Палітычная i прававая думка Беларусі XVI-XVII ст.ст.
Сямен Падокшын, Сцяпан Сокал
Памер: 120с.
Мінск 2000
47. Юхо Я.А. Кароткі нарыс... С. 163-165.
48. Падокшын С.А. Сымон Будны і беларускі менталітэт. "Літаратура і мастацтва". 1993, 30 красавіка, N 17.
49. Бардах Ю. Лнтовскня Статуты — памятннкн права пернода Возрождення. С. 76-77.
50. Падокшын С.А. Філасофская думка эпохі Адраджэння ў Бе-ларусі. С.с.31-32.
51. Бардах Ю. Лнтовскня Статуты — памятннкн права пернода Возрождення. С.78.
52. Там жа. С.70. У цараванне візантыйскага імператара Юс-цініяна (527—562) была ажыццёўлена татальная кадыфікацыя рымскага права, у выніку чаго на свет з"явіўся універсальны прававы звод законаў, які атрымаў у сярэдневяковай Еўропе назву "Звод грамадзянскага права" (Corpus juris civilis). У яго ўваходзілі "Кодэкс Юсцініяна", "Дыгесты", "Інстытуцыі", "Навелы". На аснове вывучэння гэтага зводу ў ХП стагоддзі склалася першая сярэдневяковая школа юрыстаў пры Ба-лонскім універсітэце — гласатараў. Яны тлумачыілі тэксты кодэксу, перш за ўсё "Дыгесты" (фрагменты з сачыненняў рымскіх юрыстаў па прыватным і публічным праве) цераз заўвагі (глосы). 1х дзейнасць адыграла вялікую ролю ў раз-віцці еўрапейскай прававой культуры, аднак яна знаходзілася пад істотным уплывам схаластыкі. Іх прававая экзегеза (тлу-мачэнне) адрознівалася літаральнасцю (буквалізмам), абса-лютызацыяй, адсутнасцю гістарычнага падыходу да камен-ціруемых юрыдычных нормаў. А.Волан у сваёй рабоце "Аб палітычнай, ці грамадзянскай свабодзе" крытыкаваў буква-лісцкі, гласатарскі падыход у інтэрпрэтацыі закону. (Гл. Па-докшын С.А. Філасофская думка эпохі Адраджэння ў Бела-русі. С. 218-220.).
47
53. Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 года. Тэксты. Да-веднік. Каментарыі. Мн., 1989. С. 112-114.
54. Тамжа.С.112.
55. Подокшын С.А. йден матерналнзма н дналектнка в коммен-тармях С.Кошуцкого. //"Нден матерналнзма н дналектнкн в Белорусснн". Мн., 1980, с.с.20-31.
56. Koszutski S. Marka Tulliusa ksiegi o powinnosciach. Wilno, 1766(1593). НЬ-НЬадв..
57. Аддзел рукапісаў Цэнтральнай навуковай бібліятэкі АН Літвы. Ф.40, спр.782; Lukszajte I. Bielioteka Salomona Rysinskiego II Odradzenie i Reformacjia w Polsce. T.XXX. Wroclow-Warszawa-Krakow-Gdansk-Lodz. 1985 S 190-266;. Карташов A.B. Очеркн no нсторпн русской церквн. T.l. C.590.
58. Там жа.
59. Палуцкая С.В. Уніяцкая цаква ў кантэксце культурна-гістарычнага развіцця ВКЛ."Наш радавод". Матэр. міжнар. навуков. канф. па рэгіянальнай гісторыі Усходняй Еўропы. Культура народаў ВКЛ і Беларусі XIII— пачатку XX стагодд-зя. Кн.З, Ч.ПІ, Гродна, 1991. С. 218-226. Васюк Г.В., Карэў Д.В. Палітыка правячых колаў Рэчы Паспалітай у адносінах да праваслаўнага насельніцтва дзяржавы ў другой палове XVI—XVIII стагоддзі. "Наш радавод" Матэр. міжнар. канфер. "Царква і культура народаў ВКЛ у Беларусі XIII—пачатку XX стаг." (Гродна, 22 верасня - 1 кастр. 1992 г. Кн.4, ч.2.) Грод-на, 1992, С. 361-414; Падокшын С.А. Праблема рэлігійнага выбару ў грамадскім жыцці Беларусі XVI—XVII стагоддзяў. (Вопыт гісторыка-філасофскага аналізу). Там жа. С. 453-461.
60. Памятннкн фнлософской мыслн Белорусснн XVII - первой половнны XVIII века. С.70-80.
61. Галенчанка Г.Я. Ідэйныя і культурныя сувязі ўсходнеславянскіх народаў у XVI— сярэдзіне XVII стагоддзя. Мн., 1989. С. 172-173.
62. Цытуецца па: Галенчанка Г.Я. Ідэйныя і культурныя сувязі... C.195.
63. Памятннкн фплософской мыслн Белорусснн XVII — первой половнны XVIII века. С. 34-43.
