Дзень за днём
Прыкметы надвор’я, а таксама народны каляндар-месяцаслоў
Выдавец: Юнацтва
Памер: 158с.
Мінск 2000
Сабор Тамбоўскіх святых.
11 жніўня — Кузьма Старарускі. Каліннік напальвае, цяжкія туманы парыць. Грузнее калоссе. Скача серп па полі. Цяжкая ніва.
Калі ў гэты дзень туман — рыхтуй свіран пад авёс і ячмень. Дзень Серафімы.
12 жніўнн — Дзень Сілы. Вывераны тэрмін сяўбы азімых. Сяляне выконвалі абрад «засевак». «Хто на сілу жыта пасее, у таго на хлеб надзея».
Першы раз качаліся па іржэўніку, потым узорвалі яго.
13 жніўня — Еўдакім. Загаворвалі барану. Загавенне на Успенскі пост (пярэдадзень Спасаўскага посту).
14 жніўня — Макавей і Спас-мядовік. Першы Спас. «Спаса сустракай — у мёд нос макай». «На першага Спаса заломвалі соты». «На першага Спаса і жабрак мядку спрабуе». Да гэтага дня пчолы перастаюць насіць узятку. «На першага Спаса ўзорвай
глебу пад азімыя, сей жыта». «У Спаса ўсяго ў sanace — і дажджу, і ветру, і сонца». Калі за тыдзень да Спаса мядовага буслы пачалі да адлёту рыхтавацца — зіма наступіць раней, з маразамі, а вось вясна з цяплом прыйдзе.
Адлёт першых ластавак і стрыжоў. Шпакі і гракі збіраюцца ў чароды. Ластаўка вясну пачынае і восень наклікае. Провады лета, першыя паклоны восені. Ішлі на сіроцкія ўдовіны загоны. Збіралі мак.
Пачатак Успенскага посту.
— Сцяпан-сенавал. Сена ўжо ў стагах. Спляталі апошні вянок з палявых траў і кветак, уносілі ў хату, абвівалі ручніком, і вісеў той вянок усю зіму, называўся ён — сонца з марывам. Засцерагаў вянок усіх, хто плёў яго. Прыкмячалі: «Які Сцяпан — сенавал,— такі верасень».
— Антаніна-віхравейка. Пра мужчыну, які нарадзіўся ў гэты дзень, гаварылі так: «Узбаламучаны будзе, неразумны, адчайны». Пра жанчыну казалі: «Не дзеўка — агонь». Але калі ціхім выдаваўся дзень віхравейкі, то і чалавек з віду ціхім здаваўся. Але ўсё роўна віхры ў ім кружыліся.
Бураннае надвор’е ў гэты дзень папярэджвала аб зіме крутой і снежнай.
— Аўдоцця-малінуха. Сушаць маліну, вараць варэнне. Выкопваюць часнок.
Калі надвор’е ў гэты дзень добрае — лістапад таксама добрым будзе.
Аўдоцця-агурочніца. Да гэтага дня паспявалі агуркі.
— Еўсцігней-жытнік. Заклінаюць жніўку на чатыры бакі. Нона. Маці Рыгора Багаслова. Жанчыны качаюцца па жніўнаму полю, просяць жніўку аддаць сілку «на мяшок, на калаціла, на матавіла, на крывое верацяно».
Які Еўсцігней, такі і снежань.
— Спас яблычны, другі Спас. Першыя асяніны. Са Спаса Прэабражэння надвор’е змяняецца. «У гэты дзень і старац яблык з’есць». 3 прысмакам першага яблычка раней жаданне загадвалі,
прымаўляючы: «Думу моцную задумваю, душу цяжкую заклінаю, па другому Спасу ды збудзецца, у гэтай восені — не мінецца».
«Прайшоў другі Спас, бяры рукавіцы пра запас». «Які другі Спас, такі і студзень».
— Марына. На захадзе сонца пелі песню, сваю, простую — так сустракалі залатую восеньскую пару.
У даліне
Тры Кацярыны Ячмень жнуць.
Сонца нізенька, Вечар блізенька — He дажнуць.
А зраўнуй, Божа, Ай, гару й даліну Раўненька.
Прынясі, Божа, Маю мамачку Раненька.
Ах, хоць раненька, Ах, хоць позненька, Ай, рана.
Я сваю мамачку, Ай, па галасочку Пазнаю.
Па галасочку
I па платочку Пазнаю.
3 народнай творчасці
— Міроны-ветрагоны гоняць лісце восеньскае па дарогах, цяпло замятаюць. Вецер Вятровіч, з сямі братоў Вятровічаў старэйшы брат, са
стогнам імкнецца выкаціць з зямлі гаручы камень. Але не ўдаецца яму справа гэта, і змучаны садзіцца ён на гэты камень са стогнам і задумліва глядзіць на першае золата лісцяў, на зжатыя нівы.
