КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Неадназначнае стаўленне Магілы да Рэфармацыі. Ён станоўча адносіўся да перакладу Бібліі на нацыянальныя мовы, яе філалагічна-крытычнага тлумачэння. Як і Скарына, лічыў, што біблейскія тэксты ў сваёй аснове даступныя "чалавеку простаму, паспалітаму". У вучэнні пра дзяржаву і права выкарыстоўваў творы знітаваных з рэфармацыйным рухам філосафаў Юста Ліпсія і Гуго Гроцыя. Разам з тым ён катэгарычна адхіляў пратэстанцкую інтэрпрэтацыю Бога, кальвінісцкае вучэнне пра наканаванне лёсу, роль царквы і святарства ў рэлігійным жыцці чалавека. Тым не менш, як адзначаюць даследчыкі, Магіла не цураўся тактыкі саюза, паразумення з пратэстантамі Рэчы Паспалітай. Так, ён асабіста вянчаў кальвініста Януша Радзівіла з Марыяй, праваслаўнай, дачкой малдаўскага гаспадара. Таго самага Радзівіла, які ў вайне 1654 — 1667 гг. з’яўляўся вялікім гетманам, узначальваў войскі ВКЛ. Казанне Магілы на вянчанні было апублікавана ў 1645 г. пад назвай "Мова духоўна з нагоды шлюбу Януша Радзівіла" (51, с. 43—45). У асабістай бібліятэцы кіеўскага мітрапаліта знаходзіліся творы Лютара, Кальвіна, Чаховіца і іншых дратэстанцкіх ідэолагаў. Ідучы насустрач заходняму хрысціянству, аднак без капітулянства, Магіла і яго паплечнікі (Ісая Казлоўскі, Сільвестр Косаў і інш.) ствараюць "Праваслаўнае веравызнанне", якое з’яўлялася своеасаблівым выкладам у катэхізічнай форме догматаў усходняй царквы. У гэтым, праваслаўным, катэхізісе была зроблена спроба зблізіць некаторыя заходнія і ўсходнія фармулёўкі хрысціянскіх дагматаў, разам з тым дэманстравалася непрыняцце іх пратэстанцкай інтэрпрэтацыі. На саборы ў Кіеве ў 1640 г. гэтая рэформа хоць і крытыкавалася, але ж у цэлым была прынята. З’яўляючыся абаронцам праваслаўя, Магіла ніколі не выступаў за падпарадкаванне Украіны і Беларусі Маскве і заўсёды падкрэсліваў самабытнасць хрысціянства на ўкраінскіх і беларускіх землях (51, с. 38). Лаяльныя адносіны кіеўскага мітрапаліта да каралеўскага ўрада РП, яго імкненне да царкоўнай і нацыянальна-культурнай незалежнасці не азначала, што ён з’яўляўся "антымаскавітам". Магіла падтрымліваў кантакты з маскоўскім урадам, расійскімі царкоўнымі дзеячамі, неаднаразова звяртаўся да Масквы за "ялмужнай", за сродкамі на рэстаўрацыю лраваслаўных храмаў, браў на сябе ролю пасрэдніка на перамовах паміж царскім і каралеўскім урадамі (51, с. 113). Разам з тым, як лічыць В.М. Нічык, калі б Магіла быў жывы ў 1654 г., то "наўрад ці блаславіў Пераяслаўскі акт, бо як вопытны палітык і дыпламат прадбачыў, што ён з’яўляецца прыладай ашуканства... ён ніколі не прасіўся лад высокую руку маскоўскіх валадароў, а арыентаваўся на ўласную ўкраінскую дзяржаўнасць" (51, с. 127). Дзейнасць Магілы і яго паплечнікаў дала свой ллён. "Ва ўмовах, калі ўласнай дзяржавы не было, праваслаўная царква, узначаленая Магілай, адыгрывала найбольшую ролю ў духоўным яднанні нацыі1', — адзначае В.М. Нічык (51, с. 58). Значна ўзняўся узровень багаслоўскай, філасофскай і агульнай адукаванасці заходняга праваслаўя. Пасля смерці Магілы кіеўскім мітрапалітам (1647 — 1657) стаў яго самы таленавіты вучань, беларус ла паходжанню Сільвестр Косаў (канец XVI ст. — 23.04.1657). На- радзіўся ён, па адных звестках, у Жыровічах пад Слонімам, па другіх — у маёнтку Жаробычы пад Віцебскам. Вучыўся ў Віленскай брацкай школе, Люблінскай езуіцкай калегіі, Замойскай акадэміі. Такая сінтэтычная адукацыя (Віленская школа — праваслаўная, Люблінская калегія — каталіцкая, Замойская — з пратэстанцкім ухілам) вызначыла і менталітэт Косава, які таксама, як і Пацей, Сматрыцкі, Саковіч, Магіла і іншыя, з’яўляўся тыпам царкоўнага і грамадскага дзеяча, мысліцеля "на мяжы культур". Сільвестр Косаў — рэктар Кіева-Магілянскай акадэміі, з 1633 г. — архімандрыт