Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
Маса Дз., якія жывуць ў БССР, ад 22 г (малы стракаты дзяцел) да 300 г (жаўна). Дзюба моцная, прамая, долатападобная. Ногі кароткія (2 пальцы накіраваны ўперад, 2 або 1—назад), з учэпістымі кіпцюрамі. Хвост з цвёрдых пругкіх пёраў з завостранымі канцамі. Крылы кароткія, тупыя. Манагамы. Гняздуюцца ў дуплах, якія самі выдзёўбваюць. У кладцы 3—14 белых яец. Наседжванне 11—13 сут. Птушанятныя птушкі: птушаняты выходзяць з яец голыя, бездапаможныя, некаторы час знаходзяцца ў гняздзе. Іл. гл. на ўкл. да арт. Дзятлавыя.
Літ.: Федюшнн A. В., Д о лб п к М. С. Птнцы Белорусснп.— Мн., 1967; Карташев Н. Н. Снстематнка птнц.— М., 1974; Степанян Л. С. Состав іі распределенне птнц фауны СССР: Неворобыіные. Non-Passerifor-
mes,—М.. 1975 A. М. Дарафееў.
ДЗЯТЛАУКА, рака, левы прыток Моўчадзі (бас. Нёмана), у Дзятлаўскім р-не. Даўж. 26 км. Пачынаецца на ПнУ ад в. Юравічы. Сярэдні пахіл воднай паверхні 2,1 %о. На ўсім працягу каналізаваная. Вадазбор (151 км2) на Навагрудскім узв., пад лесам 14 %. На рацэ г. п. Дзятлава. ДЗЯТЛАУСКАЯ БРАХІАНТЫКЛІНАЛЬ. тэктанічная структура ў Дзятлаўскім р-не, у межах Зэльвенска-Іўеўскага вала Цэнтр.-бел. масіву Бел. антэклізы. Выяўлена свід-
раваннем пры геолага-здымачных работах. Выдзяляецца па паверхні крышт. фундамента, мае субмерыдыянальнае распасціранне і абмежавана ізагіпсай паверхні фундамента 0. Памеры 33x9 км.
ДЗЯТЛАУСКІ АНТЫКЛІНОРЫЙ (ад назвы г. п. Дзятлава), тэктанічная структура фундамента ў складзе Зах.-Бел. складкавай сістэмы архейска-раннепратэразойскага ўзросту. Выражаны палосаю перавагі адмоўнага магнітнага і паніжанага гравітацыйнага палёў, Падзяляе Іўеўскі і Навагрудскі сінклінорыі. Распасціранне паўн.-ўсходняе. Даўж. каля 100 км, шыр. ад 8—10 да 20 км. Ад звязаных з ім структур аддзелены разломамі.
ДЗЯТЛАЎСКІ ЛЯСГАС, на тэр. Дзятлаўскага, Лідскага і Слонімскага р-наў. Арганізаваны ў 1968. Пл. 59,8 тыс. га, у т. л. пад лесам 53,6 тыс. га (1.1.1978). 7 лясніцтваў. Лясы 1-й (18,7 тыс. га) і 2-й (41,1 тыс. га) груп. Хваёвыя займаюць 78,5 %, яловыя 8,8, бярозавыя 6, альховыя 5,4, іпшыя 1,3 % укрытай лесам плошчы. Маладнякоў 72,7 %, сярэднеўзроставых 22,4, прыспяваючых 4,6, спелых лясоў 0,3 %. Агульны запас дрэвастою 4,96 млн. м3, у т. л. спелага 0,05 млн. м3, гадавы прырост драўніны 0,19 млн. м3. Сярэднія ўзрост лясоў 27, банітэт 11,3, паўната 0,71. Штогод аб’ём лесасечнага фонду 28 тыс. м3, высечак догляду 33 тыс. м3, лесааднаўленне на пл. 900 га.
ДЗЯТЛАЎСКІ РАЁН, на ПдУ Гродзенскай вобл. Пл. 1,5 тыс. км2. Гар. пас. Дзятлава — цэнтр раёна; г. п. Казлоўшчына і Наваельня, 233 сельскія нас. пункты, 15 сельсаветаў.
