Чужаніца
Альбер Камю
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 278с.
Мінск 1986
нцам. Пачынала прыпякаць, і спёка хутка мацнела. He ведаю чаму, мы яшчэ доўга чагосыіі чакалі. У цёмным гарнітуры мне было дужа горача. Дзядок надзеў капялюш, але потым, відаць, перадумаў і зняў. Я трошкі павярнуўся, каб лепей яго разгледзець. А дырэктар зноў пачаў распавядаць. Ён сказаў, што мама і Перэс часта гулялі тут
увечары і часам даходзілі аж да самай вёскі. 3 імі хадзіла сядзелка. Я азірнуўся вакол. За шэрагамі гонкіх, высокіх кіпарысаў, якія ўзбягалі па ўзгорках пад самае неба, віднелася рудая, а дзе ўжо з зялёнымі парасткамі зямля, сям-там стаялі рэдкія, акуратныя хаткі. Я разумеў маму. Увечары гэты краявід, напэўна, выклікае ціхія, сумныя думкі. А цяпер, калі паветра дрыжыць пад спякотнымі промнямі сонца, ён выглядае занадта жорстка і нават прыгнятае.
Мы рушылі. Толькі цяпер я заўважыў, што Перэс грошкі накульгвае. Катафалк патроху паехаў шпарчэй, і стары пачаў адставаць. Адзін з мужчын, што ішлі абапал катафалка, адстаў таксама. Цяпер ён ішоў побач са мной. Мяне здзівіла, што сонца падымаецца так хутка. I раптам я пачуў, як у палях сакочуць і гудуць насякомыя, шапаціць трава. Па шчоках у мяне цёк пот. Капелюша не было, і абмахвацца прыйшлося насоўкаю. Адзін мужчына з пахавальнага бюро нешта сказаў мне, але я не пачуў. Трымаючы ў левай руцэ насоўку, ён выціраў голы чэрап, а правай крыху ўздымаў картуз. Я папытаўся:
— Што вы кажаце?
Ён паўтарыў, паказваючы на неба:
— Пячэ.
— Але,— сказаў я.
Трошкі пазней ён запытаўся:
— Хто ў вас памёр? Маці?
— Маці,— зноў сказаў я.
— Старая была?
Я адказаў:
— He вельмі.— Я добра не ведаў, колькі маме год.
Тады ён змоўк. Я павярнуўся і ўбачыў, што стары Перэс ідзе далёка ззаду, метраў за пяцьдзесят ад нас. Ён вельмі хацеў нас дагнаць і таропка чыкільгаў, шырока махаючы капелюшом. Я паглядзеў на дырэктара.
Ён ішоў вельмі паважна, не робячы ніводнага лішняга руху. На лобе ў яго блішчалі кроплі поту, але ён іх не выціраў.
Мне здалося, што працэсія пачала рухацца яшчэ хутчэй. Вакол быў той самы, заліты сонечным святлом абшар. Неба невыносна зіхцела. Пэўны час мы ішлі па нядаўна адрамантаваным участку дарогі. Асфальт плавіўся пад сонцам. Ногі гразлі, па беразе разлівалася бліскучая мякаць. Над катафалкам калываўся цьіратавы фурманаў капялюш, нібыта зроблены з гэтай чорнае масы. Ад безлічы манатонных адценняў мне рабілася ніякавата: сіняе неба, белыя аблокі, клейкачорны асфальт, змрочна-чорнае адзенне, бліскуча-чорны катафалк. А тут яшчэ сонца, пах скуры, конскага гною, лаку, кадзіла, стома ад бяссоннай ночы — ад усяго гэтага ў вачах і ў думках у мяне ўсё паплыло. Я зноў азірнуўся, і мне здалося, што Перэс ужо недзе вельмі далёка, ён губляўся ў спякотнай смузе і нарэшце знік зусім. Я пашукаў яго вачыма і ўбачыў, што стары збочыў з дарогі і ідзе напрасткі, цераз поле. Наперадзе была паваротка. Я зразумеў, што Перэс, добра ведаючы тутэйшыя мясціны, пайшоў найкарацейшай дарогай, каб нас дагнапь. На паваротцы яму гэта ўдалося. Потым мы зноў згубілі яго. Але ён зноўку дагнаў нас полем — і так было шмат разоў. Я ўжо адчуваў, як у скронях у мяне тахкае кроў.
Потым усё пайшло так хутка, з такою ўпэўненасцю і настолькі натуральна, што я ўжо нічога не магу прыгадаць. Бадай, адно толькі ўбілася ў галаву: на ўездзе ў вёску санітарка сказала мне некалькі слоў. У яе быў дзіўны голас — меладычны і трапяткі, ён ніяк не клаўся да яе кашчавага твару. Яна сказала:
— Калі ідзеш павольна — рызыкуеш атрымаць сонечны ўдар, а як ідзеш хутка, дык увесь спацееш, і потым, у царкве, ад сырасці можна прастудзіцца.
