Дабрадзеі і гармідар квантавай літаратуры
Алесь Бычкоўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 162с.
Мінск 2018
Недзе ён чытаў пра так званыя разломы ў часе. Быццам бы яны раскінутыя па ўсім свеце. Глядзіш бывае на чалавека, які выпадкова трапіў на відэакамеру. Вось ён ідзе сабе па справах і раптам — гоп! — няма чалавека, быццам і не было. Прападае без намёку, нават слядоў не застаецца. Затым відэа з камеры трапляе на ютуб, набірае мільён праглядаў, а аўтару плывуць грошыкі ў кішэню. He, задужа фантастычныя тэорыі Тамаша не захаплялі. Ён прыкінуў і так, і гэтак, па ўсім атрымлівалася, што памеры руінаў візуальна супадалі з учарашнім буданам, хатай-карчмой. Бясспрэчна, дужа даўно тут стаяла хата. Пад друзам і веццем Тамаш разглядзеў нават цудам ацалелы фасад, дзе-нідзе выпіраў мур. Відавочна, спаруда развалілася за даўнасцю гадоў. Як леснікі да гэтай пары не прыбралі? Мабыць, хутка дабяруцца, бо да дзялянкі, на якой мусіў пераночыць Тамаш, рукой падаць. I Тамаш пры гадаў, як у дзевяностыя ўласнавоч бачыў спарахнелы будан, у якім жылі парабкі Ваньковічаў на Бярэзіншчыне ў Калюжыцах. Цалкам захаваўся фасад, а дах і сцены абваліліся. Людзі жылі ў дзевятнаццатым стагоддзі, а напаўзруйнаваная спаруда захавалася да канца дваццатага. I рэвалюцыю перажыла, і немцаў, а каменныя сутарэнні побач з домам парабкаў тутэйшыя скарыстоўвалі ў гаспадарчых патрэбах да гэтай пары ды ласкай паміналі пана, захавалася ж — цуд!
Хлопцы не павераць, калі раскажу, падумаў Тамаш і вырашыў было маўчаць, але ўспомніў, што самы
“галоўны” археолаг, сябрук Міша, дужа захапляўся старажытнымі міфамі, паназбіраў процьму паданняў, хоць кніжку пішы і выдавай. А гісторыя пра Фіму Лібермана вельмі прыгожая, вось толькі якім чынам абазначыць, што пачуў яе ў сненні? Мусіць прызнацца.
Раптам у кішэні варухнула-заторгала слухаўка.
— Алё, Тамашу, выбачай. Мы з-за непагадзі перанеслі раскопкі на пару тыдняў. Учора хацеў паведаміць, ды сувязь прапала. Спадзяюся, ты грэў бакі на печы і носу на вуліцу не вытыркаў.
Тамашу карцела вылаяцца. Паскуды! А яшчэ сябры называюцца. Ён цяжка ўздыхнуў і павярнуў да вёскі. Трэба вытапіць лазню і забрацца на палок грэцца.
★ ★★
Дзядзька Хведар поркаўся ў двары, калі Тамаш закаціў ровар праз расчыненую браму. Гузак на лбе сусед прыкмеціў адразу.
— Тамашу, хто табе натоўк лыч з ласкі на пацеху? Бандыцкая куля? — Хведар рагатнуў.
Тамаш моўчкі прытуліў ровар да плота.
— А як раскопкі, дзе тыя навукоўцы? — насядаў дзядзька.
— He даехаў, трапіў у аварыю, — растлумачыў Тамаш і абцерусіў з мокрага адзення пясок з ігліцай, наколькі атрымалася.
— А мокры які! — усклікнуў дзядзька Хведар. — Хутчэй сцягвай апранахі, вешай сушыцца вунь на дрот пад навесам ды хадзем у хату гарбатку піць. Пашукаю табе нагавіцы з кашуляй.
Ростам і ўшыркі дзядзька амаль адпавядаў Тамашу, і той сціпла згадзіўся на прапанову.
Калі ўвайшлі ў хату, цётка Маша ўсплёснула рукамі, убачыўшы белую палоску пластыру на лбе госця. Дзядзька падаўся ў свой пакой да куфра з адзежай.
— Мой ты хлопча, — шчыра пашкадавала цётка Маша, — а як жа ты гузак набіў?
— Ат, — Тамашу не хацелася прызнавацца, што ён не вельмі ахайна ехаў на “лісапеце”, але ж суседзі не адчэпяцца з роспытамі. — Натыкнуўся на сук, ударыўся галавой, вось. Тама дзялянка, санітарныя парубкі, а непадалёк яшчэ руіны і могілкі.
Цётка Маша ўважліва паглядзела на хлопца.
— Ля руінаў упаў? — удакладніла яна насцярожана.
