Дабрадзеі і гармідар квантавай літаратуры
Алесь Бычкоўскі
Выдавец: Галіяфы
Памер: 162с.
Мінск 2018
— Неяк я і не падумаў, — разгублена мовіў раптам заклапочаны прафесар. — А дзе гэта?
— Выклятае месца! — прашаптала Вольга.
Тамаш пачырванеў.
Навуковец паглядзеў на прысутных.
— Можна меркаваць, Рабаконь аднойчы знойдзе крыж і знясе з сабою ў мінулае. Дзірка ў часе захлопнецца, і анамалія знікне. I да Жальніцы гэта ўжо будзе мець дачыненне не большае, чым расказаная мной гісторыя мастка паміж прасторамі.
Тамаш быў гатовы праваліцца скрозь зямлю, бо крыж, пра які ішла гаворка, у дадзены момант ляжаў у заплечніку ў ягоным доме і відавочна тэрмінова збіраў энергіі іншых вымярэнняў, каб утварыць дзірку ў часе вакол Тамашова лецішча. Тры кілі срэбра! I як даць веры выкладкам прафесара? Навуковая версія выглядала праўдападобнай толькі тэарэтычна. Ён вырашыў маўчаць і пра знаходку — ані гуку.
— Вынікае, значыць, што Рабаконь яшчэ з’явіцца, паўстане апраметнай зданню, — змрочна прамовіла Вольга. — Трэба толькі чакаць.
Выснова Вольгі здалася слушнай. Раз анамалія не знікла, чаму пацвярджэнне — нядаўняе прападанне Тамаша, то не адшукаў яшчэ неўпакоены чырвоны камісар тое, за чым вылузгваўся, быццам з нябыту, у наш свет.
— Дык скуль той крыж на нашыя галовы зляцеў? — запытала Вольга.
— Бачыце, шаноўныя, у тым павінны мае продкі, — сумна мовіў прафесар. — Я высветліў, што мой прадзядуля жыў тут непадалёк, на хутары Чорны Смык. Гэта ў выніку ягоных учынкаў сюды прывезлі сярэднявечны артэфакт, вядомы як крыж святога Філімона.
I навуковец распавёў, што адна з прычын ягонай цікавасці да Жальніцы — пражыванне ў тутэйшых мясцінах продка. Па нейкіх каналах з габрэйскіх крыніц ён напаткаў у архівах успаміны скрыпічнага майстра Фімы Лібермана, які пакутаваў на бяздзетнасць і кахаў моцна Бэацьку-паляшучку, але гуляў налева. Далей расказаў пра праклён Бэацькі і наступствы, карацей, паўтарыў гісторыю, пачутую Тамашом у карчме пана Шмуйлы ад бацюшкі Аляксандра. А сёння вось забрыў на тое месца, хацеў прыкінуць, як усё адбывалася. Хутара ж няма, у вайну немцы спалілі. I магілу прадзядулінай каханкі ўжо не знайсці, над ёю павінен быў святар абрад правесці з так званым крыжом святога Філімона. Праўда, тое ўжо не з успамінаў Фімы, з іншых крыніц. Ды святара чырвоныя схапілі і ўкрыжавалі. Праўда, паспеў бацюшка рэліквію схаваць. А дзе? Нікому невядома, пакуль Вольга не выказала ідэю, дзе лепей шукаць. I як сам не дапяў — дзіва. Распавёў навуковец, што пасля знікнення Бэацькі ў Фімы нарадзілася яшчэ пяцёра дзяцей, адным з якіх быў дзядуля навукоўца.
— Распавяду яшчэ наступнае. Легенды пра святога Філімона, які сваім крыжам ганяў нячысцікаў, там-сям ёсць, а афіцыйная царква не прызнае згаданага святога. Нідзе ён не адзначаецца і афіцыйна не згадваецца. Разумееце? Сапраўдны святы Філімон жыў у першым стагоддзі і да нашага не мае аніякага дачынення. Сітуацыя нагадвае святога Нікласа на Новы год або святога Валянціна на дзень закаханых. Легенды ёсць, а афіцыйна — не было такіх. Вось вам загадка.
Прысутныя ўголас папрасілі неадкладна растлумачыць.
