КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
ФРАГМЭНТЫ Б I Б A I Я Т 3 K A Сэрыя «Бібліятэка Фрагмэнты» заснаваная у 1998 годзе Цэнтрам Эўрапейскага Супрацоўніцтва «ЭўроФорум» і часопісам «Фрагмэнты» У 1998 годзе рыхтуюцца да выданьня: Калекцыя «Галерэя Б» Алесь Разанаў «Рэчаіснасць» Міхась Баярын «Шалёны вертаградар» Ігар Бабкоў «Менская Опэра» Леанід Галубовіч «Зацемкі зь левай кішэні» Калекцыя «Сучаснае мысьленьне» Валянцін Акудовіч «Мяне няма. Роздумы на руінах чалавека» Сяргей Дубавец «Казкі жыцьця» Юрась Барысевіч «Цела і тэкст» Валерка Булгакаў «Мой Багушэвіч» Сяргей Санько «Па той бок чалавецгва: Штудыі з кантрастыўнай і кагнітыўнай культуралёгіі» Ігар Бабкоў «Вытлумачэньні руінаў» Калекцыя «Беларуская эміграцыя» Антон Адамовіч «Каханы горад» Калекцыя «Сярэдняя Эўропа» Чэслаў Мілаш «Скуты розум» ЭўроФорум» і часопіс «Фрагмэнты» выказвае падзяку ЮЕЕ (Варшава) і асабіста Паўлу Казанэцкаму, дзякуючы якім выданьне гэтай сэрыі сталася магчымым Сяргей Дубавец ДЗЁНЬНІК ПРЫВАТНАГА ЧАЛАВЕКА 1989-1998 Апавяданьні, імпрэсіі, эсэ Менск Б Г A К Ц 1998 УДК 882.6-8 Д79 ББК 84.(4Бен)+66.3(4Бен) Дубавец С. Д79 Дзёньнік прыватнага чалавека. 1989-1998. Апавяданьні, імпрэсіі, эсэ.— Менск: БГАКЦ, 1998.— 80 с. ISBN 985-6012^16-5 „Дзёньнік прыватнага чалавека” — гэта запісы галоўнага рэдактара адноўленай „Нашай Нівы”, зробленыя на працягу апошніх дзесяці гадоў. ISBN 985-6012-46-5 ©«Эўрофорум*, 1998 ©ДубавецС., 1998 © Фядорчанка А., дызайн вокладкі, 1998 ЗЬМЕСТ „Шляхціц Завальня” 7 Гісторыя суб’екта 8 У цішыні ночы 9 Вытлумачэйьне Дастаеўскага 13 Новая культурная сытуацыя 18 Дзядзька Міхась 19 Крыштафовіч 20 Ленка 21 Чалавек без галавы 23 Той, хто выйшаў з пустое фурманкі 26 Перад канцом сьвету 29 Кліч мора 30 Настальгія па Менску 37 ВКЛ 39 Бібліятэка 40 Энігма 43 Ідэя мёртвага дому 47 Мірольд Камінскі 51 Гібель Тытаніка 53 „Брудныя” тэмы 58 Пацярпелы ў суд не зьявіўся 59 Пэрсанажы й аўтары 62 Знакі прыпынку 64 Мастацтва ненароджаньіх 65 Сэзон паветраных шароў 67 Эцюды аб сьмерці 71 Краіна-восень 72 Забойца 73 Воўк 75 Неадказаныя пытаньні 76 Талент і тлен 78 „ШЛЯХЦІЦ ЗАВАЛЬНЯ” Прадмова да чацьвертага выданьня Кожнага разу, каді настае восень, каді доўгі кастрычніцкі дождж гоніць нас, нібы п алае лісьце, зь лесу, з ракі й з суседзкіх двароў, калі шэры дзень так незаўважна перамяняецца ў вечар, што раз-пораз пазіраеш на гадзіньнік, блытаючы „шэсьць” і „восем”, каб адразу ж забыцца на час і зірнуць зноў, — кожнага разу мы з шумам ляцім па гулкай лесьвіцы да свайго паверху і, расчырванелыя, штурхаемся ў калідоры, скідаючы абутак, нешта выкрыкваем, сьмяемся й разьбягаемся па доме, па ўсіх пакоях, каб неўзабаве сабрацца да вечаровага стала, ля якога ўжо сядзіць наш сівавусы дзядуля, каб пасьля вячэрьі йсьці ў вялікі гасьцёвы пакой, дзе мы з нагамі залазім на старасьвецкую канапу, каб зараз жа стаіцца й слухаць, слухаць пад пошум дажджу за вакном доўгі-доўгі роспавед пра іншы сьвет ды іншых людзей, дзе сьвет і людзі такія дзіўныя й такія падобныя да нас саміх, бо гэта наш дзядуля распавядае нам свае дзівосныя гісторыі, а мы, заварожаныя, не варушымся, хоць нам зусім ня хочацца спаць, бо трэба абавязкова дазнацца, чым скончыцца гэтае апавяданьне, якое ўжо заўтра мы будзем пераказваць адзін адному на розныя лады, але так будзе заўтра, а сёньня мы заўважаем, што дзядулевы гісторыі