Яна мела рацыю. I так, і гэтак — выйсця не было.
У памяці захаваліся яшчэ некалькі ўспамінаў пра гэты дзень: напрыклад, памятаю твар Перэса, калі ён апошні раз дагнаў нас перад вёскай. Па шчоках у яго каціліся буйныя слёзы — відаць, ён вельмі нерваваўся і быў, апроч таго, стомлены. Твар у яго быў такі маршчыністы, што слёзы са шчок не сцякалі, а адно расплываліся, хаваліся ў зморшчынках і залівалі змардаванае аблічча суцэльным бляскам. Памятаю яшчэ, потым была царква, вяскоўцы на тратуарах, чырвоная герань на могілках, Перэс самлеў (паваліўся, нібы раскручаная лялька), на маміну труну сыпалася крывавачырвоная зямля, дзе-нідзе ў ёй трапляліся белыя, нібы косткі, карэньчыкі раслін, потым зноў нейкі люд, галасы, вёска, чаканне каля кавярні, доўгае, безупыннае фырканне матора і нарэшце —• радасць, калі аўтобус пакаціў між ліхтароў вячэрняга Алжыра, і я падумаў, што зараз лягу спаць і прасплю дванаццаць гадзін.
II
Прачнуўшыся, я зразумеў, чаму ў патрона быў такі незадаволены выгляд, калі я папрасіў два дні. Сёння ж субота! А я, што называецца, зусім пра гэта забыўся. I ўспомніў толькі цяпер, калі ўстаў. А патрон, відаць, яшчэ тады падлічыў, што мне выпадае чатыры вольныя дні (бо наперадзе ў нас нядзеля), і яму гэта, натуральна, не магло спадабацца. Але па-першае, у тым, што маму вырашылі хаваць учора, а не сёння, маёй віны няма, а па-другое — так ці інакш, субота і нядзеля ўсё роўна былі б мае. I ўсё ж патрона можна зразумець.
Устаць было вельмі цяжка: дужа стаміўся за ўчорашні дзень. Пакуль галіўся, думаў, чым бы заняцца. Вырашыў пайсці на пляж. Сеў у трамвай і даехаў да купальняў у партовым заліве. Там я паднырнуў у пра-
ход і выплыў у мора. Было шмат моладзі. У вадзе я натрапіў на Мары Кардону, былую машыністку з нашай канторы. Тады мяне вельмі вабіла да яе. I яе да мяне, здаецца, таксама. Але яна хутка звольнілася, і нам не хапіла часу... Я дапамог ёй залезці на бакен і ў гэты момант дакрануўся да яе грудзей. Я быў яшчэ ў вадзе, а яна легла на бакене на жывот і павярнулася да мяне. На вочы ёй спадалі валасы, яна смяялася. Я ўскараскаўся на бакен і лёг побач. Было вельмі хораша. Нібы жартам, я адкінуў галаву назад і палажыў яе Мары на жывот. Яна нічога не сказала, і я застаўся ляжаць. Перад вачыма ў мяне было ўсё неба, яно было блакітнае і залачонае сонцам. Патыліцай я адчуваў, як жывот у Мары мякка пульсуе. Мы яшчэ доўга ляжалі на бакене, у салодкай дрымоце. Калі сонца пачало занадта пячы, Мары скочыла ў ваду, і я за ёй. Я дагнаў яе, абняў рукою за талію, і мы паплылі разам. Яна ўвесь час смяялася. На пляжы, пакуль мы сохлі, яна сказала:
— Я загарэла болей за вас.
Я запытаўся, ці хоча яна ўвечары схадзіць у кіно. Яна зноў засмяялася і сказала, што было б няблага паглядзець які-небудзь фільм з Фернандэлем. Мы апрануліся. Яна вельмі здзівілася, калі ўбачыла на мне чорны гальштук, і спытала, ці ж то я не ў жалобе? Я сказаў, што ў мяне памерла мама. Яна пацікавілася — калі, і я адказаў:
— Учора пахавалі.
Яна крыху адхіснулася, але нічога не сказала. Мне захацелася сказаць ёй, што я не вінаваты, але я змаўчаў, бо ўспомніў, што ўжо казаў гэта аднойчы — патрону. Увогуле, гэта не мела ніякага сэнсу. Чалавек заўсёды ў нечым трошкі вінаваты.
Увечары Мары пра ўсё забыла. Фільм быў часам забаўны, часам зусім нейкі бязглузды. Мары падсунула сваю нагу да маёй. Я лашчыў яе грудзі і пад Ka-
нец сеанса пацалаваў, але атрымалася неяк няўдала. Пасля кіно яна пайшла да мяне.