— А вось паслухайце, — навуковец падзьмуў на папярэдне прапанаваную Вольгай гарбату. — Быў Мікола Угоднік, святы Мікалай, а Нікласа з падарункамі на новы год не было, царква не прызнае. I святога Валянціна ніколі не існавала. Насамрэч святых Валянцінаў было
некалькі, але ніводзін з іх не вянчаўупотай ад імператара закаханую пару і не даў пачатка Дню закаханых. Да слова, Снягурка ў сапраўднасці — ахвяра цёмных рытуалаў у паганскіх зімовых абрадах, а не ўнучка дзядулі Мароза. А так званы святы Ніклас у мяху цягаў зусім не падарункі дзецям, а штосьці жахлівейшае. Адкуль яны ўзяліся, га? Ніклас з Новым годам, Валянцін з Днём закаханых і Філімон з крыжам супраць нячыстай сілы?
Тамаш непадробна захапіўся і спытаў адкуль.
— Мая версія наступная: пералічаныя асобы ідуць напрасткі з паралельных прастораў, я перакананы. Афіцыйна іх няма, толькі легенды і паданні. Чаму? Бо яны ўсе існавалі, але ў іншых сегментах Сусвету. Пэўным чынам яны маглі самастойна падарожнічаць па светах, падарожнічаць або блукаць. Ці мелі яны патрэбу ў мастках паміж светамі, ці пераносіліся самі — невядома. Ізноўку нагадаю прыклад з дзвюма акварыумамі. А раптам нарадзілася рыбінка, здольная скакаць у паветра? Існуюць жа ў свеце гэтакія рыбкі, ёсць. Выскачыць у паветра, і яе інерцыяй у суседні акварыум — гоп! — і ўсё, уласна для сябе яна алынулася ў паралельным свеце. I пацягнуліся следам легенды: жыццё ў родным акварыуме віруе, як і ў чужым, але крыху па-іншаму, там рыба не плыве, а скача, там корм не чарвячкі, а пярлоўка. Так і святы Філімон з’явіўся ў нас з паралельнага свету, там у сябе ён крыжам нячысцікаў спрытна ганяў ды з размаітым крывасмокствам удала змагаўся, а ў нас пра свае здзяйсненні захапляльную казань пакінуў. Разумееце?
— Усяслаў Чарадзей, — ляпнуў Тамаш.
— Во, яскравы прыклад, — пагадзіўся прафесар. — Наш Усяслаў князь дбаў за княства, развіваў рамёствы, будаваў школкі, а ў паралельным свеце пярэваратнем гойсаў па абшарах княства, ваўкалака.
— Цяжка паверыць, — Тамаш пашкрэб цемейка. — Колькі ж дзівосаў на свеце, людцы мае...
— Рэдкія людзі — блукачы, — задуменна падвёў вынік прафесар. — Блукаюць у часе, вандруюць паміж прасторамі ў спробах змяніць жыццё, свет, людзей. А людзі што? Людцы жывуць сабе, гарбацяць ад цямна да цямна, ад гімна да гімна ў пракаветным коле работадом-работа-дом, і добра, калі голаў задзіраюць паглядзець на зоркі ды падумаць-паразважаць пра вечнае і сваё месца ў сусвеце.
Сказаўшы, таўстун дапіў гарбату, падняўся, вылез з-за стала і пасунуўся вонкі з хаты.
Тамаш схаваў рукі у кішэні нагавіц, прайшоўся па пакоі, спыніўся супраць рамкі са здымкамі. Трэба было з чагосьці пачаць размову, ды слоў не знаходзілася. Распаведзенае навукоўцам асядала ў розуме, складвалася. Патрабаваўся час, каб супакоіцца, падвесці вынікі. У цішыні гэты час неўзабаве і мінуў.
— Насамрэч мяне непакоіла тваё раптоўнае знікненне, — нарэшце першай выдала Вольга. — Напачатку падумала, ты ў горад падаўся, вырашыў уцячы. Нават лазні не дачакаўся, а потым...
— He збег, як бачыш.
— Грызе прадчуванне нейкай бяды, быццам павінна адбыцца нешта жорсткае, і толькі ты здольны мяне абараніць, уратаваць, — Вольга ўздыхнула. — Ну вось я і прызналася.
Сапраўдныя думкі і жаданні Вольгі былі напісаны на ейным твары. Тамаш адвёў вочы, крыху збянтэжана слухаў.
— Тут Матроха нашаптала, мы нездарма пасябравалі. Было зусім нясмешна. Раптам заторгаўся гузак на лбе. — Баліць? — спытала Вольга.
— He. У цябе гаючыя рукі.
