Энцыклапедыя юнага натураліста
Віктар Кажура
Выдавец: Народная асвета
Памер: 143с.
Мінск 2022
Ножка ў грыба роўная, белая, часам з жаўтаватым адценнем. Шапачка з пласцінкамі, цёмна-шэрага ці попельнага колеру, у цэнтры болыв цёмная. Плеўка з шапачкі здымаецца лёгка. Ядомы грыб, найболыв часта ўжываецца ў салёным выглядзе.
Памятайце! Неяьга збіраць грыбы ў порках гарадоў, каяя аўтамагістраяей і заводаў.
Vs — — J
Парасонік стракаты {русск. Зонтик пестрый) Поўдзень, ветру — ані-ні. I пячэ няшчадна сонейка. Добра жабкам у цяні Над стракатым парасонікам.
Грыб-парасонік, асабліва стракаты парасонік, — самы высокі сярод нашых грыбоў. Вышыня яго ножкі часам дасягае 40 сантыметраў, а дыяметр шапкі — 35 сантыметраў. Назву грыб атрымаў за падабенства з сапраўдным парасонам. Сустрэць яго можна за ваколіцамі, дзе глеба дастаткова ўгноеная, у рэдкалессях, на палянах, высечках і нават у садах. А яшчэ — у гарадскіх парках і скверах, дзе ён расце толькі на адкрытых месцах.
Парасонік — ядомы грыб і высока цэніцца на рынках еўрапейскіх і азіяцкіх краін. А вось у нас яго не вельмі прывячаюць, хаця асобныя аматары сцвярджаюць, што парасонік мае незвычайны грыбны пах, падобны да шампіньёна ці грэцкага арэха, і смак курынага мяса.
- ; х
Вельмі смачныя адбіўныя з маладых грыбоў-парасонікаў, шапачкі якіх яшчэ не раскрыліся. Іх паніруюць у яйцах і сухарах і абсмажваюць на патэльні ў алеі. А вось ножкі грыбоў высушваюць і перамолваюць на муку.
-
Рыжык
(русск. Рыжик)
Хоць ты вопыту не маеш, Між грыбоў яго назнаеш: То аранжавы, то рыжы, Тэты слаўны, смачны рыжык.
Кажуць, што рыжык — адзін з самых каштоўных, смачных і карысных грыбоў нашых лясоў. Ён багаты на вітаміны і жалеза. Вялікімі сем'ямі растуць рыжыкі ў сасонніках ды ельніках з пачатку жніўня і да самых замаразкаў. Здалёк відаць іх круглыя ярка-аранжавыя шапачкі на кароткіх светла-аранжавых ножках.
Людзі заўважылі, што гэтыя грыбы любяць халаднаватыя мясціны, а самыя вялікія з іх растуць з паўночнага боку дрэва. Калі грыб разламаць, то з пласцінак пачне выдзяляцца светла-аранжавы сок, а мякаць пацямнее — стане зеленаватай. —
Ужываюць рыжыкі ў смажаным, салёным, марынаеаным выглядзе. Перад смажаннем грыбы не адварваюць, а толькі дадаюць у патэльню соль, перац, цыбулю і смятану. vs
Рыжык. Смаржок. Страчок
Смаржок
(русск. Сморчок)
— Не чапай мяне, не руш, Я не зморшчаны страчок. Глянь, які мой капялюш, А завуся я — смаржок.
Некаторыя лічаць яго прыгодным у ежу, нават смачным, некаторыя — умоўна ядомым. Таму і пра карысць яго да сённяшняга дня няма адзінага меркавання: адны раяць перад ужываннем замочваць, другія — адварваць або сушыць. Што ж гэта за загадкавы насельнік лесу?
Сапраўды, не паспее тэты грыб у красавіку-маі вылезці з зямлі на ўзлесках, у шырокалістых або змешаных лясах, імшыстых канавах уздоўж лясных дарог ці на высечках, а ўжо выглядае як той старэнькі дзядок. Бурая або карычневая шапачка (бывае да 6 сантыметраў у вышыню і ад 3 да 8 сантыметраў — у шырыню) нагадвае яйцо, выцягнутае ўверх, уся зморшчаная, у ямках, падобных на пчаліныя соты. Там знаходзяцца споры, якімі грыб размнажаецца. Белаватая або шэражоўтая ножка даволі высокая. —
Акрамя смецця і пылу, у зморшчынках грыба знаходзярь сабе прытулак дроби ыя насякомыя ці ўліткі.
Смаржок канічны
Смаржок звычайны
Страчок
(русск. Строчок)
Лес прытоена маўчаў, Не гайдаў сучкі
I над шыльнікам хаваў
Бурыя страчкі.