— Восеньскі дождж з дапамогай Мацвея перабівае дождж летні.
Сонца ўступае ў сузор’е Дзевы. Такі знак задыяка мае той, хто нарадзіўся ад гэтага дня да 23 верасня.
Сімвал «Дзевы» — зямля, планета — Меркурый, талісман — конік, камень — цёмна-сіні сапфір, сіні лазурыт.
23 жніўня — Лаўрэнаў дзень. Калі ў гэты дзень у вадаёмах вада «не хвалюецца» — восень абяцае быць пагодлівай, прыветлівай, а зіма мяккай, адліжнай і мяцельнай.
Дзень Зарэчніка.
ііўня — На Сюзану з авечак шэрсць стрыглі — на валёнкі, а Баўтрамей клікаў жыта на зіму сеяць.
25 жніўн) — Разам з Фоціем даводзілі да ладу павеці, клеці, свірны, гарышча.
26 жніўня — Ціхан. Свята Прэабражэння Гасподня.
27 жніўня — Міхей. Калі ў гэты дзень журавы ў вырай пацягнуліся, то ў сярэдзіне кастрычніка мароз будзе, а калі не — да добрага надвор’я, а буранам праносяцца — быць верасню дажджлівым. Паспяваюць брусніцы.
28 жніўня — Успенне. Прачыстая. Асвячалі хлеб, зеляніну. Азначаецца рознымі сельскагаспадарчымі
работамі: «Прачыста снапкі падае». «Свята прачыста — у полі ўрачыста». «Успенне з дажынкамі супадае». Калі ў гэты дзень неба чыстае — збожжавыя, што засталіся, хлебароб паспее сабраць поўнасцю.
Успенскі пост дажынкамі вяршыцца. Дажынкі — свята канца жніва. Непасрэдна на полі для жней рыхтавалася пачостка, пелі дажынкавыя песні.
...А наш вяночак адварам віты, He аддам яго за талер біты...
Дажалі жыта аж да дарогі, У нашага пана добрыя ногі...
Дажалі жыта, выгналі ліса,
У нашага пана чырвонцаў міса...
3 народнай творчасці
29 жніўня — Дзямід. Трэцяя сустрэча восені. Трэці Спас на палотнах. Заломвалі на ніве «бараду» — на спецыяльна пакінутых сцяблінах жыта перавязвалі стужкамі, прыгіналі да зямлі.
Каласкі на полі дзеці збіралі.
На трэцяга Спаса — апошні адлёт у вырай ластавак. Казалі: «Хто калі хоча, а журавель да трэцяга Спаса адлятае».
30 жніўня — Мірон жніво завяршае. Абдорвае зернем птушак, якія прылятаюць да такоў.
31 жніўня — Дзень заступнікаў коней. Папасі яму, Гасподзь Бог, коней. Флор і Лаўр не дазваляюць коней у поле адпраўляць. Трэба было ў гэты дзень выводзіць іх на луг, чысціць, заплятаць стужкамі грывы, карміць хлебам з далоні, даць ім добры адпачынак. Была малітва ад падзяжу коней. У гэты дзень пяклі пячэнне ў форме конскага капыта і аддавалі яго пану.
Асядаюць цяжкія туманы, хвошчуць дажджы, дзьмуць вятры халодныя, круцяцца крылы млыноў.
Пачынаюцца ранішнія прымаразкі.
ВЕРАСЕНЬ
— Дзень Андрэя-страцілата. «Бацюхнацяпляк у аўсах набрыняў».
Дзьме цёплы вецер. Вецер-цяпляк садзейнічае даспяванню аўса. У павуціну адзеты — услед лету. іера — Дзень Сцяпана. Буракоўніца — дзяўчатам нявольніца. Прыйшла пара рваць буракі і моркву.
Збіраюцца ў чароды гракі. У пачатку верасня з’яўляюцца зімовыя апенькі.
3 верасня — Васа (Васіліса) аб ільнах дбае. У час лён сабраць — валокны не загубіць, а семя і ў снапах даспее.
— Агафон-гуменнік. Вятры-ветравеі раскідваюць снапы па гумнах. Лясун ноччу ў полі валіць снапы, імкнецца на гумне ўсё перавярнуць, шуміць, злуецца. Рабілі так: абводзілі вакол сябе таямнічы круг, надзявалі на сябе кажух навыварат, садзіліся на вуглах хлявоў, чакалі з’яўлення лесуна, каб напалохаць яго.