Паверхня ўзгорыста-раўнінная. Агульны нахіл пераважпа на ПнЗ да Нёмана. На Пн і 3 Нёманская
У зоне адпачынку Дзятлавічы.
ніз., па У адгор’і Навагрудскага ўзвышша. 43 % тэр. на выш. ніжэй за 150 м, 35 % — на выш. 150—200 м, 22 % тэр. вышэй за 200 м. Глыб. расчлянення рэльефу ў межах Навагрудскага ўзв. і паблізу далін рэк да 30 м/км2, на Нёманскай ніз. да 2,5 м/км2. Найвышэйшы пункт 283 м (за 4 км на ПдУ ад Дзятлава), найб. нізкая адзнака 116 м (на 3 — урэз Нёмана).
Геалагічная будова 1 к арысныя выкапні. У тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да Цэнтральнабеларускага масіву (Бел. антэклізы). Зверху залягаюць пароды антрапагенавага ўзросту, найб. пашыраны ледавіковыя і флювіягляцыяльныя адклады сожскага зледзянення, на Пн 1 3 алювіяльныя адклады Нёмана і Шчары; ніжэй утварэнні дняпроўскага, бярэзінскага 1 беларускага ледавікоў. Агульная магутнасць антрапагенавых адкладаў 70—100 м, у ледавіковых лагчынах да 150—200 м. Пад імі месцамі трапляюцца неагенавыя 1 палеагенавыя адклады магутнасцю да 20 м, паўсюдна верхнемелавыя ўтварэнні таўшчынёй 9<—55 м, верхнепратэразойскія пароды ад 3—15 да 25—30 м. Пароды крышт. фундамента на глыб. 150—300 м. Вядомы 67 дробных радовішчаў торфу з агульнымі запасамі 3 млн. т; 14 радовішчаў мелу з запасамі 72,3 млн. т (найб. Курпяшоўскае, Вензавецкае, Лагунскае, Раклевіцкае Жадзейскае, Янаўшчынскае, Палонкаўскае); 4 радовішчы пясчана-жвіровага матэрыялу з запасамі 4,8 млн. м3 (найб. Дварэцкае, Валоўнікаўскае, Вялікапалонкаўскае); Зачэпіцкае радовішча цэментнай гліны; Далінскае радовішча глін для аглапарыту; Мелайкоўшчынскае радовішча цагельнай гліны; 2 радовішчы буд. пяскоў з агульнымі запасамі 0,5 млн. м3. Пра кожнае радовішча гл. адпаведны артыкул.
К л і м а т. Раён адносіцца да Навагрудскага агракліматычнага раёна на У і Гродзенска-Івацэвіцкага агракліматычнага раёна на 3. Сярэдняя т-ра студз. —6,1, ліп. 17,6 °C. Ападкаў 620 мм за год. Вегет. перыяд 193 сут. Метэаралагічныя паказчыкі гл. таксама ў арт. пра Лідскую, Навагрудскую, Шчучынскую метэастанцыі. Гідраграфія. Рэкі належаць да Нёманскага гідралагічна-
Да артыкулаў Гельмінтаспарыёзы, Грыбныя хваробы раслін I, Хваробы раслін VII. 1. Цёмна-буры гельмінтаспарыёз пшаніцы: пашкоджанні ўсходаў, дарослай расліны, зерня і лісця. 2. Паласаты гельмінтаспарыёз ячменю: пашкоджаныя ліст і зерне. 3. Сеткаваты гельмінтаспарыёз ячменю: пашкоджанні лісця і ўсходаў. 4. ГІаласаты гельмінтаспарыёз цімафееўкі лугавой: пашкоджанні ўсходаў, лісця і коласа. 5. Сеткаваты гельмінтаспарыёз цімафееўкі лугавой: пашкоджанні лісця і ўсходаў. 6. Чырвона-буры гельмінтаспарыёз аўса: пашкоджаны ліст.
Да артыкулаў Грыбы III, Гіграфор: 1 —позні; 2 — аліўкава-белы; 3 — матава-чырвоны; 4 — лясны; 5 — сыраежкападобны; 6 — белы.
