Паляўнічы | Стары чалавек і мора | Планета людзей | Маленькі прынц
Антуан дэ Сент-Экзюперы, Эрнэст Хемінгуэй, Джэймс Олдрыдж
Выдавец: Юнацтва
Памер: 429с.
Мінск 1996
— Глядзі, не зваліся і не развалі гэтую крывульку,— гукнуў Рой Джэку.— Злезь, пакуль няма ветру і пакуль ён не паваліў цябе разам з тваім хлявом.
Джэк Бэртан не зварухнуўся, ён забіваў цвікі ў драніцу і мацюкнуўся, калі яна раскалолася. Тады ён злез на зямлю, схаваў малаток у заднюю кішэню, а пласкагубцы — за пояс, надаўшы тым самым аб’ёмнасць сваёй гнуткай, худой фігуры.
— He, гэты хлеў не паваліцца,— сказаў Бэртан.— Я знарок пакідаю зверху дзіркі, каб вецер свабодна праходзіў, толькі таму ён і трымаецца.
Рой паглядзеў на дзіркі.
— Спрытны ты фермер, Джэк,— сказаў ён.— Шкада, што мой Сэм ніяк не справіцца з фермай.
— Ен прасіў цябе застацца на зіму?
Рой кіўнуў.
— Ен ужо тыдні два таму казаў, што збіраецца прасіць цябе. Але я думаў, што ён не адважыцца. Дык ты застанешся?
Яны зайшлі ў хлеў, каб схавацца ад ветру. Там было цёмна і пуста, стаяў ядавіты пах перапрэлага гною. У стойле чулася толькі мыканне гадавалай цялушкі, якое рэхам адбівалася ад высокай страхі. Некалькі свіней рылася ў загарадцы ля дзвярэй, але болей у хляве нічога не было. Пазней, бліжэй да снегу, хлеў запоўніцца жывёлай — сведчаннем фермерскіх поспехаў Джэка Бэртана: пяць кароў, шэсць свіней, двое коней, дзве казы і пяць клетак з ангорскімі трусамі. Усё гэта ўціснецца ў хлеў і будзе грэцца ўласнай цеплынёй і дыханнем.
— Уявіць не магу, што будзе з фермай, калі я не застануся,— разважліва прамовіў Рой. Каб нешта вырашыць, ён чакаў дапамогі ад Джэка, але ведаў, што Джэк не можа нічога парадзіць яму.— Бяда яшчэ
вось у чым,— працягваў Рой.— Сэму стукнула ў галаву, што на ўсёй Гуронскай паласе трэба паставіць крыж і што для дробнага фермера тут усё скончана.— Ен пачакаў, спадзеючыся, што Джэк будзе адмаўляць гэта, адмаўляць, што ўся іхняя акруга вьімерла.
— А ён мае рацыю, Рой,— сказаў Джэк, і абодва яны паглядзелі цераз вузкую паласу раллі на лес, які распасціраўся на поўнач аж да палярных снежных пустэч.— Дробныя фермы аджылі сваё, зараз яны не пракормяцца.
— А як жа ты?
— Перабіваюся, бо зараз ёсць попыт на ўсё, нават на трусіны пух і свіную шчэць. Але хіба гэта сапраўднае фермерства, Рой? У фермераў тут адна надзея — вялікая ферма, шмат розных пасеваў, шмат жывёлы, інвентару і машын. Але на дробнай ферме нічога гэтага мы не даб’ёмся, ды, мажліва, і на вялікай таксама. Нікому не пад сілу набыць увесь інвентар, якога патрабуе гэта зямля. Адзіны спосаб — гэта арганізаваць агульны фонд, дзе можна было б наняць трактар, конныя граблі, жняярку, а то і проста працаваць на іх агулам, пераязджаючы з фермы на ферму. Але ўрад нават пальцам дзеля гэтага не паварушыць, дык мо і праўда гэтыя фермы аджылі сваё. Вось хіба толькі калі наладзіць узаемадапамогу і агульны збыт...
Роя здзівіла, што ў Джэка таксама свае клопаты і трывожныя думкі.
— Цябе паслухаць, дык ты таксама не супраць скончыць справу і здацца,— сказаў ён Бэртану.
— I не падумаю! Я ніколі не здамся!
Тонкія губы ў яго сціснуліся, на худых скулах выступілі два белыя жаўлакі. Рой засмяяўся.
— Табе варта заняцца палітыкай,— сказаў ён.— Напрыклад, у фермерскім аб’яднанні.
— Што аб’яднанні? Там толькі тое і ведаюць, што рабіць паскудства і рваць чужы кавалак з рота. Нам трэба аднавіць прагрэсіўную партыю. Працерці ўсё з пясочкам. Ніякіх пасрэднікаў і ліхвяроў, ні спекулянтаў, ні працэнтнай кабалы, ніякіх асаблівых прывілей царкве, чыгункам і лясным кампаніям. Знізіць узносы па закладных, зняць працэнты, ніякіх падачак дзялкам з грамадскай казны.
