Дабрадзеі і гармідар квантавай літаратуры
Алесь Бычкоўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 162с.
Мінск 2018
— Шмуйла, ты дарэмна не ясі смажаніну, — дакорліва папікнуў бацюшка. — Мо апошні вечар у жыцці.
— He, нашчадкі Аўраама свінню не ядуць, — аднекваўся шынкар.
Тамаш папрасіў гарбаты, і пан Шмуйла прынёс травянога ўзвару. Тамаш уздыхнуў і не запярэчыў, тым болей гарачы ўзвар меў прыемную пахкасць.
Калі знадворку ўперыла бліскавіца ды грымаценнем страсянула хату, усе, акрамя Шмуйлы, перажагналіся, а пан Шмуйла войкнуў. У дзіўнай для Тамаша атмасферы выспела гутарка. Запраўляў усім бацюшка, наракаў, што свет змяніўся і ўжо ніколі не стане, якім быў, што ўсё ідзе пад адхон, да Армагедону. Тады гутарка міжволі паплыла пра хутар Чорны Смык. Тамаш скінуў сонную замарач і з цікавасцю наструніў слых. Тым больш мабільная сувязь адсутнічала, праверыў крадком, а за вакном узялася нежартоўная навальніца. Ды бацюшка, як далей высветлілася, аказаўся захапляльным апавядальшчыкам. “Хлопцы мусяць пачакаць, дайду ўжо раніцай”, — вырашыў Тамаш.
— Адкуль пайшла назва Чорны Смык, паспалітыя людзі ўжо не памятаюць, — гудзеў бацюшка. — Жыў на хутары адмысловы майстра скрыпак Фіма Ліберман, празваны тамтэйшымі насельнікамі д’яблавым музыкам. Чаму? Граў на ўласнавырабленых інструментах з хуткасцю лесапілкі. Ды як зайграе, бабы ў плясы кідаюцца, у шляхотных паненак ногі самі ў скокі — не суняць. Я ж у той момант малады быў, толькі з семінарыі, — тут айцец Аляксандр перажагнаўся. — I атрымаў у Жальніцы прыход. Зразумела, пазнаёміўся з Фімам. Свярбела падштурхнуць скрыпічнага майстра бліжэй на шлях да ісцінай веры. У Фімы жонка была — вачэй не адвесці, прыгажуня з прыгажунь, светлая, блакітнавокая, ва ўсёй акрузе ніводная кабеціна ў параўнанне не ішла. Зразумела, жанчына не габрэйскага кораня, і звалі Альжбэтай ці, карацей, — Бэтай, Бэацькай. Нехрышчонай яна была, а як пабраліся з Фімам — невядома, дакладна не ў святой царкве. Чуткі нібы ў тумане
плылі: Фімава абранніца з нячыстай сілай на кароткай назе, у поўню па лясах швэндаецца, зёлкі збірае, намовы шэпча. Той не дзіва, Бэацька — паляшучка, аднекуль з-пад Гомля. А на Палессі спракавету ледзь не кожная баба варажбітка. Так яно ці не, але Госпад не дабраславіў іхні звяз дзецьмі. Хоць трэсні. I якім чынам паляшучка з яўрэем маглі сысціся? Відаць, нячыстая справа.
Бацюшка перапыніў дых і каўтнуў з кубка, выцер бараду.
— Любоўная ліхаманка, — з выглядам знаўцы ўставіў пан Грыб.
— Няйначай, — згадзіўся бацюшка. — Прыблудныя яны былі, нетутэйшыя, аднекуль са свету. Хутароўцы ды насельнікі Жальніцы адзін другога ведаюць і шлюб бяруць са сваімі. А скуль той Фіма прыплыў з Бэацькай — адно Богу вядома. А Фіма на скрыпачцы піліў: “Ціліцілі, скрылачка, ляціць баба з прыпечка...” — як сёння помніцца. Аднак я пра іншае. He даў Бог ім дзетак. Як ні намагаўся Фіма абзавесціся нашчадкамі — не змог, нават да мяне завітваў параіцца, ці можна нехрышчонаму габрэю свечку ў храме паставіць.
Пан Шмуйла не паверыў, але прамаўчаў, не перабіваў.