Калі я прачнуўся, Мары ўжо не было. Яна казала, што павінна ісці да цёткі. Я падумаў, што сёння нядзеля, і мне зрабілася сумна: нядзелю я не люблю. Тады я перавярнуўся на ложку і, уторкнуўшыся ў падушку носам, адчуў пах марской солі, пакінуты валасамі Мары. Я зноў заснуў і праспаў да дзесяці гадзін. Потым да паўдня валяўся ў ложку і паліў цыгарэты. Ісці снедаць да Селеста, як гэта я рабіў звычайна, не хацелася. Яны там, вядома, пачнуць прыставаць да мяне з роспытамі, а я гэтага не люблю. Падсмажыў сабе яечню і з’еў проста з патэльні, без хлеба, бо хлеб скончыўся, а ісці ў лаўку не хацелася.
Пасля снедання — проста бадзяўся па кватэры. Было трошкі нудна. Калі мы жылі з мамай, у нас было ўтульна. А пасля мне адному кватэра зрабілася занадта вялікая, і я мусіў перацягнуць абедзенны стол у спальню. Так цяпер і жыву ў адным гэтым пакоі. У мяне тут стаіць некалькі праседжаных плеценых крэслаў, шафа з пажоўклым люстрам, туалетны столік і ложак з мядзянымі булавешкамі. Рэшта ўся занядбаная.
Каб нечым заняцца, узяў старую газету, пачытаў, пагартаў. Дзеля забавы выразаў рэкламу слабіцельнай солі «Крушэн». Наклеіў яе ў старым сшытку — я ў ім збіраю розныя пацешныя рэчы з газет. Потым вымыў рукі і выйшаў на балкон.
Вокны ў маёй спальні выходзяць на галоўную вуліцу нашага прадмесця. Дзень быў пагодны. Але брук здаваўся чамусьці сырым. Прахожых было мала, і ўсе яны некуды спяшаліся. Спачатку ішлі сем'і — на шпацыр. Наперадзе — два хлопчыкі ў марацкіх гарнітурчыках з кароткімі штонікамі крыху ніжэй каленяў (ім, відаць, было вельмі нязручна ў занадта накрухмаленай вопратцы) і дзяўчо з вялізным ружовым бантам і ў чорных лакіраваных пантофліках. Ззаду — дзябё-
лая, неабсяжная маці ў каштанавай ядвабнай сукенцы і маленькі недалужны мужычок — іх бацька, якога я, дарэчы, ведаў у твар. На ім быў пляскаты саламяны капялюш, на шыі — гальштук матыльком, у руцэ — кіёк. Калі я ўбачыў яго побач з жонкай, я адразу зразумеў, чаму ён, як кажуць у нашым квартале, такі далікатны і выхаваны.
Крыху пазней пайшла наша тутэйшая моладзь — валасы спырснутыя лакам, чырвоны гальштук, шчыгульны, па таліі пінжак, у кішэньцы — вышываная насоўка і модныя тупаносыя чаравікі на нагах. Я падумаў, што яны, пэўна, сабраліся ў кіно, куды-небудзь у цэнтр. Таму і выбраліся гэтак рана і цяпер бягуць з рогатам на трамвай.
Пасля іх вуліца патроху апусцела. Сеансы і відовішчы, значыць, ужо пачаліся. Акрамя катоў і крамнікаў, відаць больш нікога не было. Неба над фікусамі, што раслі абапал вуліцы, было чыстае, хоць і не яркае. Гандляр з тытунёвай лаўкі насупраць вынес крэсла, паставіў яго каля дзвярэй і сеў, абапершыся рукамі на білца. Нядаўна поўныя бітком трамваі ехалі цяпер амаль пустыя. У маленькай кавярні «У П’еро», побач з тытунёвай лаўкай, гарсон падмятаў у бязлюднай зале падлогу, пасыпаючы яе вільготным пілавіннем. Сапраўды — нядзеля.
Я перакруціў крэсла і наставіў яго так, як гандляр з тытунёвай лаўкі. Па-мойму, так сапраўды сядзець было зручней. Потым выпаліў дзве пыгарэты, вярнуўся ў пакой, узяў кавалачак шакаладу і, не спяшаючыся, пачаў яго есці каля акна. Хутка неба пахмурнела, здалося, што зараз пачнецца навальніца, як яно часта бывае ўлетку. Але патроху праяснела зноў, і толькі вуліца, нібы ад пагрозы хмар, яшчэ заставалася цёмная. Я доўга стаяў каля акна і глядзеў на неба.
А пятай гадзіне зноў загрук�
КНІГІ ОНЛАЙН
