КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
ярэжных над Сенай я пачаў пазбягаць. А калі мне здаралася праязджаць па іх на машыне або на аўтобусе, нешта замірала ўва мне. Я, напэўна, чагосьці чакаў. Але аўтобус пераязджаў цераз Сену, нічога не адбывалася, і я з палёгкай уздыхаў. На той час у мяне крыху пагоршыла- ся здароўе. Нічога дакладнага, так — агульная млявасць. Але знайсці свой звычайны гумор мне ўдавалася цяпер не так лёгка. Я хадзіў да ўрачоў, тыя выпісвалі розныя лекі, каб трошкі мяне падбадзёрыць, я падбадзёрваўся, але толькі на час, і потым расклейваўся зноў. Жыццё болып не здавалася мне такім радасным: калі цела чаўрэе, у душы пасяляецца сум. Мне здавалася, што я ўжо крыху развучыўся рабіць тое, чаму ніколі не вучыўся, але заўсёды так добра ўмеў — я маю на ўвазе ўменне жыць. Але, напэўна, менавіта тады ўсё і пачалося. Сёння ўвечары я таксама нешта не ў форме. Нават словы не клеяцца. Дый усё атрымліваецца, па-мойму, не вельмі пераканаўча. Гэта ўсё праз надвор’е, пэўна. Дыхаецца кепска, і паветра такое цяжкае, што проста цісне на грудзі. Вы не запярэчыце, калі я прапаную вам трошкі прайсціся па горадзе? He? Ну, вось дзякуй. Якія ўсё ж прыгожыя каналы па вечарах! Мне падабаецца, калі з іх павявае застойнай вадою, пахам цвілага лісця, што мокне ў канале, і пахавальным водарам кветак, якімі завалены баркі. Не-не, паверце, у маёй прыхільнасці да гэтых пахаў няма нічога паталагічнага. Я проста змірыўся з імі. Дый, сказаць праўду, я і каналамі захапляцца сябе прымушаю. А па-сапраўднаму я больш за ўсё люблю Сіцылію — тут вы мяне разумееце,— асабліва калі стаіш на вяршыні Этны і ўсё вакол заліта святлом, а перад табою адкрываецца ўвесь востраў і мора. Яшчэ люблю Яву, але толькі ў перыяд пасатаў. У маладосці я там бываў. Дый наогул — лтоблю ўсе астравы. На іх лягчэй панаваць. Які прьігожы дом, праўда? А вунь, бачыце, там дзве галавы — гэта галовы неграў-нявольнікаў. Нешта накшталт шыльды. Раней гэты дом належаў гандляру рабамі. 0, у той час ніхто не хаваў сваіх сакрэтаў! Ду- жыя былі людзі, шчыра так і казалі: «Вось мая хата, заходзьце, я гандлюю рабамі, прадаю чорнае мяса». Вы можаце сабе ўявіць, каб нехта сёння мог адкрыта прызнаць, што ён займаецца падобнымі справамі? Які скандал! Я ўжо адсюль чую, што б сказалі мае браточкі ў Парыжы. У такіх пытаннях яны няўмольныя, яны б адразу, без усялякіх ваганняў, выдалі два ці тры маніфесты, a то, можа, і болей! Па развазе, бадай, і я б прыклаў сваю ручку. Рабства? Не-не, як можна! Мы супраць! Праўда, мы вымушаны мірыцца з ім у сям’і ці, скажам, на заводах, але так ужо яно заведзена. Але каб хваліцца — гэта занадта! Я разумею, што немагчыма абысціся без таго, каб не ўладарыць ці не мець каго-небудзь у сваім паслушэнстве. Рабы патрэбны кожнаму чалавеку як паветра. Загадваць — значыць дыхаць, вы не згодны са мною? I нават самыя абяздоленыя дыхаюць. Бо і ў чалавека, які стаіць на самай апошняй прыступцы сацыяльнай іерархіі, ёсць бацькоўская пі сямейная ўлада. Калі ж ён халасты, у яго ёсць сабака. Галоўнае, увогуле, у тым, каб магчы сварыцца, калі другі не мае права табе адказаць. «Не смей адказваць бацьку!» — вы, вядома ж, чулі такое выслоўе. У пэўным сэнсе, яно даволі дзіўнае. Каму ж тады адказваць, як не таму, каго любіш? Але з іншага пункту погляду, яно бясспрэчнае, бо нехта ж павінен мець права на апошняе слова. Іначай любому доваду можна супрацьпаставіць іншы, і так будзе бясконца. Затое ўлада адразу спыняе ўсякія спрэчкі. Мы патрацілі нямала часу, каб уразумець гэтую ісціну. I вы, напэўна, заўважылі, што ў нашай старэнькай Еўропе ўсс філасофскія разважанні падаюцца цяпер проста чароўным спосабам. Мы не кажам, як у даўні, наіўны час: «Я думаю так. Што вы можаце сказаць супраць?» Мы зрабіліся болей празорлівыя. Мы замянілі дыялог паведамленнем. «Ісціна — вось у гэтым,— кажам мы.