64. Больш падрабязна аб гэтым: Падокшын С.А. Філасофская думка эпохі Адраджэння ў Беларусі. С. 43-68.
48
65. Франк С.Л. Духовные основы обіцества: введенне в соцняль-ную фнлософню. Парнж, 1930. С.240.
66. БЭФ.Т.І.С.186.
67. Сокол С.Ф. йдея свободы лнчностм в гуманнстмчной мыслн Белорусснн в XVI веке. //"йден гуманнзма в обшественно-полмтнческой н фнлософской мыслн Белорусснн". Мн., 1977. С. 28-35; Подокшнн С.А. Францнск Скорнна. М, 1981. С. 84-94; Дзербіна Г.В. Тэндэнцыі Адраджэння ў сярэдневяковым праве Беларусі. "Весці АН БССР". Серыя грамадск.навук. 1987, N1.C. 23-30.
68. Вебер М. Протестантская этнка. М, 1972. Ч. 1. С. 97.
69. Фнлософня эпохн ранннх буржуазных революцнй. М, 1983. С. 170-172.
70. Помнікі старажытнай беларускай пісьменасці. Мн., 1975. С. 20.
71. Белоруссня в эпоху феадалнзма. Т.1. Мн., 1959. С. 177-178.
72. Помнікі старажытнай беларускай пісьменнасці. С.65.
73. БЭФ.Т.І.С. 194-195.
74. Тамжа. С.208.
75. Там жа. С. 209-213.
76. Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII стагоддзя. Мн., 1983. С. 33.
77. Падрабязна: Падокшын С.А. Праблема рэлігійнага выбару ў грамадскім жыцці Беларусі XVI-XVII стагоддзяў. (Вопыт гісторыяфіласофскага аналізу). "Наш радавод". Кн.4,ч.2. С. 453-461.
78. Stryjkowski М. Kronika Polska, Litewska, Zmudzka i wszystkiej Rusi. Warszhawa. 1846. T. II. S. 14.
79. БЭФ.Т.1.С.99.
80. БЭФ.Т.1.С.256.
81. Васюк Г.В., Карэў Д.В. Палітыка правячых колаў Рэчы Пас-палітай у адносінах да праваслаўнага насельніцтва... С. 382-383.
82. ТамжаС. 381-393.
83. БЭФ. T.1.C.401.
84. Там жа. С.402.
85. Там жа . С.386.
86. Цадроўскі Ян. Успаміны. //"Помнікі мемурнай літаратуры Беларусі XVII стагоддзя". Мн., 1983. С. 133.
49
87. йсторня полнтнческнх н правовых ученнй. Среднне века н Возрожденне. М, 1986. С. 58.
КАМЕНТАРЫІ
* Крытыка грунтавалася на тым, што не прымаліся ў разлік яе па-зітыўныя дасягненні (ідэя вяршэнства закону, асабістых і маёмасных свабод, узаемаадносіны паміж прадстаўнічай, выканаўчай і судовай уладамі), а ўвесь яе змест зводзіўся да негатыўных момантаў, выдат-каў праславутага "лібераум вета". Гэта асобая, годная пільнай дас-ледчай увагі праблема.
** Вельмі патрэбна даследаванне, прысвечанае інстытуту ве-лікакняжацкай улады беларуска-украінска-літоўскай дзяржавы. Вя-лікія князі вызначаліся не толькі воінскімі доблесцямі, але і дзяр-жаўнай мудрасцю і палітычным мастацтвам (на гэта ў свой час звяр-нуў увагу М.Гусоўскі). Яны з"яўляліся выразнікамі не толькі інтарэсаў пануючага класу, але прыкладалі нямала намаганняў для захавання адзінства і цэласнасці грамадства як такога, для абароны інтарэсаў "агульнага дабра", усіх саслоўяў Вялікага княства Літоўскага.
*** Бадай, трэба згадзіцца з Я.Юхо, які лічыў, што "самакіраванне бела-рускіх гарадоў было няпоўным, умоўным" (Кароткі нарыс... C.159.).
**** У Іпацьеўскім летапісе аб дагаворных адносінах княжацкай улады і палачанаў за 1128 год сказана: "Полочане сьтуснувшесн выгнаша Давыда с сынамн, поемше Рогьволода ндоша ко Мьстнславу, прося-че его собе князем" (БЭФ. Т.1. С.57). Здаралася і такое, калі палачане давалі назначанаму князю "ад варот паварот". Летапісец вялікіх кня-зёў літоўскіх паведамляе: "Князь велнкнй Ягайло дал был Полотеек брату своему Скнргайлу. Н онн его не прннялн. Н князь велнкнй Ягайло послать рать свою всю лнтовскую н русскую co братом сво-нм..."(БЭФ.Т.1.С.9О.).
