КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Хоць звярок выглядае прыгожа і прывабна, аднак трэба памятаць: ён даволі злосны і смелы. Ратуючыся ад небяспекі (а ворагамі яго з'яўляюцца гарнастаі, ласкі, лісы), часцей за ўсё кідаецца на ўцёкі. Калі ўцячы не ўдаецца, то становіцца на заднія лапы, надзімае зашчочныя мяшкі і рэзка свішча. Хамя к. Хахуля. Шчупак Хахуля (русск. Выхухоль) У затоцы летнім раннем Плёскае чысцюля: Вымывае там старанна Футрачка хахуля. Хахуля жыве на Зямлі ўжо (нават цяжка паверыць!) каля 30 мільёнаў гадоў. Раней сустракалася на тэрыторыі Беларусі. Зараз лічыцца зніклай. Мае дзіўны знешні выгляд: сама невялікая, але з доўгім пляскатым хвастом, які нагадвае кіль. Паміж пальцамі задніх ног плавальныя перапонкі. Незвычайна выглядае мордачка жывёлы: галава заканчваецца доўгім рухавым хабатком, на канцы якога знаходзяцца ноздры. Футра на спіне цёмнае, буравата-шэрае, а на горле, грудзях і жываце — серабрыста-белае. Паўводная жывёла, жыве ў норах з выхадам пад вадой, якія капае ў ціхіх, зарослых вадаёмах з невысокімі сухімі берагамі. Корміцца малюскамі, дробнымі вадзянымі жукамі, чарвякамі, п'яўкамі, а таксама воднымі раслінамі. Хахуля звычайная занесена ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь у спіс відаў, якія зніклі з тэрыторыі нашай краіны за апошнія 400 гадоў. ■ Шчупак (русск. Щука) Драбяза на дне ракі Пахавалася ізноў, Бо ніраты-шчупакі Выйшлі з-пад карчоў. Рыбакі расказваюць, што лавілі вялікіх шчупакоў: іх даўжыня дасягала 1,5 метра, а маса 35 кілаграмаў. Аднак такія гіганты цяпер сустракаюцца рэдка. Хаця жыве рыба 20, а часам і больш гадоў. Селіцца ў ціхай вадзе пад карчамі і падводнымі пнямі, у ямах, адкуль выходзіць толькі на паляванне. Шчупак вельмі пражэрлівы: можа з'есці ў 10 разоў больш за ўласную масу. А корміцца звычайна рыбамі, ракамі, жабамі і нават качанятамі. Часам здабыча дасягае каля паловы даўжыні і масы самога драпежніка. Акрамя іклаў, якімі ён хапае здабычу, у шчупака на нёбе і языку ёсць зубы, якія дапамагаюць глытаць ежу. У шчупака доўгае, падобнае да стралы цела, плямістае, у цёмных папярэчных палосках. У залежнасці ад месцажыхарства яно можа быць шэра-зеленаватым, шэра-жаўтаватым або шэра-бураватым. С узростам афарбоўка рыбы цямнее. Шчупак — важны аб'ект аматарскага рыбалоўства і рыбаразвядзення. Шыншыла (русск. Шиншилла) У бары паміж звяроў Нечаканы слух пайшоў: — футра новае пашыла Наша модніца-шыншыла. Гэтых невялікіх (маса да 1 кілаграма) грызуноў у дзікай прыродзе засталося вельмі мала. Таму людзі пачалі разводзіць шыншыл і трымаць іх дома. Знешне звяркі падобныя да буйной вавёркі, але перамяшчаюцца як зайцы — невялікімі скачкамі. У іх вялікія вушы, цёмныя вочы, пушысты доўгі хвост. Кормяцца расліннай ежай і насякомымі. Характар