Дзёньнік прыватнага чалавека
Сяргей Дубавец
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 80с.
Мінск 1998
Гэта было ў Лімбажы, сьпякотным летам 1989 году. Я прыяжджаў сюды, каб выдаваць забароненую ў Беларусі газэту. Тады мы ўсе толькі й думалі, што пра палітыку. Чарнобыль, Курапаты, Незалежнасьць... Надрукаваць праўду пра гэта ў Менску бьіло немагчыма. I таму я езьдзіў у Лімбажы, латыскае мястэчка, 18 км ад Балтыйскага мора. Тут ужо дазвалялася. Было вальней, дый мала каго хвалявалі нашыя праблемы.
Я пасяліўся ў невялікім гатэлі на другім паверсе ў двухмясцовым нумары. Ноччу працаваў у друкарні, а ўдзень адсыпаўся, хаваючьіся ад яркага летняга сонца. Салодкае балтыйскае паветра крыху кружыла мне галаву, і я тлумачыў гэта большай свабодай, калі нікому няма да цябе справы й ніхто не залазіць у душу.
Мой сусед па нумары цэлы дзень прападаў у мястэчку, і ўбачьіліся мы толькі пад вечар, калі я зьбіраўся перахапіць чаго-небудзь перад працай. Сусед згадзіўся пайсьці са мной за кампанію.
— Вы на машыне? — спытаўся ён. — Цудоўна. Тут ёсьць адна неблагая кавярня на ўскрайку.
Гэта быў саракагадовы лысаваты мужчына з рэзкім турэцкім профілем. Але вьімаўленьне адразу выдавала у ім беларуса. Зрэшты, калі мы выехалі на цэнтральную вуліцу, ён сказаў:
— Я адразу пазнаў у вас земляка. Вы зь Менску?
— Так.
— Гэта акцэнт. Але да гандляра вы не падобны.
У той год усю Балтыю пачалі напаўняць гандлярьі зь Беларусі. Пачынаўся прыватны бізнэс, і калі дзе-небудзь у Рызе спатыкаўся наш зямляк, то абавязкова „мяшэчнік” або „тарбэшнік”, як іх тады назьівалі.
— Я нефармал. Выдаю газэту, — адказаў я. — А вы, мусіць, з КГБ?
Ён засымяяўся:
— He. Хоць ведаю, што падобны. Я прыехаў сюды памерці.
— Памерці?
— Так. Рана ці позна прыходзіць час... Урэшце, у кожна-
га свае справы. Вы — змагар, выдаеце газэту. Я настолькі ж мастак. А сапраўднаму мастаку належыць думаць пра сьмерць.
Так пачалося нашае кароткае знаёмства. Інакш як жарт успрьімаць ягоныя словы я ня мог.
— I вы абралі Аімбажы, таму што тутэйшыя могілкі — помнік сусьветнага значэньня? — спытаўся я. — Сапраўдны мастак мусіць думаць таксама й пра славу...
Могілкі былі зусім побач з друкарняй, і паміж працай, выходзячьі пакурыць, я блукаў па іх, нібьі па батанічньім садзе, разглядаў дзівосныя нетутэйшыя дрэвы й кветкі.
— He, вы не адгадалі, — адказаў мой новы знаёмец.
— Ага, значыць, вас прывабіў гатэль! Самае месца для дэтэктыўных сюжэтаў.
Гэта быў дзіўны гатэль. Палову драўлянага будынку займала гарадзкая трупярня, і з раніцы ў вакно можна было бачыць, як на панадворку зьбіраюцца ў чаканьні працы тутэйшыя дзядзькі — наёмныя далакопы.
— He, не, — адказаў сусед ужо без усьмешкі. — Ёсьць лепшы спосаб. Без трупярні й могілак. Ідэальны спосаб... Бачыце, наперадзе зьлева чырвоны й зялёны агеньчыкі? Гэта й ёсьць наша кавярня.
Чамусьці ў Балтыі кавярні любяць разьмяшчаць у скляпеньнях. Напэўна, калі-небудзь я паразважаю пра гэта. Цяпер жа я бьіў заклапочаньі вячэрай і тым, што выпадак паслаў мне дзівака суседа, які вынаходзіў спосаб ідэальнае сьмерці. Мы спусьціліся ў сутарэньне.
— Сьмерць — сумная тэма, — сказаў я, спрабуючы зьмяніць гаворку.
— Як сказаць, — не згадзіўся сусед. — У Альбэра Камю ёсьць раман „Шчасьлівая сьмерць”. Я люблю Камю. Але ён так і не прыдумаў сабе шчасьлівага зыходу.
— Вы хочаце сказаць, што ваш зыход шчасьлівы?
Некалі я чытаў „Чужаніцу* й „Чуму” і цяпер сіліўся прыгадаць. Тым часам сусед сказаў:
— Калі шчасьце — гэта нармальна, тады так.