*(1). На наш погляд, трэба вельмі ўважліва аднесціся да нетрадыцыйнай для нашай гістарыяграфіі трактоўкі характару дадзенай апазіцыі, якую дае І.Юхо:"... Няма дастатковых падставаў лічыць, што шляхта жадала поўнага зліцця з Польшчай, а буйныя феадалы выступалі супраць уніі..." ( Юхо Я.А. Кароткі нарыс... C.129).
*(2). Сойм, як вышэйшы заканадаўчы орган Вялікага княства Літоўскага, бярэ пачатак ад старажытных вечавых сходак, якія пры феадалізме пераўтварыліся ў саслоўна-класавыя органы феадалаў. (Юхо Я.А. Кароткі нарыс... С.77.). Такое ж паходжанне маюць Рада, інстытут велікакняжацкай адміністрацыі, які ў пачатку не быў аддзе-
50
лены ад палацавай службы — маршалак, ваявода, каморнік, стольнік і іншыя. (Там жа, с.с.78-79).
*(3). Бібліятэка Сігізмунда Аўгуста (1548—1572) змяшчала да 4000 кніг (Hartleb К. Biblioteka Z. Augysta. Lwow 1928, s.41). Бібліятэка Ры-сінскага, беларускага шляхціча з-пад Полацка, налічвала амаль 1000 тамоў і ацэньвалася ў 1862 злотыя. Аўтар збіраў яе, адмаўляючы са-бе ва ўсім. Кнігі, мяркуючы па вопісе, паступалі з многіх гарадоў Еўропы: Нюрнберга, Лейпцыга, Базэля і іншых. Сем гадоў бібліятэка знаходзілася ў Слуцку, затым гаспадар перавёз яе ў Вільню. У вопісе ўпамінаюцца сачыненні Платона, Арыстоцеля, Цыцэрона, Герадота, Тацыта, Лівія, польскага гісторыка Длугоша і, што асабліва важна, -Макіявелі, Бадэна, Ліпсія, Гуга Гроцыя, Томаса Мора і іншых (Га-ленчанка Г.Я. Буйныя свецкія прыватнаўладальніцкія бібліятэкі Бе-ларусі і Літвы другой паловы XVI— сярэдзіны XVII стагоддзя. // Фё-дараўскія чытанні 1982 года. М, 1987. С. 100-114; Парэцкі Я.І. Сала-мон Рысінскі. Мн., 1983.); Luksajte Inge. Biblioteka Salomona Rysinskiego.// Odrodzenie i Reformacija w Polsce. T.XXX. Wroclaw-Warszawa-Krakow-Gdansk-Lodz. 1985. S. 190-206.
*(4). Псеўданім; мяркуецца, гэта валынскі шляхціч-кальвініст М.Бранеўскі.
51
ГЛАВА II ПАЛІТЫЧНЫЯ IПРАВАВЫЯ ВУЧЭННІ IІДЭІ АЙЧЫННЫХ МЫСЛІЦЕЛЯЎ XVI- XVII ст.ст.
§1 . Палітычныя і прававыя ідэі ў творах Францыска Скарыны. Грамадска-палітычны ідэал
Мікалая Гусоўскага
Светапогляд Францыска Скарыны сінкрэтычны, недэфе-рэнцыраваны, ўяўляе сабой адзінства пазнавальнага, эстэтычнага, сацыяльна-палітычнага і прававога аспектаў, аднак дамінуе ў ім рэлігійна-этычны момант. Менавіта ён прадвызначае асноўную накіраванасць і характар скарынінскай думкі, у тым ліку і па-літыка-прававых поглядаў. Адным з вядучых прынцыпаў света-погляду беларускага мысліцеля з"яўляецца рэнесансны атрапа-цэнтрызм, гэта значыць, пераакцэнтацыя ўстаноўкі чалавека з жыцця на тым свеце (ў якое Скарына як хрысіянін сапраўды ве-рыў і надаваў яму істотнае значэнне) на зямное жыццё. Як вы-нікае з яго прадмоваў да біблейскіх кніг, Скарына асноўную ўвагу ўдзяляе надзённым праблемам зямнога чалавечага існавання — сэнсу жыцця; унутранага духоўнага (рэлігійнага, інтэлектуальнага, маральнага) свету чалавека; удасканальванню і ідэальнай пабудове свету знешняга (дзяржаўных інстытутаў, пра-ва, судаводства) і гэтак далей. Аднак галоўная накіраванасць яго філасофіі -- маральна-этычная. Этыка абумоўлівае і яго палітыка-прававыя погляды.
Скарына абгрунтоўвае даволі арыгінальны, хаця і сярэд-невяковы варыянт тэорыі "натуральнага права". Адметнай асаб-лівасцю гэтага варыянту з'яўляецца цесная сувязь этычнага і юрыдычнага сэнсу паняццяў, нават іх злітнасць. Згодна са Ска-рынам, чалавечая прырода ("людьское естество") кіруецца ад Госпада Бога "двайным законам": прыроджаным ("прнроженым") і пісаным ("напнсаным"). Па-першае, які сэнс укладвае Скарына ў
КНІГІ ОНЛАЙН