Да артыкулаў Грыбы IV, Гнаявік: 1 —складкаваты; 2 — белы; 3 — шэры; 4 — мігатлівы; 5 — чарнільны; 6 — рассеяны.
Да артыкула Глеба. Разрэзы глеб БССР. 1. Дзярнова-карбанатная глеба на меле. 2. Бурая лясная глеба на рыхлых супесках, падасланая пяском. 3. Дзярнова-палева-падзолістая глеба на магутных пылаватых суглінках. 4. Дзярнова-падзоліста-глеяватая глеба на магутных пылаватых суглінках. 5. Дзярнова-глеяватая глеба на магутных рыхлых пясках. 6. Тарфяна-глеевая глеба нізіннага тыпу. 7. Тарфяна-балотная сярэднемагутная глеба нізіннага тыпу. 8. Алювіяльная (поймавая) дзярноваглеяватая глеба на слаістым алювіі.
Да артыкула Гнёзды: 1 —пеначкі-вяснічкі; 2 — коніка ляснога; 3 — берасцянкі; 4 — ластаўкі гарадской; 5—чарацянкі дроздападобнай, 6 — паганкі малой; 7 — івалгі; 8 — дразда пеўчага; 9 — валасянкі чорнагаловай; 10 — зуйка; 11 —рэмеза звычайнага; 12 — сініцы даўгахвостай; 13 — павука-серабранкі; 14 — мышы-малышкі; 15 — колюшкі трохіголкавай; 16 — шэршня звычайнага.
Да артыкулаў Голанасенныя, Расліны VIII. 1. Елка еўрапейская (а— вегетатыўныя пупышкі, б, в, г — галінкі з мікрастробіламі, д— пупышкавыя лускавінкі ў мікрастробілах, е, ж— розныя стадыі выспявання шышкі, з — насенне). 2. Лістоўніца сібірская (а — укарочаныя і падоўжаныя парасткі, б — галінка з мікрастробіламі, в, г, д — розныя стадыі выспявання шышкі, е — насенне). 3. Хвоя звычайная (а — галінка з маладымі парасткамі, 6 — галінка з шышкай і мікрастробіламі, в, г — розныя стадыі выспявання шышкі, д — насенне). 4. Ядловец звычайны (а — парастак з мікрастробіламі, б — парастак з шышкаягадамі). 5. Ціс ягадны (а — парастак з насеннем, б — парастак з мікрастробіламі, г — семяпупышка).
Да артыкула Горныя пароды I. 1. Калійная соль. 2. Вапняк водарасцевы. 3—4. Граніт. 5. Гіпс. 6. Базальт міндалекаменны.
7. Пегматыт.
3
2
4
5
Да артыкула Горныя пароды II. 1. Каменная соль. 2. Гнейс. 3. Амфібаліт. 4. Туф вулканічны. 5. Туф псефітавы.
Да артыкула Горныя пароды III. 1. Кварцыт жалезісты. 2. Бурштын. 3. Мел. 4. Аргіліт чырванаколерны слаісты. 5. Пясчанік.
« i'’V
Да артыкула Горныя пароды IV. 1. Тыліт. 2. Нафта. 3. Алеўраліт слаісты. 4. Даламіт. 5. Торф. 6. Вапняк аалітавы. 7. Сапрапель.
Да артыкулаў Грыбы V,
Грузды: 1 — перцавы; 2 — жоўты;
3 — сапраўдны; 4 — чорны; 5 — асінавы.
Да артыкулаў Грыбы VI, Дажджавік: 1 —шыпаваты; 2 — грушападобны; 3 — імшысты; 4 — маленькі; 5 — вожыкападобна-калючы.
Да артыкула Груша. 1. Квітучае дрэва. Сарты: 2. Бэра лошыцкая. 3. Дзюшэс летні. 4. Лімонаўка. 5. Беларуская позняя.
Да артыкулаў Грызуны, Млекакормячыя I, Жывёлы V. 1. Нутрыя. 2. Бабёр. 3. Андатра. 4. Соня лясная. 5. Вадзяны пацук. 6. Вавёрка звычайная ўлетку (злева) і зімою. 7. Мыш-малышка. 8. Палёўка звычайная. 9. Палёўка рыжая лясная. 10. Хамяк звычайны. 11. Рабы суслік.