— Вы можаце з ёю не пага- джацца, але нас гэта не цікавіць. Праз некалькі год вас знойдзе паліцыя і пакажа, што рацыю меў я». Ах, мілая наша планета! Нам усё на табе цяпер ясна. Мы ўсе знаем адзін аднаго і ведаем, на што кожны з нас здольны. Ну, напрыклад, каб трошкі перамяніць тэму, возьмем хоць бы мяне. Я заўсёды хацеў, каб мне слугавалі з усмешкай. I калі ў маёй пакаёўкі быў засмучаны выгляд, гэта атручвала мне цэлы дзень. Вядома, яна мела поўнае права быць невясёлай. Але, на маю думку, ёй самой жа было б лепей, каб яна рабіла свой абавязак з усмешкай, а не ў слязах. Зрэшты, мне б гэта было яшчэ лепей. Але, нават нягледзячы на гэтую дробязь, мае разважанні былі не такія ўжо неразумныя. Кіруючыся менавіта гэтымі разважаннямі, я ніколі не хадзіў у кітайскія рэстараны. Чаму? Таму што, калі азіяты пры белых маўчаць, у іх заўсёды пагардлівы выгляд. I натуральна, яны захоўваюць яго, калі абслугоўваюць вас за столікам! Дзе ўжо тут адчуваць асалоду ад з’едзенага кураняці ці, што яшчэ цяжэй, гледзячы на іх, захоўваць упэўненасць у сваёй праўдзе? Няхай гэта застанецца паміж намі, шаноўны пане, але ведайце: рабства, асабліва з усмешкай на вуснах,— непазбежна. Але адкрыта мы, безумоўна, не павінны яго прызнаваць. Ці не лягчэй таму, хто не можа абысціся без рабоў, назваць іх вольнымі людзьмі? Папершае, дзеля прынцыпу, а па-другое, каб не зусім ужо іх расчароўваць у жыцці. Трэба ж даць ім хоць такую падтрымку, праўда? Затое яны заўжды будуць нам усміхацца, а мы захаваем сваё чыстае сумленне. Іначай цяжка нам давядзецца: пачнецца самакапанне, вечныя пакуты — так мы яшчэ, чаго добрага, сціплыя станем, чым чорт не жартуе! Таму — ніякіх шыльд! I гэтая, паміж іншым, сапраўды — проста абуральная. Дарэчы, уявіце сабе, што б здарылася, каб кожны, хто садзіўся за стол, аб’яўляў сваю сапраўдную прафесію, га? Ды тут у каго хочаце ў галаве б закруцілася! Уявіце сабе гэткія візітныя карткі: «Дзюпон, філосаф і баязлівец», ці «хрысціянін і хцівец», ці «юрлівец і гуманіст» — тут выбар даволі шырокі. Але гэта было б сапраўднае пекла! А ў пекле, па-мойму, так і павінна ўсё быць: вуліцы з шыльдамі, і ніякага права на апраўданне. Усё пракласіфікавана раз і назаўжды. Вось вы, дарагі суайчыннік, падумайце, якая была б шыльдачка ў вас? Маўчыце? Ну добра, адкажаце крыху пазней. А я сваю шыльдачку ведаю: двухаблічны,чароўны Янус, і наверсе — дэвіз: «Не давярай!» А на візітнай картцы: «Жан-Батыст Кляманс, камедыянт». Дарэчы, неўзабаве пасля таго вечара, пра які я вам расказаў, я адкрыў сабе адну рэч. Развітваючыся са сляпым, якому я дапамог перайсці дарогу, я зняў капялюш. Вядома, сляпому гэты жэст прызначацца не мог, бо ён бы ўсё роўна яго не ўбачыў. Але каму ж тады? Публіцы! Выканаў ролю — і раскланяўся. Няблага, праўда? I яшчэ быў выпадак, таксама ў гэты час: аднаму аўтамабілісту, які горача падзякаваў мне за дапамогу, я адказаў, што на маім месцы кожны зрабіў бы іначай. Я, вядома, хацеў сказаць: ніхто не зрабіў бы іначай. Але гэтая агаворка яшчэ доўга мне кроіла сэрца. Бо ў сціпласці мне сапраўды не было роўных. Аднак, калі сказаць шчыра, дарагі суайчыннік, я заўсёды лопаўся ад самахвальства. «Я, я, я»,— вось лейтматыў майго чароўнага жыцця, які чуўся ва ўсім, што б я ні казаў. Я не мог прамовіць і слова, каб не