Снапы білі цапамі, прыгаворвалі: «Віншуем цябе, бацюхна ток, са святам, жадаем табе добрага стаяння, а нам бы хлеб сушыць і малаціць на здароў’е...» — Рыжы Лупа ранішнім марозам аўсы ды ільны лупіць. Луп-бруснічнік — нагніся, брусніцы паспелі. Авёс і лён у полі дайшлі. Першыя замаразкі (ранішнікі). А не будзе ранішніка, дык на працягу ўсяго месяца не будзе замаразкаў. У дзень памяці святога Лупы нельга сеяць жыта, таму што па ўсяму полю будуць «лупы» — жыта ўзыдзе і вырасце з лысінамі.
Святкуюць Успенне Прасвятой Багародзіцы. Дзень святамучаніка Ірынея Ліонскага, свяціцеля Калініка Канстанцінопальскага.
6 верасня — Дзень Арсена. Ці то кветка якая, ці то агонь калышацца па лясных палянах — клічазаве ў лес. Які Яўціхіеў дзень, такая і восень будзе. Дождж у гэты дзень абяцае сухую восень і добры ўраджай на будучы год.
— Дзень святога Варфаламея. Казалі: «Прыйдзе Варфаламей — жыта на зіму сей». Адлятаюць у вырай буслы. Іх зварот праз дзевяць месяцаў пацвярджаў думку, што дзяцей прыносяць менавіта гэтыя птушкі. «Святы Варфаламей паслаў буслоў па дзяцей».
Якое надвор’е на Варфаламея, такой і ўся восень будзе. Лістападнік.
«Цягне Ціт у кошык апошні грыб». Апошнія летнія грыбы. «Грыбы свежыя, як вецер».
« Хто ў гэты дзень народзіцца, таму шчасце ў сталасці выпадзе».
— Наталля-аўсяніца. Нясе Наталля ў асеці аўсяны блін, а Андрыян — талакно. Апошні аўсяны сноп з песнямі неслі з поля.
Рабіна-імянінніца. Рабіннікі. Збор рабіны і каліны. Як рабіны шмат, дык сырая восень будзе, а як мала яе, сухая восень будзе.
Вялікі ўраджай рабіны — да маразоў.
— Анфіса кліча птушак ласавацца ягадамі рабіны. Калі ягад на гэты дзень застанецца шмат, зіма будзе літасцівай.
10 > — Сціртнікі. Ганна і Сава збіралі
снапы ў сцірты. Спяшаліся сабраць да наступлення халадоў усё, што было вырашчана ў полі. «Пскавіч Сава сцірты скручвае, на розум настаўляе». Славілі ўраджай, пачыналі вясёлыя кірмашы.
Майсей — абаронца ад п’янства. Жанчыны шукалі ў яго заступніцтва ад мужоў-п’яніц.
— Дзень усячэння галавы Іаана Прадцечы. «Іван Прадцеча гоніць птушку далеча». Праваслаўнай царквой ён адзначаўся строгім пастом. Былі ў сувязі з гэтым і народныя домыслы. У гэты дзень нельга было есці круглыя плады, каб не дацца Ірадзіадзе, якая забаўлялася галавой Іаана Хрысціцеля, як яблыкам, каб не садзіліся ў бліжэйшы год на целе скулы. He рэкамендавалася ў гэты дзень варыць чырвоныя буракі, каб у доме на працягу года не пралілася чыя-небудзь кроў. Хлеб ламалі рукамі. Забаранялася выкарыстоўваць нажы, тапары. У гэты
дзень не звальвалі сена ў восець. Наогул не рабілі ніякіх спраў на агародзе.
«Іван посны — восені бацька хросны». «На Івана поснага збірай карэнні рослыя». Іван-палетак. Дзень-палятоўшчык, гоніць птушак у цёплыя краіны. «Птушка халоднай вады паспрабавала, таму і за мора пацягнулася». У гэты дзень заканчваецца лета чырвонае, сустракалі «бабіна» лета. «3 Івана поснага мужык восень сустракае, а баба сваё «бабіна» лета пачынае». Казалі: «Іван посны прыйшоў, лета чырвонае павёў».
Пачыналі капаць бульбу.
Гром у гэты дзень — на доўгую і цёплую восень. Строгі пост.
— Дзень Яўгенія. Звітнік. Быў звычай звіць ячменныя сцяблінкі з ільнянымі і аўсянымі, замаўляць у гэты дзень ніву на будучы ўраджай. Перанясенне мошчаў князя Аляксандра Неўскага.
— Генадзь. Пара жураўліных ключоў. Жураўлінае веча — спаборнічаюць птушкі, чые крылы мацней, каму весці за сабой чараду ў далёкі край. Журавы на балоце ўгавор трымаюць, якім шляхамдарогай на цёплыя воды ляцець.
Да гэтага дня журавіны не збіралі, таму што нельга было турбаваць птушак, якія пакланяліся ягадзе-жураві нцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