Да артыкулаў Жужалі, Жукі I, Насякомыя III. 1. Жужаль зярністы. 2. Жужаль рашэцісты. 3. Жужаль фіялетавы. 4. Жужаль лясны. 5. Жужаль палявы. 6. Жужаль валасісты. 7. Бягун залацісты. 8. Бягуй марудны. 9. Бягун ізумрудны. 10. Бягун шасцікрапінкавы. 11. Птэростых яміста-крапінкавы. 12. Птэростых звычайны.
Да артыкулаў Губавыя грыбы, Грыбы VII. 1. Ганадэрма плоская. 2. Карыёлел радковы. 3. Фелінус несапраўдны. 4. Інанотус прамянёвы. 5. Асмапор пахучы. 6. Фомес сапраўдны. 7. Карыёл занальны. 8. Чага. 9. Дэдалея бугрыстая. Ю.Летыпор сернажоўты. 11. Гіменахета тытунёвая. 12. Плотавы грыб. 13. Мукранапор лямцавы. 14. Шчыліналіснік звычайны. 15 Фелінус несапраўдны асінавы. 16. Грыфала кучаравая.
Да артыкулаў Даўганосікі, Жукі II, Насякомыя IV, Жывёлы VI (рысачка збоку жука паказвае яго натуральны памер). 1. Скасар малы чорны. 2. Даўганосік бледна-зялёны ліставы. 3. Даўганосік грушавы ліставы. 4. Лісцягрыз рыжавусы. 5. Каратканос хваёвы. 6. Даўганосік вастравокі шчаціністы. 7. Даўганосік паласаты гарохавы. 8. Даўганосік шэры бураковы. 9. Даўганосік зялёны вярбовы. 10. Даўганосік паласаты бураковы. 11. Даўганосік тыгровы. 12. Даўганосік чартапалохавы. 13. Даўганосік вялікі хваёвы. 14. Даўганосік шчаўевы. 15Даўганосік гарчаковы. 16. Даўганосік ліставы люцэрнавы. 17. Даўганосік свірнавы. 18. Скрытнахобаінік альховы. 19. Смалёўка кропкавая. 20. Смалёўка стваловая. 21. Смалёўка шышкавая. 22. Смалёўка хваёвая жардняковая. 23. Скрытнахобатнік насенны. 24. Пладажыл арэхавы. 25. Пладажыл дубовы. 26. Кветкаед хваёвы. 27. Кветкаед малінавы. 28. Кветкаед яблыневы. 29. Кветкаед костачкавы. 30. Даўганосік залознікавы. 31. Даўганосік-семяед канюшынавы. 32. Сцеблаед канюшынавы.
Да артыкулаў Двухкрылыя, Насякомыя V, Жывёлы VII. 1. Жужала чорны (Bombylius ater). 2. Стракатаножка кольчатая (Nephrotoma crocata). 3. Таўкачык цемнацелы (Empis tessellata). 4. Ільніца лунаючая (Helophilus pendulus). 5. Галіца грушавая пладовая (Contarinia pyrivora). 6. Ратны камарык (Sciara thomae). Журчалка кветкавая (Myiatropa florea). 8. Авадзень рускі (Rhinoestrus purpureus). 9. Myxa вішнёвая (9а — самка, Rhagoletis cerasi). 10. Myxa чырванахвостая (Bercaea haemorrhoidalis). 11. Тахіна вялікая (Tachina grossa). 12. Myxa цыбульная (Delia antiqua). 13. Ільвінка зялёная (Odontomyia viridula). 14. Сляпень бычыны (Tabanus bovinus). 15. Myxa сіняя мясная (Calliphora vomitoria). 16. Мошка ўпрыгожаная (Odagmia ornata). 17. Ктыр ястрабніца рыжая (Dioctria rufipes). 18. Кзетачніца дажджавая (Anthomyia pluvialis). 19. Журчалка восападобная (Temnostoma vespiformae). 20. Таўстаножка вялая (Bibio marei). 21. Жаласніца чорная (Hemipenthes morio).
КНІГІ ОНЛАЙН