— Вельмі пакутаваў з-за бяздзетнасці, але, як потым высветлілася, мужчына ён быў здаровы, Альжбэта не магла дзетак мець. Гараваў-гараваў Фіма ды пачаў заляцацца да Веркі, удавіцы. Засцярог Фіма не слухаў, заклікі ўтаймавацца ляцелі міма вуха. Ведзьма ягоная, дармо што вочы блакітныя, плявала атрутай. Калі ж я выправіўся з Веркай пагутарыць, тая адшыла і ледзь не абразіла мяне, бацюшку. Мовіла: “Я ж удавіца, мужа Бог забраў, палез панскі лес красці, войты знарок хрыбет перашыблі, дык што зараз — без мужняй ласкі векаваць? А я ж кабета спраўная, мой чамадан — каму хачу, таму і дам!” Ну і вылезла Верцы бокам. I не толькі ёй, а ўсім траім. Невядома, у які час Бэацька праведала
пра мужаву здраду, мо падказаў хто. Мажліва, калі ў Веркі пачаў расці жывот ды пагалоскі пайшлі пра Фіму. Ветрам жа, вядома, не надзьмула. Бэата тры дні і ночы правяла ў лесе ў толькі вядомых ёй мясцінах, і чым тады займалася, не ведаў аніхто. Выпетрыла ўшчэнт, не раўнуючы смалу вазіла ў пекле, вочы страцілі бляск, валасы — хвалістасць, цела — вабнасць. Нагадвала нябожчыка бляклым тварам. Як сцвярджаў потым Фіма, жонка мовіла толькі адзіны сказ: “Я пракляла яе". I назаўжды змоўкла, ніхто не чуў апасля ні гуку ад Бэацькі.
Калі выспеў час Верцы нарадзіць, Фіма сядзеў дома і ў змрочным задуменні зыркаў з-пад ілба на маўклівую жонку. У думках вінаваціўся перад ёй, пасля нешта глыбока тужлівае іграў на скрыпачцы.
А Верка разрадзіцца не магла. Павітуха завіхалася, на ўсе лады торкала-поркала — і дарэмна. Мучэнні доўжыліся дзень і ноч, цяжкія роды. Верка не вытрымала і памерла. Што ж тычыцца дзіця...
Тут бацюшка перажагнаўся.
— Тое, што выскачыла з Веркіных нетраў, немагчыма апісаць. Я ўласнавоч не бачыў плоду іх кахання з Фімам, але немаўляці не спяшаліся перавязаць пупавіну. Павітуха — стрымгалоў бегма з хаты, кранулася розумам і праз тры дні гэтаксама памерла. Ну а тутэйшыя хуценька збілі дзве труны і зладзілі хаўтуры, пахавалі ў адной яміне і маці, і дзіця. На сарачыны хата, у якой адзінокая Верка прымала Фіму, згарэла ўшчэнт. Людзі расказвалі пра бліскавіцу, што ўдарыла з яснага неба. Пасля Бэата прапала, апошні раз бачылі, як крочыла ў лес, там і згінула. Мо ў твань засмактала, мо рукі наклала на сябе — невядома. Фіма гараваў надта, спаліў свае скрыпкі, тыя, што не паспеў прадаць, і запіў моцна. Пасля сабраў манаткі і падаўся ў свет. Вось такая гісторыя. Трыццаць год мінула ўжо, трыццаць год.
Калі айцец Аляксандр змоўк, ніхто працяглы час не абмовіўся словам. Прысутныя стрававалі вячэру. Гучна патрэсквала вогнішча. Пан Шмуйла вылез з-за стала, каб падкінуць у печ, нейкі час варушыў чапялой у прыску, затым вярнуўся і сеў на месца.
— А сёння ж Поўня, — зазначыў бацюшка і памацаў вялікі срэбраны крыж на грудзях, затым выразна паглядзеў на прысутных.
— Ну-с, захапляльная гісторыя, — пракаментаваў павятовы ўрач. — Прызнацца, уразілі, не даводзілася чуць, хоць, здаецца, я амаль усё пра ўсіх у акрузе ведаю.
— Дык мала сведак тых далёкіх падзей засталося, — патлумачыў бацюшка. — Хо, вы ў той час пад стол пешшу хадзілі, мабыць.
— To так, — згадзіўся пан Грыб і выразна дадаў: — To так.
— Я вось чаму Поўню згадаў, — бацюшка перамяніў позу і сербануў з кубка. — Хутарскія пачалі байкі баяць, быццам па начох на могілках здані каламуцяць. Енкі з Верчынага долу чутны, быццам плача неўтаймаваная душачка. Звярнуліся да мяне насельнікі: асвяці, бацюшка, магілку пакутніцы, хай людзям не шкодзіць. Апаганіў хтосьці магілку, крыж зламаў. Кажуць, цяперака сама Верка вылазе з долу з дзіцем за ручку і шукае, заве праз цемру ночы ці то Фіму, ці то мужа...
Бацюшка пагладзіў бараду, вытрымаў паўзу.
— Лягло на сэрца дапамагчы хутароўцам. Меркаваў правесці абрад, запячатаць дол да Другога Прышэсця Госпада нашага Ісуса Збаўцы. Так, асвяціць і запячатаць. Хай сабе там нехрышчонае дзіця ляжыць, але ж Верка была верніцай. Наўмысна вось, хай людзі бачаць, каб забабоны зніклі.