Кіева-Пячэрскай лаўры, з 1635 г. — епіскап Мсціслаўскі, Магілёўскі і Аршанскі, з 1647 г. — Кіеўскі мітрапаліт. Ён з’яўляўся не толькі буйным царкоўным дзеячам, але і таленавітым педагогам, пісьменнікам, багасловам, аўтарам сачыненняў "Дндаскалня, альбо Наука о седьмн сакраментах" (1637, 1653), "пропнтанного латннскнм нстолкованнем таннств" (31, т. 2, с. 288), "Патернкон, альбо Жнвоты свентых ойцев печорскях" (Кіеў, 1635, 1661, 1678), якое выйшла на польскай і беларускай мовах, і інш. Косаву належыць твор "Экзегезіс" (1635), у якім аўтар даказваў, што зварот да лацінскай мовы не з’яўляецца адмовай ад веры бацькоў і айчыннай культуры. Ён патрэбен, каб праваслаўныя маглі далучыцца да сусветнай навукі і культуры, каб сярод іх пашыралася "святло Апалона", каб "нашу Русь не называлн глупою Руссю" (51, с. 92). Косаў з’яўляўся апекуном знакамітых Куцеінскай, Магілёўскай і Віленскай брацкіх друкарняў, з якіх выйшаў шэраг рэлігійна-багаслоўскіх твораў і падручнікаў. Косаў адстойваў самастойнасць Кіеўскай мітраполіі, супрацьстаяў памкненням падпарадкаваць яе ўладзе Маскоўскай патрыярхіі. Адмоўна ён адносіўся і да інкарпарацыі ўкраінскіх і беларускіх зямель у склад Маскоўскай дзяржавы. У гэты ж час вызначыўся і шэраг іншых выдатных дзеячаў беларускага або ўкраінскага паходжання, "птушанят з гнязда Магілы", выхаванцаў Кіева-Магілянскай акадэміі — Лазар Барановіч, Антон Радзівілоўскі, Феадосій Сафановіч і інш. Выдатным прадстаўніком рытарычнага мастацтва з’яўляўся Іанікій Галятоўскі, рэктар Кіева-Магілянскай акадэміі, аўтар зборніка пропаведзяў, да якіх быў дададзены раздзел па тэорыі гамілетыкі (царкоўнага красамоўства) "Наука о сложеннн казаннй". Даследчыкі лічаць, што гэты твор з’яўляўся ўзорам для Сімяона Полацкага пры складанні апошнім сваіх пропаведзяў, якія былі аб’яднаныя ў зборніках "Обед душевный" (1681) і "Вечеря душевная" (1683). Агульная тэндэнцыя, уласцівая ўсім гэтым аўтарам, — спроба сінтэзу ўсходняга і заходняга хрысціянства, узгаднення праваслаўных і каталіцкіх догматаў, інтэграцыі духоўна-культурных здабыткаў Захаду і Усходу. Такім чынам, нягледзячы на моцны контррэфармацыйны рух, каталіцкую экспансію, уніяцкую царкоўна-ўрадавую палітыку, беларуска-ўкраінскае праваслаўе хоць і з вялікімі стратамі, але вытрымала, захавалася. Гэтаму садзейнічала інтэлектуальная і культурная перабудова праваслаўя — стварэнне новай сістэмы свецкай адукацыі, уласнай багаслоўска-філасофскай культуры, высокаадукаваных кадраў святароў, школьных настаўнікаў, літаратараў-палемістаў, вучоных. У сваёй асноўнай масе беларуска-ўкраінскае праваслаўе не адгарадзілася ад Захаду "жалезнай заслонай", не прыняло пункт гледжання сваіх айчынных ізаляцыяністаў-антызаходнікаў, а пачало актыўна засвойваць многавекавы плён заходняй свецкай і тэалагічнай культуры і на гэтай падставе ствараць сваю нацыянальна-рэгіянальную культуру і адукацыю. 7. Беларуска-ўкраінскае праваслаўе і Маскоўская дзяржава ў другой палове XVII ст. Адносіны беларуска-ўкраінскага праваслаўя з Масквой заўсёды былі неадназначныя і складаныя. Гэтая неадназначнасць і складанасць абвастрыліся з другой паловы XVII ст., што звязана з вайной Расіі з Рэччу Паспалітай 1654 — 1667 гг., асноўнай мэтай якой была інкарпарацыя беларуска-ўкраінскіх зямель у склад Расійскай дзяржавы. У гэтай сітуацыі беларуска-ўкраінскае праваслаўе апынулася ў двухсэнсоўным стане. 