— Я цябе вылекую, — паабяцала Вольга. — Я вырашыла стаць зельніцай, як бабуля. Няпростае рашэнне, але канчатковае. I сказаць чаму? За мінулы тыдзень
гартачамі ды іншай тэхнікай знеслі і закапалі чатыры хаты. Нікому не патрэбныя, яны стаялі, даўно пакінутыя гаспадарамі, а маглі зробіцца прытулкам камусьці. Я глядзела і кожны раз шкадавала, адчувала горыч. Самота напаўняла мяне, ціхая і халодная, да здранцвення. Наплыло ўсведамленне: то не хаты хаваюць, не. To трызну правяць нашаму пракаветнаму жыццю, спадчыне, гісторыі. Ну падумай сам: адыдуць старыя, не стане дзядзькі Хведара, Філімона, цёткі Машы, іншых, а хто застанецца? Хто пяройме нашыя легенды, паданні або веды маёй бабулі? Мы рызыкуем навекі страціць-згубіць часцінкі ўласнай існасці. Мы любім грошы, аўтамабілі, гарадскія кватэры-каробкі. У пагоні за дабрабытам забылі, што ёсць шчасце.
— А што такое шчасце, Вольга?
— Асабіста для мяне — займацца любімай справай і каб ніхто не перашкодзіў, не замінаў.
— Цікава...
— Я ўжо ўсё вырашыла. Кватэру ў горадзе буду здаваць, на пражыццё тут хопіць, тым болей вёска, завяду мо гаспадарку і прымуся па трошкі аднаўляць бабчыны веды.
— Няпростая задачка.
— Анягож! Помню тое, што бабуля паказвала, якія расліны карысныя, якія шкодныя, але ж шмат давядзецца вучыць нанова. Сённяшнім векам лацвей — адпаведныя кніжкі выдаюць, калі прыкласці намаганні, можна адшукаць літаратуру пра лекавыя травы.
— Надоўга хопіць? —Тамаша раптам захлынуўскепсіс.
— Павер, я сур’ёзна. А яшчэ хачу сабраць усе паданні Жальніцы, паходжанне тутэйшых назваў, легенды і фальклор, абавязкова расповеды блукаўшых у анамаліі людзей, цікавыя ўспаміны і сведчанні старажылаў. I ўкладу кніжку. Праўда, існуе праблема: я не літаратарка, складу бракуе. Мне спатрэбіцца дапамога журналіста, такога чалавека, як ты. Дапаможаш?
Тамаш нічога не сказаў, прыпыніўся. Раптам усвядоміў, што Вольга з першага знаёмства неадольна вабіць яго, прымушае часам шалёна біцца сэрца і напампоўваць крывёй усюды, дзе належна. Яе гарачыя вусны былі так блізка.
— Я... падумаю, — голас зрабіўся хрыплым.
— Вось і падумай, — Вольга адхілілася, саступіла на крок назад. — Падумай, вырашы і тады застанься, — мовіла яна.
Тамаш вырашыў не нахабнічаць. Перавёў думкі на заўтрашнюю работу, адпіскі, справаздачы, тлумачэнні, чаму адсутнічаў.
— Сёння гэткая ж поўня, як і тады, калі я ў маленстве гасцявала ў бабулі. Надзвычай яркая, ненатуральна вялікая, — заўважыла Вольга.
— Страшна?
— Жудліва крышачку.
— Боязна здані чырвонага камісара? Тое ж байкі...
— Байка, якую я бачыла на ўласныя вочы, як і пачула пагрозу расстраляць.
— Мо мне застацца? Дваім не страшна.
Вольга падумала.
— Толькі калі вырашыў застацца назаўсёды.
Падобнага абяцання Тамаш даць не мог. He здолеў і наважыцца падмануць, абкруціць. Вольга была не той пароды, каб паабяцаць ёй зорку з неба, правесці ноч, а на раніцу даць лататы. Таму сціпла з неахвотай развітаўся, выказаў спадзяванне сустрэцца яшчэ і крочыў вонкі, за брамай павярнуў да свайго лецішча.
Словы Вольгі азадачылі. Ніякага ж поваду не даў, а ці патрэбная нагода адзінокай маладой жанчыне? Адна маладая на вёсцы, вось і ўся прычына.
На вуліцы Тамаш узяў слухаўку і набраў рэдактарскі нумар.
— Ты дзе швэндаўся, прапажа? Тыдзень адсутнічаў на рабоце, мы ў вышук падалі!
— Заблукаў... заблукаў у лесе, Анатоль Тарасавіч.
— Тлумачальную напішаш!
— Абавязкова.
— 3 тваіх тлумачалак ужо можна кніжку скласці, збор лепшых твораў! — раўла слухаўка.
— Выбачайце, але я насамрэч заблукаў.
— Мо загудзеў?
— Далібог, узапраўдачку не.
— Дык а дзе ты блукаў столькі ў лесе? Як выжыў, чым харчаваўся?
КНІГІ ОНЛАЙН