пахваліцца. Але рабіў гэта з нечуванаю сціпласцю, сакрэтам якой валодаў дасканала. Сапраўды, усё жыццё я адчуваў сябе ўсемагутным і вольным. Я лічыў сябе вызваленым ад абавязкаў да іншых па той простай прычыне, што, на маю думку, я быў вышэйшы за іх. Мне заўсёды ўяўлялася, што я разумнейшы, я ўжо гэта казаў, але, апроч таго, я меркаваў, што я і болей чуллівы, болей спрытны, што я высакакласны стралок, непараўнальны вадзіцель, найлепшы каханак. Нават у тых абласцях, дзе мне было лёгка выявіць сваю слабасць, напрыклад — у тэнісе, дзе я быў не больш чым пасрэдны партнёр, я не мог перашкодзіць сваёй думцы, што, каб у мяне стала часу патрэніравацца, я пераўзышоў бы найлепшых гульцоў. Я прызнаваў у сабе толькі свае перавагі, і гэтым тлумачыліся мае лагоднасць і дабрадушнасць. Калі ж я і займаўся справамі іншых, дык толькі з чыстай паблажлівасці, абсалютна дабравольна, што яшчэ больш павялічвала мае заслугі, і я падымаўся на новую прыступку ў любві да самога сябе. Разам з гэтымі я адкрыў сабе некаторыя іншыя ісціны. I ўсё гэта адбылося пасля таго вечара, пра які я вам гаварыў. He адразу, не, і не ўсе яны былі мне аднолькава ясныя. Спачатку мне трэба было знайсці сваю памяць. I толькі тады ўжо, патроху, я пачаў бачыць выразней, я паступова адкрываў сабе тое, што раней ужо знаў. Дагэтуль мне дапамагала мая дзіўная здольнасць усё забываць. Я, сапраўды, забываў усё, і перш за ўсё — свае ж рашэнні. Увогуле, нічога для мяне не мела значэння. Вайна, самагубства, жабрацтва, любоў — усяму гэтаму я, вядома, надаваў пэўнае значэнне, калі таго вымагалі абставіны, але рабіў гэта вельмі далікатна і, як бы мовіць, павярхоўна. Часам я прыкідваўся, нібыта мяне зацікавіла справа, якая зусім не датычылася майго будзённага жыцця. Але ў глыбіні душы я заставаўся да яе абыякавы. Выключэнне складалі хіба тыя выпадкі, калі закраналася мая свабода. Ну як бы вам сказаць? Усё слізгала па мне. Так, слізгала, не пакідаючы ніякіх слядоў. Але будзем справядлівыя: здаралася, і мая няпамятлівасць была вельмі пахвальнаю. Вы заўважалі, напэўна, што ёсць людзі, якія свята вераць таму запавету, паводле якога трэба дараваць усякую крыўду, і яны сапраўды яе даруюць, але ніколі не забываюцца пра яе. Я ж быў не настолькі высокай натуры, каб дараваць, але нарэшце забываў нават самыя чорныя абразы. I майго абражальніка, які лічыў, што я люта яго ненавіджу, літаральна збівалі з панталыку маё нечаканае прывітанне і шчырая ўсмешка. Тады, у залежнасці ад свайго характару, ён або захапляўся маёю шырокай душою, або пагарджаў маёй баязлівасцю, не падазраючы, што прычына намнога прасцейшая: я не памятаў нават, як яго зваць. Такім чынам, тая самая прыродная загана, якая рабіла мяне абыякавым і няўважлівым да людзей, адначасова забяспечвала мне высакароднасць. Вось так я і жыў дзень пры дні, не ведаючы ніякай іышай рэальнасці, апроч свайго «Я». Дзень пры дні — жанчыны, дзень пры дні — велікадушныя ўчынкі і юр, дзень пры дні — усё кулём, але кожны дзень — толькі я, надзейны вартаўнік у сябе ж на пасту. Я слізгаў па паверхні жыцця, жыў на словах, калі так можна сказаць, і ніколі не апускаўся да рэальнасці. Тыя кнігі, што я гартаў, я амаль не чытаў, тых сяброў, з якімі сыходзіўся, амаль не ведаў, гарадоў, у якіх пабываў, амаль не бачыў, жанчын, з якімі я спаў, амаль не меў! Усё, што я рабіў,— я рабіў ад нуды ці дзеля забавы. Побач праходзілі людзі, яны хацелі за мяне ўхапіцца, але ім не было за што, і гэта было няшчасце. Няшчасце для іх. Бо я — забываў. Я ніколі не помніў нічога, апроч самога сябе. Але патроху памяць вярнулас