3 аднаго боку, Масква падтрымлівала сваіх аднаверцаў у іх барацьбе за выжыванне, давала ім грошы, прытулак і г. д. 3 другога — беларускаўкраінскае праваслаўе не жадала адмаўляцца ад сваёй незалежнасці, падпадаць пад уладу Маскоўскай патрыярхіі і самадзяржаўя, пазбаўляцца існуючых у РП пэўных канстытуцыйных і рэлігійна-багаслоўскіх свабод, адноснай інтэлектуальна-культурнай талерантнасці. Маскоўскі цэнтралізм, залежнасць рускай праваслаўнай царквы ад самадзяржаўнай улады не былі даспадобы праваслаўнаму святарству РП, якое карысталася значнай доляй царкоўнай аўтаноміі. Да таго ж праваслаўнае беларуска-ўкраінскае святарства не было аднадушным у сваіх адносінах да Масквы: адны з іх з’яўляліся безумоўнымі лрыхільнікамі палітычнай інтэграцыі з Расіяй, другія, падтрымліваючы добрыя адносіны з Масквой, тым не менш аддавалі перавагу грамадству РП. Многія праваслаўныя іерархі, прынамсі Сільвестр Косаў, скептычна і нават адмоўна ставіліся да руху пад кіраўніцтвам Багдана Хмяльніцкага, ім не імпанавала адкрыта прамаскоўская пазіцыя гетмана, якая пагражала цэласнасці РП, царкоўнай незалежнасці беларуска-ўкраінскага праваслаўя. Калі ў студзені 1654 г. у Пераяслаўі быў падпісаны знакаміты дагавор аб далучэнні Левабярэжнай (Кіеўскай) Украіны да Рускай дзяржавы, мітрапаліт Сільвестр Косаў толькі пад прымусам прызнаў гэтую дамову. Яго апаскі ў хуткім часе спраўдзіліся: цар Аляксей Міхайлавіч і патрыярх Нікан запатрабавалі ад кіеўскай праваслаўнай іерархіі адмовіцца ад падпарадкавання Канстанцінопалю і перайсці пад уладу маскоўскага патрыярхата. Мітрапаліт Косаў вымушаны быў адправіць у Маскву пасольства, якое спрабавала ўгаварыць рускі ўрад і маскоўскага патрыярха не рабіць гэтага. Аднак у выніку ваенных дзеянняў былі акупіраваны Смаленская і Полацкая землі і адпаведныя епархіі былі падначалены маскоўскаму патрыярхату. Нікан пачаў называць сябе патрыярхам "Усея Вялікія і Малыя і Белыя Русі". Аднак фармальна Кіеўская мітраполія падпарадкоўвалася Канстанцінопалю. У гэтай сітуацыі ўрад РП вымушаны быў пайсці на значныя ўступкі. Дыпломам караля Яна Казіміра ад 12 студзеня 1650 г. унія пазбаўлялася дзяржаўнай падтрымкі, праваслаўнай царкве вярталася ўся адабраная ў яе маёмасць (80, № 76, с. 242—244). Гадзяцкі дагавор 1658 г. замацаваў гэтую рэлігійна-палітычную сітуацыю. Пасля Андрусаўскага міру (1667) праваслаўная царква Левабярэжнай Украіны знаходзілася пад пратэктаратам Расіі, а на астатняй тэрыторыі РП падпарадкоўвалася Канстанцінопалю. Аднак з 1685 г. па ўказу цара і пастанове сабора кіеўскі мітрапаліт прызначаўся Масквой. Праз два гады канстанцінопальскі патрыярх санкцыяніраваў гэты парадак. 8. "Эміграцыя". Драматычны лёс Сімяона Полацкага Як адзначалася, у выніку уніяцкага прымусу значная частка праваслаўных апынулася ў апазіцыі да ўлады Рэчы Паспалітай. Гэтая апазіцыя выяўлялася ў розных формах — ад пратэсту "ў межах закону", сеймавых суплікацый, антыуніяцкай публіцыстыкі і да эксцэсаў і адкрытага супрацьстаяння. Прымусовая унізацыя, рэлігійная і прававая дыскрымінацыя вымушалі праваслаўных скіроўваць свае позіркі на Маскву, звязваць надзею на адраджэнне сваіх правоў з царскім урадам і маскоўскай царквой. Неадназначнай была пазіцыя беларускай і ўкраінскай праваслаўнай інтэлігенцыі, царкоўных і культурных дзеячаў. Частка яе ў рэшце рэшт прыняла унію, падпарадкаваўшыся абставінам (М. Сматрыцкі, К. Транквіліён-Стаўравецкі, К. Саковіч і інш.). Іншыя выратаванне бачылі ў тым, каб аддацца пад "высокую руку" маскоўскіх улад (I. Барэцкі, Е. Славінецкі, I. Капінскі, А. Філіповіч і інш.). Існаваў пэўны пласт праваслаўных святароў і міран, які аддаваў перавагу палітыцы балансавання паміж Сцылай урада Рэчы Паспалітай і Харыбдай царскай улады. Лаяльна адносячыся да першай, яны імкнуліся ладтрымліваць добрыя адносіны з расійскім самадзяржаўем і маскоўскім патрыярхатам. У першым выпадку яны пераконвалі каралеўскі ўрад адрадзіць усе рэлігійныя і маёмасныя правы беларуска-ўкраінскага праваслаўнага насельніцтва, у другім — звярталіся да Масквы за матэрыяльнай, маральнай, дыпламатычнай падтрымкай. Як адзначалася, гэта была пазіцыя Пятра Магілы, Сільвестра Косава і іх паплечнікаў.