— I сярэднюю адукацыю!
— Так, і сярэднюю адукацыю!
— Эх ты, фермер Джэк! — выразна прамовіў Рой.
— Дык што, застанешся на зіму тут? — памаўчаўшы, спытаў Джэк.
— He, я гэтага не магу.— Рой глыбока засунуў рукі ў кішэні сваёй брызентавай курткі.— Вось што, Джэк, мо знайшоў бы ты каго-небудзь, хто згадзіўся б папрацаваць з Сэмам гэтую зіму? Грошай Сэму даваць не варта. Усё адно ён іх змарнуе. Я хацеў пакінуць іх табе і папрасіць, каб ты плаціў работніку штотыднёва. Мо з памочнікам Сэм неяк справіцца. Як ты лічыш?
— Зараз цяжка знайсці работніка.
— Я ведаю.
Ці многа ты можаш пакінуць?
— Каля трох соцень. Па сотні на месяц.
— Гэта добрая аплата, ды толькі зараз ніхто не хоча працаваць на ферме.
Рой прыхінуўся да загарадкі, вялікім і ўказальным пальцамі ён падняў шапку за казырок, а астатнімі паскроб у валасах, затым зноў насунуў шапку.— Гэта ўсё, што я магу прыдумаць. Альбо заставацца самому.
— He, табе заставацца не варта, Рой,— сказаў Джэк Бэртан.— Я каго-небудзь знайду. Як ты думаеш, калі ён яму спатрэбіцца?
— 3 наступнага месяца.
— А ты ўпэўнены, што Сэм захоча каго-небудзь, акрамя цябе?
Рой пакруціў галавой. Гэтага ён не ведае. Да таго ж ён не ведае, што скажа Руф Мак-Нэйр.
Нават ведаў, пра што ён думае.
— Спадзяюся, ты яшчэ заспееш Сэма, калі вернешся з зімовага палявання. Вядома, работнік — гэта дапамога, але я на гэта не разлічваў бы.
— Хто купіў коней? — раптам спытаўся Рой.
— Білі Эдвардс, з таго берага.
— А адкуль у яго грошы?
— Пазычыў пад ураджай. Добрыя былі коні, Рой. Ён іх выкарміў як мае быць і, я думаю, ужо апраўдаў свае грошы, здаючы коней у наймы.
— Бедны Сэм,— сказаў Рой, і яны выйшлі з хлява.
Джэк павёў Роя паказаць сваю гаспадарку: свінарнік і куратнік, а пасля і саму хату, дзе куча светлагаловых дзяцей валтузілася на падлозе каля знерваванай маці.
Яны спусціліся ў пограб, дзе Джэк паказаў свае паветранае ацяпленне: вакол старой жалезнай печы ён выклаў цагляную награвальную камеру, і, калі печ
грэлася, гарачае паветра паступала ў хату праз сістэму прадушын у падлозе. Зараз у печы яшчэ не палілі, і ў пограбе было холадна, але суха. Джэк атынкаваў сцены і замазаў шчыліны. На падлозе, на паліцах і на лавах была раскладзена гародніна летняга і асенняга збору: гарбузы, буракі, кукуруза, бульба, нават зялёныя памідоры, яблыкі, агуркі і некалькі слоікаў сушанага гароху. Прыпасаў на зіму было дастаткова. Яны вылезлі з пограба і ўселіся на кухні, застаўленай бутэлькамі і слоікамі з нарыхтоўкамі місіс Бэртан. Рой захапляўся цеплынёй і ўтульнасцю гэтай кухні. Нават абшарпаныя сцены — і тыя мелі надзейны выгляд. На адной з іх красавалася сурвэтка, на якой было вышыта: «Маме». Над ёй вісела скрыпка без струн.
— Вось закончыў пограб, цяпер вазьмуся за верх,— сказаў Джэк, заўважыўшы, што Рой азіраецца навокал. Вось яна, пастаянная чарга рамонту, падумаў Рой, спачатку хлеў, свінарнік і куратнік, затым пограб, і толькі пасля ўсё іншае.
— Мэй,— звярнуўся Джэк да жонкі,— у цябе нічога не знойдзецца Рою ў дарогу?
Місіс Бэртан ужо выставіла перад Роем два слоікі: адзін — з парэчкамі, другі — з чырвонай капустай. Невядома, хто бянтэжыўся больш — госць ці гаспадыня, але Рой пераадолеў няёмкасць, ён запіхаў у кожную кішэню па слоіку, а дзецям дастаў свае ледзянцы. Ен купіў іх сабе, але ў яго быў яшчэ адзін пакецік у мяшку ў Дзюкэна.