— Няўжо сьмерць можа быць нормай?
— Ну, раз так ці йнакш паміраюць усе...
— Але ж ніхто не сьпяшаецца.
— Так. Нават тыя, хто ўжо пражыў. I тады пачынаецца нешчасьлівае жыцьцё.
Я даеў сваё мяса і перад моцнай каваю закурыў. Мой сусед адмовіўся ад цыгарэты. У кавярні было яшчэ некалькі параў. Вармэн уключыў ціхую цяглівую музыку.
— Усё якраз для таго, каб расслабіцца й паразважаць пра жыцьцё й сьмерць, — сказаў я суседу. — Але мяне цяпер хвалюе толькі першае. Я мушу працаваць. Можа быць, заўтра мы яшчэ пагаворым пра гэта... Калі вы зьбіраецеся дадому, я магу ўзяць вас з сабою ў Менск.
У ягоных вачох зьявілася просьба:
— Дзякуй за прапанову. Але мне ў адваротны бок. I я якраз хацеў прасіць вас падкінуць мяне. Да мора. Тўт усяго 18 км, але напрасткі аўтобус ня ходзіць...
— Можа быць, — адказаў я нерашуча. — Але толькі па абедзе. Мне трэба будзе выспацца.
Цэлую ноч я чытаў карэктуры. Тры кабеціны-латышкі набіралі й вярсталі беларускі тэкст вельмі старанна, частавалі мяне кавай і хатнім печывам. Начная праца йшла для іх за „жывыя” грошы.
Калі макет быў амаль зроблены і за вакном ужо ўзыходзіла сонца, я выйшаў з друкарні пакурыць. Вечаровая размова з суседам ня йшла ў мяне з галавы. Цяпер я мог дазволіць сабе паразважаць і пра сьмерць.
На гэтых могілках сапраўды не адчувалася тае сьмерці, да якой я прывык. Зусім нічога гнятлівага. Наадварот, тут было вельмі ўтульна й хораша. Тут не было агароджаў, і каменныя помнікі стаялі на ўзгорках сярод экзатычных дрэваў і жывых кветак, як неад’емная частка прыроды.
Але што ён сабе надумаў? Ідэальны спосаб... Толькі скончылася ўся гэтая мерцьвячына мінулага часу — сама жыць. Ня хочаш займацца палітыкай — займіся бізнэсам, ды хоць жанчынамі ці творчасьцю, калі так любіш Камю.
Зрэшты, можа быць, ён жартуе? I цяпер, праспаўшыся, загаворыць пра што-небудзь іншае?
Да гатэлю я йшоў празь зялёную лугавіну з рачулкай, якая аддзяляла друкарню й могільнік ад астатняга мястэчка. Сонца з самае раніцы было такое сьпякотнае, што, здавалася, удыхаеш не паветра, а гарачыя хлапякі ваты. Усё нібы набрыняла цяжкою вільгацьцю — вопратка, машыны на вуліцы, нерухомы латыскі сьцяг на будынку мясцовага аддзяленьня народнага фронту.
— Ведаеце, Камю напісаў, што мы занадта доўга жывем, — сказаў сусед, які ня спаў і чакаў мяне ў нумары. Выглядала на тое, што ён ужо даўно чытае ў ложку.
— Магчыма, вам варта выйсьці на вуліцу, — пачаўя прыдуманую па дарозе ў гатэль прамову. — Прыгожае мястэчка абуджаецца пасьля сну, дворнікі падмятаюць вуліцу, сонца... — Я адчуў, што грувашчу нейкія банальнасьці, што словамі мне не перадаць таго адчуваньня, якое п’яніла сэрца. Тады я сказаў інакш: — I ўвогуле, вы любіце Камю, а мне даводзіцца чытаць найболей сваіх аўтараў. Барыс Пятровіч пра тое самае выказаўся па-іншаму: „Людзі доўга не жывуць”.
— Ды ён гігант, ваш Пятровіч.
— Я б не сказаў.
— Тады жартаўнік, блюзьнер. Гадоў пад сорак Бог вызваляе нас ад жаданьняў і далей... проста няма сэнсу.
Сусед адклаў сваю кнігу ўбок і працягваў:
— Бачыце, гэта адзінае, што мы можам. 3 узростам каторы раз жыцьцё страчвае свой сэнс. Дрэва штогод пачынае спачатку. Так і я. Я стаміўся паўтараць, паміраць і адраджацца. Раздражнёнасьць зьбіраецца ў сэрцы, і ўрэшце пачынаеш думаць — навошта гэта ўсё? Калі нас пакідаюць жаданьні, адзінае, што мы можам — гэта вызваліць ад сябе астатніх. Я еду на мора й сплываю ў нікуды. Усё вельмі прыстойна, густоўна, „тэхналягічна”...