у іх вельмі ласкавы, яны амаль ніколі не кусаюцца. Найбольш актыўныя раніцай і ўвечары. У шыншыл вельмі цэннае футра. Шыншыла. Шэршань. Язь Шэршанъ (русск. Шершень) Грозны шэршанъ вострыцъ джала Ды гудзе-гудзе, сярдзіты: — Каб бяда не напаткала, Дом мой леней абыдзі ты. Сапраўды, калі гаварыць пра джала шэршня, то не лішнім будзе напомніць, што, у адрозненне ад пчалінага, яно гладкае. Таму шэршань можа джаліць і некалькі разоў. А каб не трапіць пад тэты «ўкол», трэба ведаць, што: • шэршань адносіцца да сямейства грамадскіх восаў; • таму ён падобны да сваей «сястрычкі», аднак намнога большы (можа быць да 3 сантыметраў даўжынёй); • афарбоўку мае рыжую або чырванавата-бурую з чорнымі палоскамі; • жыве сям'ёй; • жыллё робіць у дуплах дрэў, драўляных пабудовах і нават у вуллях пчол; • корміцца нектарам і пылком кветак, грызе садавіну і... кару маладых дрэў, асабліва ясеняў. Язъ (русск. Язь) Падымае іл ды гразъ, Плешчацца старанна — Гэта снрытны вёрткі язь Так ирымае ванну. Язь — рыба вельмі хітрая і асцярожная. Таму выбірае глыбокія рэкі з ціхім цячэннем, дзе ёсць гліністае заглеенае дно. Селіцца ў ямах або пад навіслымі над вадой кустамі. Ноччу выходзіць на водмелі і ў зараснікі чароту. Корміцца звычайна воднымі насякомымі, чарвякамі, жукамі, водарасцямі. А дарослы язь — нават дробнай рыбай. Даўжыня цела язя дасягае 60 сантыметраў, маса каля 5 кілаграмаў. Мае даволі прыгожую афарбоўку: цемнаватую, з залацістым адценнем. Спіна і верхняя частка бакоў цёмна-сінія, ніжняя — белаватая. Аднак асабліва прывабна язь выглядае вясной: на сонцы ён становіцца то серабрыстым, то залацістым, то амаль чорным. А плаўнікі набываюць чырванаваты колер. Янот-паласкун (русск. Енот-подоскун) Ледзь расплюшчыць вочы ранне, А ў яго кіпіць работа: I мыццё, і паласканне — Справы важных ў янота. Цікава, што, упаляваўшы здабычу, янот-паласкун спачатку палошча яе ў вадзе, а потым есць (за што і атрымаў мянушку вялікага чысцёхі). Корміцца ён самай разнастайнай ежай: ягадамі рабіны, жалудамі, жукамі, жабамі, мышамі. «Далікатэсам» для янота з'яўляюцца рачныя ракі. На выгляд жывёла даволі «фотагенічная»: шэрабурае футра з цёмным адценнем; на мордачцы — чорная паласа, падобная да маскі; губы, бакі морды і падбароддзе белыя; на пушыстым хвасце чорныя або бурыя кольцы. Жыве ў старых мяшаных лясах з дуплістымі дрэвамі і вадаёмамі. Селіцца ў дуплах. Актыўны ў прыцемках і ноччу. Добра лазіць па дрэвах, плавае. Зімой упадае ў спячку. /f - Янотаў разводзяць у зверагаспадарках, бо ў іх каштоўнае футра. - - чУ Змест Дарагія юныя натуралісты! . з Абляпіха 6 Агрэст 7 Ажыны 8 Алыча 9 Астра 10 Барбарыс 11 Барвенак 12 Брусніцы 13 Буякі 14 Бэз 15 Бяссмертнік, цмен 16 Валошкі, васількі — Венерын чаравічак 18 Верас 19 Вішня 20 Гарлачык 21 Гваздзік 23 