Тамаш кіўнуў.
— Выклятае месца, — заўважыла цётка. — Там заўсёды нешта адбываецца. Летась Мацей, што праз хату жыве, заблукаў. He было ажно трое сутак, вярнуўся пашкоджаным у розуме, бо сцвярджае да сёй пары, што блукаў усяго гадзіну, а не тры дні.
— Пэўна, штукар ваш Мацей. А чым харчаваўся ўвесь час?
— А ён прызнаецца? — пытаннем адказала цётка Mama і дадала: — Дый ці толькі адзін Мацей там блукаў?..
Неўзабаве вярнуўся Хведар, сунуў Тамашу ў рукі чыстае адзенне, сухое, з густым нафталінавым пахам.
— На во, пераапраніся. Памеры як на цябе.
Ён павярнуўся да цёткі Машы.
— Ну, накрывай на стол, будзьмо абедаць.
Тамаш падаўся ў сенцы. Дзядзькава адзенне прыйшлося амаль у пару.
— Як на цябе, — паўтарыў Хведар і цокнуў языком, калі Тамаш вярнуўся.
Селі за стол.
Фасолю цётка Маша менавала “квасоль”. Суседзі ўзбагачалі мову — адмысловы жальнікаўскі дыялект. Клапатлівая цётка Маша выняла з печы ладны ў памерах саган “квасолі” з мясам, паставіла на стол разам з нарэзанай зелянінай у місах.
— Падсоўвай столку і бяры відзёлку, — дзядзька Хведар паказаў на стул і загадаў: — Сядай і еш!
He лепшы харч на галодны страўнік, але Тамаша сёння ўгаворваць не варта. Дбайная цётка Маша клапатліва наклала пачастунак па талерках, пабралі лыжкі, відэльцы, пачалі есці.
Тамашу свярбела даведацца пра руіны больш. Як добраадукаваны чалавек, ён быў упэўнены, што большасць з’яў у свеце мае навуковае тлумачэнне. Вось сёння ноччу чаму ён апынуўся розумам невядома дзе? Няйначай побач ёсць лясная твань, з якой выдзяляецца атрутны галюцынагенны газ. Раз-пораз газ прыносіцца ветрам да населеных месцаў, і тады людзі побач пачынаюць “блукаць”, як той Мацей. Ну а іначай нічым не растлумачыць. Тым болей цікава паслухаць версію суседзяў.
— Раскажыце пра выклятае месца, калі ласка, — папрасіў Тамаш, калі талерка перад ім амаль спусцела.
— Дурноцце там робіцца з людзьмі, — уздыхнула цётка Маша. — He тут казана.
Кабета ўстала, прынесла імбрык, разліла гарбаты па кубках. Моцнай, чорнай, як любіў дзядзька Хведар, дый Тамаш таксама. Хлопец насыпаў цукру, пабоўтаў лыжкай і чакаў далейшага расповеду. Дзядзька Хведар тым часам парэзаў батон, намазаў на свой кус масла, адкусіў.
— Як Чарнобыль луснуў, вось тады і пачаліся ўсялякія непаразуменні і дзівосы, — засведчыў дзядзька. — To грыбы памерамі з патэльню ці качан капусты парастуць, то людзі ў лес пойдуць ды не вяртаюцца доўга. Здаецца, мясціны знаёмыя навылёт, але блукаюць.
— Грыбы вялікія, дык ад радыяцыі, — уставіла цётка Маша. — Навукоўцы растлумачылі. У людцоў бульба тады парасла — клубень з гарбуз, у чыгун не пакласці, трэба рэзаць было. I грыбы гэтаксама.
— Ажно навукоўцы былі? — перапытаў Тамаш.
— Даследчыкі нейкія, — адказаў Хведар. — Хадзілі, штосьці мералі, аналізы бралі. Ды не з людзей, а з глебы.
Ен рагатнуў.
— Toe ж было, — уздыхнула цётка Маша. — Вяскоўцы ў лесе страчвалі прытомнасць. Я і сама аднойчы падалася за чарніцамі, ды ля таго месца, дзе зруйнаваны дом, нечакана павалілася дагары, памарак. Увушшу загуло, свет ахінула помракам, ды, крый Божа, здані паўсталі, вершнікі з шаблямі, дым наўкол, душачка ледзь да нябёсаў не ўзляцела, ускінулася. Даўно ўжо, праўда, тое было, дробязі не помняцца.
Хведар пацвердзіў.
— А я надвячоркам маракую сабе, дзе мая гаспадыня, ужо і прыцемкі хутка.
— Так. Я ачуняла неяк, села на зямлі і не магу ўспомніць, што здарылася. А галоўнае, навошта я тут сяджу? Тады паднялася і рушыла да хаты.