— А можа, вы проста баіцёся, што аднойчы прыйдзецца сутыкнуцца зь сьмерцю, і тады — без варыянтаў. А таму цяпер хочаце самі прыйсьці да яе, пакуль у вас яшчэ ёсьць выбар?
— Я хачу, каб яе не было ўвогуле. Мая воля — вось што ёсьць. I ёсьць мая немагчымасьць працягваць. Голад, стома — усё гэта толькі маё. Я сам распараджаюся ўсім. Хочаце гарбаты?
У суседавым награвальніку закіпела вада. Я пагадзіўся.
— Ня ведаю, — сказаў я, гледзячы ў залітае сонцам вакно. Тэрмомэтар паказваўЗб. —Як ддя мяне, дыкгэтаўсё паталёгія. Вы нагадваеце аднаго звар’яцелага героя Дастаеўскага...
Сусед усьміхнуўся.
— У тым і рэч, што гутарка йдзе пра здароўе, пра нармальнасьць, — сказаў ён. — Чалавек неяк зьміраецца з шкодаю, якую прычыніў сабе сам. А непазьбежнасьць? Незваротнасьць? Вось, скажам, у вас у роце пяць зубоў штучныя. А не
жывыя. I жывых на тым месцы болып ніколі ня будзе. Альбо вы робіце сабе штодня масаж пяткі, бо йначай ня зможаце хадзіць. Адкладаюцца солі. I яшчэ, і яшчэ... Так спакваля вас забірае сьмерць. Вы ня хочаце пра яе думаць. Але мы ўсе паступова пагружаемся ў гэтую ваду. Некаторыя ўжо па горла, але ўсё адно як бы не заўважаюць яе, пакідаючы ёй яе самы моцны аргумэнт — раптоўнасьць.
— Ну, а блізкія людзі, іх гора і ўсё такое?
— Ніякага гора! Прьшамсі, у маім выпадку гэта так. Ад чаго сьлёзьі? Ад таго, што раптам скончылася завядзёнка, рабамі якой яны сталі. Раптам прапала тое, што яны прывьіклі лічыць сваёй уласнасьцю, але яны падманвалі сябе. Маё жьіцьцё належыць толькі мне. I вось мне сорак. Я ўсё ведаю, усё перажыў, усё, што толькі можна, адчуваў, хацеў і рабіў. I цяпер я разумею, што Бог вызваліў мяне ад жаданьняў.
— Вы верыце ў Бога?
— Я веру, што мною кіруе Бог. Так, як верыць любы вернік. Але, у адрозьненьне ад вернікаў, я ўсё раблю сам.
— Бядача...
— Адвязіце мяне да мора.
He знаходзячы словаў, я сьцепануў плячыма, узяў ручнік і пайшоў умывацца. Інтуіцыя падказвала мне, што магу ўлезьці ў нешта нядобрае. „Аднак, — казаў я сабе, — ніякіх падставаў ня верыць суседу ў мяне няма”.
Вада шумна сьцякала ў бляшаную чарупіну. Я пачуваўся прытомленым, але зусім не хацеў спаць.
— I што вы будзеце там рабіць? — спытаўся я, вярнуўшыся ў нумар.
— Адвязіце — пабачыце.
Увогуле справа была нескладаная. 18 км па добрай дарозе. Я ўжо зусім не хацеў спрачацца.
I мы паехалі.
— Вы адчуваеце, дарога ўвесь час ідзе ўніз, — казаў сусед з захапленьнем дзіцяці. — Якая незваротнасьць! Мяне ахоплівае дзіўнае пачуцьцё. Адсюль ужо нельга выбрацца. Нічога нельга вярнуць. Жыцьцё пражыта. А страху няма. Ёсьць урачыстасьць. Гэта як гімн. Мы ўвесь час спускаемся. Вы чуеце гэты шум? Гэта шум мора! Ён нарастае. Я пачынаю хвалявацца. Скажыце мне што-небудзь, змагар!
— Нічога.
— Як нічога?
— Я нічога не разумею.
Дарога зайшла ў тупік. Далей былі нейкія хаткі, падобна, што дачьі, а за імі, напэўна, мора.
— Мы прыехалі.
— Дык хадземце. Хадземце, няўжо вы можаце тут сядзець?
Мы прайшлі між дамкамі, і нас сустрэў неабсяжны бясконцы гул. Мора стаяла халоднай чорнай сьцяной. Вялізны камяністы пляж, на які накатваліся пенныя хвалі, быў абсалютна пусты.
Сусед пазіраў на мора як заварожаны, а ягоны рашучы профіль не пакідаў месца сумневу.
— Я павінен плысьці, — сказаў ён, расшпільваючы кашулю. — Плысьці дзень, два, тры. Калі вырашыў. Прыйшоў час і — паплыў, колькі зможаш. Як сапраўдны плывун... Без трупярні й могілак.
КНІГІ ОНЛАЙН