апошнім часам робяцца ўсё болып кароткія і ўсё часьцей паўтараюцца, яны ўжо зусім не такія захапляльныя, як колісь, і ад гэтага нам лезуць у галаву ўсялякія недарэчныя думкі пра тое, што наш дзядуля зусім састарэў і не распавядзе нам ужо больш нічога — ён пазірае на нас сваімі сумнымі вачыма, у якіх стаяць сьлёзы, нібы вінаваціцца перад намі, бо штосьці зымянілася — нават ня ў ім, і ня ў нашым вялікім пакоі, а ў цэлым сьвеце, альбо гэта мы ўжо вырасьлі з гэтага сьвету^бо раней заўсёды, калі гадзіньнік паказваў дзесяць, дзядуля казаў нам: „Пара спаць!” — а сёньня ўжо даўно за дзесяць, а ён ня кажа нічога. Ён маўчыць... ПСТОРЫЯ СУБ’ЕКТА Гісторыя Беларусі — гэта гісторыя аб’екта ці суб’екта? Кананічны, але няўдалы тэрмін уводзіць нас у зман, падмяняе паняцьці. Гісторыя аб’екта-Беларусі — гэта гісторыя мяне, убачаная й зразуметая некім іншым. Гісторыя суб’екта-Беларусі — гэта мая гісторыя, убачаная й зразуметая мною. Каго і чыя?.. Тэрмін адказвае аднолькава — Беларусі. Між тьім, розьніца зусім прынцыповая: ці гэта маё (Беларусі) бачаньне сьвету ў гістарычнай пэрспэктыве, ці гэта мяне (Беларусі) нечае бачаньне ў'гістарычнай пэрспэктыве. У другім выпадку сама пэрспэктыва перакройваецца ва ўгоду таму некаму. I тады Беларусь ужо не Беларусь, а „нсконно” чыесьці землі: „северо-западный край” ці „kresy wschodnie”, а гісторыя яе — толькі прыдатак да расейскай ці польскай гісторыі. Зразумела, што ўсялякае суб’ектнае выяўленьне Беларусі ў гісторыі ў такіх „гісторыях” замоўчваецца. А мы, беларусы, на такіх „гісторыях” выхаваныя, уласнай гісторыі ня ведаем. Зразумеўшы гэта, пачнем раз за разам згадваць уласную гісторыю суб’екта... У ЦІШЫНІ ночы Позна ўначы не хадзеце па вуліцы! Там гуляе грубая сіла й гаспадарыць гвалт. Іх законы незразумелыя, а ўчынкі заўжды нечаканыя. Іх вочы тояць прыцягальны жах, падобны да вусьцішы бяздоннага чорнага неба, а боязь сустрэцца зь імі вабіць нібы магнэс! I таму я выходжу на вуліцу позна ўначы. Мне здавалася, што я добра ведаю гэты горад, кожны будынак, кожную шыльду па-над вакном. Але цяпер усё выглядае інакш. I ў гэтай нязнанасьці я адчуваю злавесны сэнс. Вулічны страх спакваля падпаўзае да самага сэрца. Спачатку вас ахінае змрок, пасьля вы заўважаеце, што на вуліцы пуста. Але гэта падманлівая пустата, яна ўся працятая напружаным чаканьнем, якое даводзіць да панікі, да істэрыі! Я іду па вуліцы Вежы — паміж скрывуленых камяніц, што затаіліся ў цемры — да вежы. Недзе тут хаваецца грубая сіла. У цішы я чую кожны рып маіх чаравікаў. Больш няма ані гуку на гэтым шляху між зачыненых дзьвярэй і вакон. Толькі ў дварох чуваць пранізьлівыя каціныя віскі — так падобныя да няўцешнага дзіцячага плачу. I гэта зусім невыносна — дзяціныя крыкі ў пустым горадзе, які сьпіць. Я насьцярожваюся, я думаю: вось, зараз выйдуць яны і толькі зірнуць на мяне — я адразу страчу і голас, і рух. Я здранцьвею ўвесь і, вядома, нічога ня здолею сказаць у ад каз. Мне прасьцей было б напісаць. Але ж яны не чытаюць нічога й ніколі. Яны паводзяць сябе так, быццам усё тут належыць ім. Магчыма, мне трэба неяк абвергнуць іхную нахрапістую пэўнасьць. Але як? Хай бы яны адразу пачыналі біцца, — я б паказаўім, на што я здатны. Хай бы нават загінуў. Але сам распачаць не змагу. I крычаць ім якіясь абразы — так невыносна! Сонная вуліца бліжэй да вежы робіцца ўсё больш напружанаю — усё, што тут