Растуць гэтыя грыбы і ў сасновых барах, і пад старымі бярозамі ці пад елкамі. Многа іх на месцах
лясных пажарышчаў, высечках, прасеках, а таксама на палянах і ўзлесках. Страчок звычайны расце ў красавіку, маі, а асенні — восенню. Страчкі — неядомыя грыбы, таму што ўтрымліваюць ядавітыя рэчывы. Да і грыбамі назваць іх не заўсёды хочацца. Бо выгляд яны маюць карыкатурны, не зусім грыбны: карычневая ці бура-чырвоная шапачка (бывае да 20 сантыметраў у дыяметры) шышкаватая, уся ў звілінах, нагадвае сваім выглядам... мозг. А ножка зусім кароткая, тоўстая.
—
Вельмі важна не блытаць ядавітыя страчкі з ядомымі смаржкамі. Звярніце ўвагу на малюнкі і запомніце адрозненні гэтых грыбоў.
- X
Сыраежка
(русск. Сыроежка)
Сонца радасна вітаюць, 3 ім у хованкі гуляюць, Бо забеглі аж на ўзмежкі У панамках сыраежкі.
Сыраежкі растуць у самых розных лясах. I амаль усе — ядомыя. Толькі грыбнікі лепшымі лічаць тыя, у якіх менш чырвонага колеру на шапачках, — жаўтаватыя, сіняватыя, зеленаватыя. Жоўтыя сыраежкі з'яўляюцца ў ліпені, але асабліва багата іх бывае
Сыраежка. Хрушч, губа авечая
са жніўня да верасня. Грыбы надзвычай карысныя, аднак людзі не вельмі ахвотна іх збіраюць: шапачкі з пласцінкамі вельмі крохкія. Таму варта браць маладыя, больш моцныя экзэмпляры.
Гэтыя дары лесу апраўдваюць сваю назву — іх можна есці нават сырымі, папярэдне аддзяліўшы плеўку і пасыпаўшы соллю. У навуковых працах назвы гэтых грыбоў часта адпавядаюць афарбоўцы іх шапачак: чырвоныя, жоўтыя, шэрыя, пурпурова-чырвоныя і г. д.
■—
Грыбы могуць замяніць чалавеку нават мяса, бо ў іх шмат бялкоў, няма тлушчаў, яны багатыя на вітаміны Вр В2, D.
Хрушч, губа авечая
(русск. Трутовик овечий)
У лес зайшоў — не забывай: Асцярожна ты ступай I грыбы не патапчы, Нават горкія хрушчы.
Тэты грыб падобны да грузда. Але ў параўнанні з апошнім мае адрозненні: меншая шапачка, мякаць больш пругкая, а малочна-белы сок горкі і мае смалісты пах. Цэлымі сем'ямі расце хрушч з ліпеня да верасня ў хваёвых і ліставых лясах.
Хрушч — грыб-«чысцёха»: здалёк відаць масіўную чыста-белую шапачку, часта са светла-жоўтымі плямкамі і трэшчынкамі, якая ніколі не хаваецца пад зямлю. Грыбнікі не вельмі прывячаюць тэты грыб, але кажуць, што ў маладых экзэмпляраў даволі прыемны грыбны пах і смак.
- -
Цікава, што вавёркі ўжываюць больш за 40 відаў грыбоў, але аддаюць перавагу падасінавікам.
— J
Кавалачкі чагі
Чага
(русск. Чага)
Між грыбамі — свой «дзівак», Ён жыве зусім не так: Сок з бярозы п’е, як смага, Так расце на дрэве чага.
Яшчэ ў далёкай старажытнасці людзі заўважылі, што лясныя дары могуць быць не толькі ежай, але і лекамі. Да такіх адносіцца і тэты не вельмі прывабны грыб, нават шкоднік, паразіт. Расце ён часцей за ўсё на бярозах (за што яшчэ называецца «бярозавым грыбам»). Але можа пасяліцца і на асіне, і на вольсе, і на рабіне, І на ясені. Убачыўшы такое дзіва першы раз, не скажаш, што гэта грыб: велічынёю з кулак (а то і большы), чорны нарост на ствале дрэва, які дасягае 5 кілаграмаў. Вырастае ён на жывых бярозах на месцы зламаных галін, на пашкоджаных марозам ствалах.
f
3 чагі гатуюць лекавы прэпарат «Бефунгін», які выкарыстоўваеццо ў медицине для лячэння страўніка.
Чага. Шампіньён
Шампіньён
(русск. Шампиньон)
Страваў з грыба ёсць багата: Запяканка, суп, салата.
Ён на кухні — чэмпіён,
Гэты смачны шампіньён.
