потым, вельмі хутка, ён запытаўся, ці можна яму мяне абняць. Я адказаў: — He. Ён адвярнуўся, падышоў да сцяны і паволі правёў па ёй рукою. — Няўжо вы так любіце гэту зямлю? — амаль шэптам сказаў ён. Я не адказаў. Даволі доўга ён стаяў, павярнуўшыся да мяне спінай. Мне было цяжка адчуваць яго прысутнасць, яна раздражняла мяне. Я ўжо збіраўся сказаць, каб ён пакінуў мяне, каб ён куды-небудзь пайшоў, калі ён раптам павярнуўся і амаль з надрывам ускрыкнуў: — He, я не магу даць вам веры! Я ўпэўнены, што вам даводзілася хацець, каб існавала нейкае другое, іншае жыццё. Я адказаў, што гэта натуральнае жаданне, але ў ім не болей сэнсу як у марах, напрыклад, нечакана ўзбагаціцца, ці навучыцца вельмі хутка плаваць, ці раптам займець болей прыгожы рот. Усё гэта летуценні аднолькавага парадку. Але ён перапыніў мяне і папытаўся, якім жа я ўяўляю сабе гэтае іншае жыццё. Тут я ўжо закрычаў: — Я ўяўляю яго такім, каб у ім можна было ўспамінаць пра жыццё цяперашняе! I потым я сказаў, што з мяне досыць, мне абрыдлі ўсе гэтыя размовы. Ён захацеў зноў загаварыць са мною пра бога, але я рушыў да яго і апошні раз пастараўся растлумачыць, што ў мяне застаецца занадта мала часу і я не хачу траціць яго на нейкага бога. Ён паспрабаваў перамяніць тэму і запытаўся, чаму я называю яго «пане», а не «айцец мой». Гэта мяне вывела з сябе, я сказаў, што ён мне ніякі не айцец і не бацька, і што ён наогул з іншага лагера, а не са мной. — He, сыне мой,— сказаў ён і п