Глог 24 Дзівасіл 25 Дзьмухавец 26 Журавельнік, герань 27 Журавіны 28 Жывакост 29 Жэньшэнь 30 Званочак 32 Зверабой, святаяннік 33 Зуброўка 34 Зязюліны слёзкі — Імшарніца 36 Ірга 37 Казялец — Каліна 38 Касач 39 Кураслеп 40 Ландыш 41 Лілея 42 Аотаць 43 Мак — Мацярдушка 44 Мята 45 Наготкі, календула 46 Нарцыс 47 Незабудка 48 Парэчкі 49 Пералеска 50 Півоня 51 Пярэсна 52 Рабіна 53 Рамонак 54 Расіца 55 Ружа 56 Сліва 57 Сон-трава — Стакротка, маргарытка 59 Суніцы 60 Трыпутнік 60 Фіялка 61 Флёкс 63 Хрызантэма 64 Цынія 65 Цюльпан 66 Чарніцы 67 Чартапалох 68 Чарэшня 69 Чыстацел 70 Шпажнік — Шыпшына 72 Эдэльвейс 73 Абабак, падбярозавік, бабка 76 Апенька восеньская 77 Баравік, белы грыб 78 Бледная паганка 79 Валуй 80 Ваўнянка — Гаркуха 81 Гнаявік 82 Грузд 83 Дажджавік — Зялёнка 84 Казляк 85 Каўпак кольчаты, курка — Лісічка 86 Лось 87 Масляк 88 Махавік 89 Мухамор — Падасінавік, чырвонагаловік .... 90 Падзялёнка, радоўка шэрая 91 Парасонік стракаты — Рыжык 92 Смаржок 93 Страчок — Сыраежка 94 Хрушч, губа авечая 95 Чага 96 Шампіньён 97 07 wa i ў Акунь 100 Алень 101 Андатра, мускусны пацук 102 Аса — Бабёр 103 Барсук 104 Бусел — Вавёрка 106 Воўк — Вугор еўрапейскі 107 Вуж 108 Вушатая сава 109 Гарнастай 110 Глушэц — Дамавы верабей 112 Джгір, ёрш 113 Дзік, дзікая свіння — Жаба 114 Жэрах 115 Заяц — Зубр 116 Кажан 117 Камар звычайны 118 Капусніца, капусная бялянка ... — Карась залаты 119 Куніца 120 Аань — Лімонніца 121 Лось 122 ёсць с&ае ъаспш Мыш 123 Мядзведзь 124 Мядзянка 125 Норка 126 Палёўка — Пчала 127 Расамаха 128 Рысь 129 Сом 130 Соня — Страказа 131 Суслік 132 Тарпан 133 Тхор 134 Удод — Уклейка, верхаводка 135 Хамяк 136 Хахуля 137 Шчупак — Шыншыла 138 Шэршань 139 Язь — Янот-паласкун 140 Навукова-папулярнае выданне Школьная энцыклапедыя Кажура Віктар Віктаравіч ЭНЦЫКЛАПЕДЫЯ ЮНАГА НАТУРАЛІСТА © ЕН[ Заг. рэдакцыі Г. А. Бабаева. Рэдактар А. У. Ліцвіновіч. Мастак А. Г. Дашкевіч. Мастацкі рэдактар А. А. Жданоўская. Тэхнічнае рэдагаванне і камп'ютарная вёрстка Г. А. Дудко, В. I. Улазнюк. Карэктары В. С. Казіцкая, А. П. Тхір, Г. В. Алешка. Падпісана да друку 27.06.2022. Фармат 60 х 9078Папера мелаваная. Друк афсетны. Умоўн. друк. арк. 18,0. Ул.-выд. арк. 11,5. Тыраж 1000 экз. Заказ 226. Выдавецкае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Народная асвета» Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь. Пасведчанне аб дзяржаўнай рэгістрацыі выдаўца, вытворцы, распаўсюджвальніка друкаваных выданняў № 1/2 ад 08.07.2013. Пр. Пераможцаў, 11, 220004, Мінск, Рэспубліка Беларусь. Адкрытае акцыянернае таварыства «Паліграфкамбінат імя Я. Коласа». Пасведчанне аб дзяржаўнай рэгістрацыі выдаўца, вытворцы, распаўсюджвальніка друкаваных выданняў № 2/3 ад 10.09.2018. Вул. Каржанеўскага, 20, 220024, Мінск, Рэспубліка Беларусь.