Кабета замоўкла.
— Ну так, тры дні мая гаспадыня хварэла, носу з хаты не казала, — пацвердзіў Хведар і гучна адсёрбнуў з кубка.
— Такое не толькі са мною, з іншымі людзьмі таксама, — дадала Маша. — Ды хоць не адразу, а прыкмецілі: усе гэтыя здарэнні адбываюцца вакол тых руінаў, непадалёк ад старадаўніх могілак.
— Тады ж і навукоўцы прыязджалі са сталіцы, даследавалі тут, — дадаў Хведар. — Казалі, што ў нас тут нейкія неспадзяванкі з хадой часу. А як гэта — ніхто не тлумачыў. Вяскоўцы ж тое месца пачалі выклятым менаваць. Мяне ж чаму і зацікавіла, Тамашу, што ты там да нейкіх археолагаў сабраўся, бо думаў, ізноўку будуць што мераць ды мо люднае што скажуць.
— He, — Тамаш усміхнуўся. — Тыя мае сябры, гісторыкі, збіраліся гарадзішча капаць і побач у курганку шурф забіць. Яны радыяцыю не мераюць.
— А вось і дарэмна, — зрабіў выснову дзядзька Хведар і падліў з імбрыка. — Той парой вялікімі параслі і чарніцы. Праўда, выключна ў адным месцы,
на паляне, ізноўку непадалёк ад той кропкі, дзе апрытомнела мая Маша. Філімон з нашай вуліцы хадзіў і назбіраў сабе. Першы раз жменьку. Баяўся каштаваць. А раптам тое не чарніцы, а вароніна вока? Але з’еў, смачна, упадабаў. Узяў вядро, ізноўку наведаў паляну, прынёс дамоў і наварыў кісялю. Кісель атрымаўся з той чарніцы, што лайно. Хацелі выліць вон. Але ж Філімон моцна парэзаў палец сцізорыкам, калі дзяркач майстрачыў, каб двор вымесці. Выпадкова памачыў палец у кісель, калі нёс выліваць, і рана за дзень загаілася, а праз два дні і следу ад парэзу не відно. Суседка Філімона несла свінням есці, падвярнула нагу і збіла локаць аб вушак. Ладны чарняк выплыў. Пажалілася, пагаравала. Філімон, не доўга думаючы, за вядро і на паляну, ізноўку набраў тых вялікіх чарніц, наварыў кісялю дый да суседкі, кажа, давай, баба, я табе навуковы эксперымент зраблю. Намазаў той хворае месца, і на раніцу чарняк злез. Тут усе і ўзрушыліся наконт дзіўнай ягады. Выкасілі паляну ўмомант.
— He ведаю, як той цуд назваць, — уставіла цётка Маша. — Выглядам як чарніца, а памерамі з агрэст. Але ж гаюча. Ну раз лекуе, гоіць раны, назву далі — ведзьміны бубачкі. А яшчэ начны зіхавец, бо ўначы яны, калі свежыя, ледзь свяціліся, зіхацелі. Праўда, назва зіхавец не прыжылася, толькі ведзьміны бубачкі.
— Паглядзець каб, — сказаў Тамаш.
Ён так захапіўся размовай, што астылую гарбату пакінуў некранутай.
— А іх болей няма, — адмахнулася цётка Маша. — Адно лета параслі, дый толькі ў адным месцы, болей нідзе. Лес навылёт прачасалі, а ведзьмінай бубачкі больш не знаходзілі.
Дзядзька Хведар дапіў сваю гарбату і адставіў кубак.
— Памятаеш, гаспадынька, а Філімон даўней той яшчэ эксперыментатар быў.
Ён звярнуўся да Тамаша.
— Філімон выпісваў “Тэхніку — моладзі”, “Навуку і жыццё”, “Юнага тэхніка” і мусіў аднойчы зладзіць навуковы дослед: наважыўся націснуць самагонкі з ведзьмінай ягады. Учыніў брагі, пакаштаваў. Брага як брага. Толькі моцная задужа атрымалася. Ну, ён самака хваліўся, я брахаць не хачу. I вось на раніцу недарэка пасунуўся ў прыбіральню з бадуна каўцюх адкласці і ўзарваўся разам з прыбіральняй. Выбухам заадно знесла і пуню, якая месцілася праз які метр. Вось табе і ведзьміны бубачкі! Замест прыбіральні з’явілася глыбокая варонка. Навукоўцы былі тут, сышліся ў выснове, што ў эпіцэнтры выбуху ўзнік партал, брама ў іншае вымярэнне. Праўда, з таго вымярэння несла так, што працягваць доследы ахвотнікаў не знайшлося. Яміну загарталі, а новую прыбіральню збудавалі на іншым месцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