— Пайду, наведаю Сен-Клэра,— сказаў ён Джэку і хутка ўстаў.
— Толькі глядзі, каб у цябе не было з сабой грошай,— папярэдзіў Джэк, праводзячы Роя.— Калі хочаш з ім выпіць, лічы, што тваіх грошай не будзе.
— I адкуль у табе гэты закон і парадак, Джэк? — сказаў Рой. Яны пастаялі моўчкі.— Дык я прышлю табе тры сотні. А ўбачымся, хутчэй за ўсё, яшчэ да каляд — на возеры.
— Хутчэй, што так, Рой.
— Дык, значыць, месяца праз паўтара.
— Так, Рой. Бывай! Да хуткай сустрэчы!
Рой ужо каціўся па схіле да дарогі, ногі яго ўздымалі клубы пылу, і вецер адносіў іх. Пылу было не вельмі многа, але з цягам часу маленькая нерухомая хмарка станавілася ўсё больш густой, і хутка Джэк бачыў толькі пыл, а пасля і хмарка знікла сярод дрэў.
РАЗДЗЕЛ ТРЭЦІ
Зел Сен-Клэр быў чалавечак невысокі, меншы за Роя і худы. Французы Сент-Элена сцвярджалі, што сваімі запалымі шчокамі, праніклівым позіркам, сінню на падбародку і слабым, такім слабым целам ён падобны на маленькага высахлага французскага кюрэ. Але Рою не было ніякай справы да гэтай клерыкальнай знешнасці, ён бачыў у Зеле штосьці больш зразумелае, напрыклад — насільшчыка, які ненавідзіць сваю працу.
Рой знайшоў яго па гуку сякеры на далёкім канцы лясной расчысткі Джэка Бэртана. Зел ссякаў вялізную бярозу, і ўсё цела яго паўтарала ўзмахі сякеры.
— Цяжкая праца для ляснога валацугі! — звярнуўся да яго Рой.
Зел абапёрся на бярозу і перадыхнуў.
— Гэта ўсё інспектар, каб на яго ліха,— сказаў ён. Рой засмяяўся.
— А хіба дрэнны інспектар? Захоўвае закон і парадак.
— Пачакай, хутка здаволіцца. Я пра гэта паклапачуся.
— Ты лепш пра сябе паклапаціся. Калі ён убачыць цябе ў лесе, тут табе і канцы.
— I яму будуць канцы! — сказаў Зел і правёў Роя праз гушчар, які ён высякаў. Чатырохвугольная высечка, заціснутая скаламі і лесам, ужо часткова зарасла ліпай, ядлоўцам і густымі парасткамі бярозак. Ей было толькі чатыры ці пяць гадоў, але праз год-два яна стане сапраўдным лесам, які давядзецца высякаць як след, сякерай. Зараз Зел Сен-Клэр яшчэ мог справіцца з бярозай вялікім садовым нажом або з дапамогай пала, і за сякеру браўся толькі дзеля сасны або рослай бярозы. Джэк Бэртан своечасова аб’явіў вайну наступу лесу, купіўшы гэтую высечку летам і ачышчаючы яе да зімы. Рой цаніў Джэка, ён быў перакананы, што з часам Джэк стане знакамітым чалавекам у Сент-Элене, калі толькі Сент-Элен і дробныя фермы наогул ацалеюць. Зараз, пасля размовы з Джэкам, Роя гэта турбавала асабліва.
— Выпі! — Зел Сен-Клэр падаў яму бутэльку з нейкім пойлам, падазрона празрыстым і бясколерным. Зел дастаў яе з дупла, дзе ў яго ляжалі куртка і нож.— Дастаў у Оле Андэрсана. Жывая вада!
Рой выпіў і адчуў на нёбе лёгкі прысмак анісу, але
калі гэтае пойла абпаліла гартань, ён зразумеў, што п’е амаль голы спірт. Яны выпілі зноў.
— Гэтая штука даканае цябе, Зел,— сказаў Рой.
— He гэта, дык іншае,— з сумам азваўся Зел, і яго перакручанае сухое цела не выяўляла першай умовы жыцця — жадання жыць.
Гэта прыгнятала Роя. У лёсе Зела ён убачыў лёс усіх звераловаў, пазбаўленых права на паляванне. Ен прапанаваў французу выпіць яшчэ, і сам таксама глынуў.
— А мо інспектар яшчэ верне табе твой участак? — сказаў яму Рой.
— Забярэ яго ў Брэка Гарта і аддасць мне? Напэўна ж не!
— А чаму ты не пойдзеш на поўнач, на новыя тэрыторыі? Тут нам усё адно няма чаго рабіць, ты ж гэта ведаеш. Чаму ты не дасі дзёру на поўнач, Зел?
КНІГІ ОНЛАЙН