Некалькі цікавых фактаў пра шампіньён:
• грыб валодае незвычайнай сілай: былі выпадкі, калі ён разбураў нават асфальт, каб прабіцца да сонца;
• многія лічаць грыб самым смачным сярод усіх шапачкавых грыбоў і пераконваюць, што ён не саступае баравіку, — і за гэта вельмі папулярны;
• па харчовых якасцях грыб параўноўваюць з мясам;
• людзі навучыліся вырошчваць шампіньён у штучных умовах.
А ў прыродзе шампіньёны сустракаюцца паўсюль: на палях і лугах, у садах і парках, на дарогах, выганах і пашах — важна, каб глеба была добра ўгноеная. Там яны растуць з мая і да позняй восені.
У «маладым узросце» грыб падобны да белага шарыка, які з часам падрастае, выпростваецца — і вось ужо красуецца белы капялюшык на высокай ножцы з каўнерыкам-кольцам. Пласцінкі пад капялюшыкам светла-ружовыя, але (дзіва!)... за адзін дзень яны спачатку становяцца карычневымі, потым — фіялетавабурымі і нарэшце — чорнымі.
Аматары «ціхага палявання» даўно заўважылі, што грыб пахне анісам. Упершыню цудоўныя смакавыя якасці і карысныя ўласцівасці шампіньёнаў ацанілі жыхары Старажытнага Рыма. —
Навукоўцы сцвярджаюць, што шампіньёны паніжаюць узровень халестэрыну ў крыві і павышаюць працаздольнасць чалавека. у- -
Шампіньён палявы
Шампіньёны, якія вырошчваюцца ў штучных умовах
Акунь
(русск. Окунь)
Не злавіў я ані-ні, —
Хоць сядзеў ад рання:
Разагналі акуні Рыбу ўсю дазвання.
Гэты рачны драпежнік дажывае да 15—17 гадоў. Асобныя экземпляры акунёў дасягаюць амаль паўмятровай даўжыні і паўтаракілаграмовай вагі. Можа, таму, што рыба вельмі пражэрлівая: часам наядаецца да таго, што дробная рыба ўжо не змяшчаецца і тырчыць з рота. Аднак і ў акуня ёсць ворагі: сом, шчупак, судак, налім. А таксама птушкі — качкі і чайкі.
Акуня сярод іншых насельнікаў вадаёмаў выдзяляе знешні выгляд. Цела яго высокае, гарбатае, сціснутае з бакоў, галава вялікая. Афарбоўка залежыць ад месца жыхарства. Звычайна спіна ў акуня цёмна-зялёная, бакі зеленавата-жоўтыя, жывот жаўтаваты. Упоперак усяго цела — цёмныя палоскі, якія надаюць рыбе стракаты выгляд. Вочы аранжавыя.
У спякотнае сонечнае надвор'е акунь звычайна хаваецца пад абрывістыя берагі, навіслыя кусты, затанулыя карчы і бярвенне, адкуль выходзіць на паляванне толькі вечарам.
Акунь — адзін с самых популярных аб'ектаў аматарскаго рыболоўства. А яшчэ — голоўны інгрэдыент сапраўднай юшкі. -
Акунь. Алень
Алень
(русск. Олень)
3 гушчару старога сівой Белавежы, Ледзь птушкі разбудзяць ранак вясенні, Выходзяцъ на ўзлесак у пошуках ежы Па роснай сцяжыне сям’ёю алені.
Алені — буйныя жывёлы, стройныя, прыгожыя. Даўжыня цела да 2 метраў і больш, маса самак да 150, самцоў — да 230 кілаграмаў. Самцы — з разгалістымі рагамі, якія кожны год у сакавіку-красавіку спадаюць, у самак рагоў няма. У дзіцянят — прыгожыя крапінкіплямкі на скуры. На адкрытыя месцы звычайна выходзяць раніцай і вечарам, а ўдзень адпачываюць. Любімы корм — маладыя парасткі ліставых дрэў і кустоў, ягаднікі, кара і трава. Узімку паядаюць кару і пупышкі дрэў і кустоў. Ворагамі гэтых жывёл з'яўляюцца рысі і лісіцы, але самыя небяспечныя — ваўкі.
ш
Хатка андатры
Анд amp а, мускусны пацук
(русск. Ондатра)
Не з Афрыкі, Аўстраліі, Цэйлона ці Суматры — 3 Амерыкі «прычалілі» Спрытныя андатры.
Хоць андатра звярок невялікі (даўжыня цела каля 30 сантыметраў, маса да 1,5 кілаграмаў), але даволі смелы і нават зласлівы. Аднолькава добра адчувае сябе і ў вадзе, І на сушы. Жыве ў хатках, пабудаваных з карэння аеру, трыснягу, ці ў норах, якія рые ў высокіх берагах. Мае незвычайны выгляд: густая цёмна-бурая поўсць і... пляскаты з бакоў хвост, роўны даўжыні цела.
КНІГІ ОНЛАЙН