Гісторыя ад бацюшкі цягнула на добры фільм жахаў. Тамаш употай пазяхнуў і ўголас паведаміў, народны фальклор — гэта файна. Пан Грыб адразу шыкнуў, маўляў, не перабівайце, малады чалавек, калі ласка.
— I вось да месца надарылася аказія выпадкова сустрэцца з айцом Змітром, — працягваў бацюшка. — Быў у Менску па справах павятовых. Гаманілі з айцом Змітром, я і распавёў пра жарсці, што ў нас тут пад бокам творацца. Пасмяяліся з ім, паківалі на забабоны. I тут бацюшка Зміцер бярэ з кішэні вось гэты крыж, надзяе мне на шыю і дабраслаўляе менавіта з гэтым крыжам правесці патрэбны абрад. Маўляў, старажытная рэліквія, з Іерусаліма трапіла. 3 пракавету, калі дзе мрэц з долу выпаўзаў, тым крыжам карысталіся, быццам калісь належаў самому святому Філімону.
Бацюшка ўзяў крыж, што вісеў на грудзях, паднёс да твару, каб уважліва разглядзець. Старадаўняе срэбра таямніча паблісквала.
— Прызнацца, мяне гэта крыху збянтэжыла, — уздыхнуў святар і адпусціў крыж, які павіс і гайдануўся на цяжкім срэбраным ланцугу. — Бо раней я нічога не чуў пра рэліквію. Дый пра святога Філімона не вельмі шмат. Ну раз айцец Зміцер блаславіў, — а між намі поўнае паразуменне, — я згадзіўся і без залішніх ваганняў узяў крыж. Абяцаў пасля вярнуць. Аднак бесклапотная душа айцец Зміцер, хто б мог падумаць, што чырвоныя неўзабаве займуць Чорны Смык і наваколле?! Цяпер там нельга паказвацца. Убачыць той камісар Рабаконь срэбраны крыж — і бывай, рэліквія. Храм Божы разрабавалі ў Жальніцы, як толькі ўехалі ў вёску, я ледзь уратаваўся, вяскоўцы дапамаглі. Цуд! Але куды падацца зараз, дзе шукаць айца Змітра, мо ўжо да сценкі павялі?..
Тамаш забыўся на ежу, якая паспела астыць, так было цікава. Узяў кус пячонкі, пакаштаваў — смачна. Выдатна на аграсядзібе. Кабаноў гадуюць, і свіная чума не бярэ. А мо бярэ, таму зарэзалі, каб папярэдзіць? Пра тое Тамаш не ведаў. Ён яшчэ раз праверыў мабільнік — глуха. Няўжо не дабівае вышка? На лецішчы ў Жальніцы з сувяззю няма праблем. Відавочна, непагадзь паўплывала.
— Крыўдна, бацечка, калі гэтакая каштоўнасць дастанецца рэвалюцыянерам, — разважліва мовіў Шмуйла і тыцнуў пальцам у бок крыжа на грудзях айца Аляксандра. — Рэліквія аніяк.
— Дык і я пра тое, — згадзіўся “бацечка”. — Ім, анцыхрыстам, пляваць на рэліквію, яны бачаць срэбра.
— To так, — пацокаў языком гаспадар карчмы.
— Вось прыпрэцца Рабаконь са сваімі галадранцамі заўтра і слаліць кубоўнік.
— To не кажыце, бацечка, — замахаў рукамі Шмуйла. — Сам не свой з перапуду.
— Нам усім галоў не знесці, гаспада, — падвёў выснову лялечны чалавек.
“Гаспада” рэзнула Тамашу слых, яўна не да месца зварот.
“Гаспадзін” пан Шмуйла пашкрэб магутны нос. Хітрынка з’явілася на мясістым твары.
— А што калі нам схаваць рэліквію, бацечка? Ды схаваць надзейна!
Айцец Аляксандр паціснуў плячамі.
— Заўтра нас усіх мо не стане, трэба схаваць так, каб ні нашым, ні вашым.
— Ваша слова, бацечка, — з гатоўнасцю ўзрушыўся Шмуйла.
— Ну што ж, — айцец Аляксандр перакінуў цераз галаву цяжкі ланцуг, паклаў крыж на далонь, потым наблізіў да вуснаў і пацалаваў. — Даруй мне і ўсім нам, Госпадзі! Хацеў перадаць на схоў у іншае месца, ды, відаць, не лёс. Вось ніколі не думаў, што з юдэем разам...
Бацюшка не дагаварыў, перажагнаўся і працягнуў рэліквію гаспадару карчмы.
КНІГІ ОНЛАЙН