ёсьць, усё творыць гэты псыхоз: самотныя ліхтары адкідаюць марнае сьветліва, рэдкі дождж блішчыць на каменьні дзікага бруку, крывыя муры ўсьміхаюцца ці рагочуць ці крычаць чорнымі бяззубымі ратамі сваіх выгбаў, нібы квазімоды, — іхны жах памнажае іхная старажыт- насьць. Вусьціш вечнага гораду зноў нагадвае мне сказ пра пачвару, што колісь хавалася ў сутарэньнях пад вежай. Пачвара забівала людзей паглядам. I пагляд яе быў падобны да бездані чорнага неба — прыцягальны й сьмяротны. Шмат людзей загінула ад яе забойчых вачэй. Але аднойчы людзі паслалі ў сутарэньні злачынцу-сьмяротніка. Ён марудна ішоў цёмным каменным праходам. I калі пачвара выскачыла з-за павароткі, каб забіць яго сваім жахлівым паглядам, ён павярнуўся да яе сьпінаю. А на сьпіне ў яго было прымацаванае люстэрка. Пачвара сустрэлася вачыма сама з сабою. Жудасны лямант разарваў цішыню ночы. I ўсё скончылася... Ад успаміну мяне працяла халодным потам. I тут у першым паверсе аднае з камяніц я ўбачыў асьветленае вакно. Лішне казаць, як я гідзіўся самога сябе, калі памкнуўся быў зазірнуць усярэдзіну. Зараз, —думаў я, — варта мне толькі наблізіцца, як яны адчуюць і, апрануўшы свае мілітарныя фрэнчы, свае недарэчныя капелюхі, свае пухавікі, — выйдуць на вуліцу ў гэтую пустату, пад гэты дождж. I размашыстым крокам рушаць у цемру... Мне стала халодна. Я зусім прамок. Я адчуў гэта толькі цяпер, калі скончыўся дождж. Магчыма, я прыйшоў сюды, каб зразумець сваю бездапаможнасьць? Але я ведаю, што ад разуменьня ня стане лягчэй. Ня сёньня дьік заўтра яны наваляцца на мяне. Яны сядуць мне на галаву. Яны будуць кпіць зь мяне й абплёўваць усё, што маё. He, яны не палезуць у бойку. У бойцы перамагае дужэйшы. А такія перавяліся ў нашым горадзе, Прыцягальны жах касьмічнае бездані перабраўся цяпер у вочы нікчэмнасьцяў і дробных паскуднікаў. Недзе ў іншых умовах я сказаў бы, што я — дасьледнік, які хоча зразумець свой страх. Але гэта ў іншьіх умовах, дзе мы заўсёды ўсё можам патлумачыць і зьімправізаваць сабе апраўданьне. I тыя, хто ў іншыхумовах скідае зь сябе аблічча начнога маньяка, — гатовыя выслухаць і зразумець нас і паверыць нам. Божа, куды ўсё тое дзяецца на пустэльнай начной вуліцы! Мая пэўнасьць і іхнае разуменьне... Я падкраўся да асьветленага вакна і, прыпаўшы да мокрай сьцяны будынка, асьцярожна зазірнуў туды. За шыбамі безь фіранак я ўбачыў дваіх. Маладая жанчына з татарскім тварам, седзячы на ложку, цыравала шкар- пэтку. А лысаваты мужчына абапёрся задам на край стала і, гледзячы перад сабой, жаваў пустым ротам, пэўна, пасьля вячэры. „Дзібілы, — сказаў ён нязлосна й прыўзьнята, — я іх ненавіжу!” „Самец”, — падумалася мне. На ім былі чырвоныя спартовыя нагавіцы й такая ж пажарная саколка. Пульхны твар пакрывала шчацьцё, а на тлустым чале адбівалася сьвятло незацененай лямпы. Я ўслухаўся ў іхную гаману. — Ты панімаеш, адна мыша папалась сразу, — казаў мужчына. — Я толькі паставіў. Мьішалоўка перабіла ёй морду, блін... Сразу. Бац і ўсё!.. А кілбасы няма. Ты панімаеш? Я дажа сам ні знаю. Яна не пасьпела б сажраць!.. Дзібілка. Гаворачы, ён распаляўся ў нейкім нянавісным захапленьні. — Не-е, я ім больш кілбасы ня дам! Ідзіоты. Я іх нагамі душыць буду. Так хоць выкінуў і ўсё, блін. А тут яшчэ выкалупывай з мышалоўкі ейные мазгі. — Пачакай, — сказала жанчына. — Можа гэтую ўбіла сразу, а пакуль тое, прыхадзіла другая ды зьела.