Энцыклапедыя прыроды Беларусі
У 5-і т. Т. 2.
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 522с.
Мінск 1983
К л і м а т. Большая ч. раёна належыць да Ашмянска-Мінска-Свян-
цянскага аграклі.чатычнага раёна, паўд.-ўсх.— да Ушацка-Лепельскага агракліматычнага раёна. Сярэдняя т-ра студз. —7,2, ліп.— 17,2 °C. Ападкаў 623 мм за год. Вегет. перыяд 183 сут. Іншыя метэаралагічныя паказчыкі гл. ў арт. Докшыцкая ме~ тэаралагічная станцыя. Гідраг р а ф і я. Рэкі адносяцца да Вілейскага гідралагічнага раёна (падраён А). На тэр. раёна часткова праходзіць водападзел паміж рэкамі Балтыйскага і Чорнага мораў — Нёманам і Дняпром. У раёне пачынаюцца і цякуць рэкі Бярэзіна з Поняй (бас. Дняпра), Вілія і Сэрвач з Галядзай (бас. Нёмана). Густата натуральнай рачной сеткі 0,43 км/км2. Агульная працягласць асушальнай сеткі 6,1 тыс. км, у т. л. адрэгуляваных водапрыёмнікаў 75 км, магістральных і падвадных каналаў 545 км,
ЛАНДШАФТЫ ДОКШЫЦКАГА РАЁНА
"SBu.
греразіно^
'Юрка'
Ліпск
ШОхнаўі
БераснРўка^
Бярозкі
Волчс
О Цэнтр раёна
О Цэнтры сельсаветаў
Пункт назірання за станам забруджанасці
із.СэрбачУ?^ О-~ ГУ> уЯнушовод
СігыУч’чф ДОКШЫЦЫ
* ) Хг-Камайск,
''Ч 'Адрубак
1. Платопадобнае марэннае ўзвышша з азёрамі, камамі, западзінамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя, месцамі слабаэрадзі раваныя сугліністыя. Ворныя землі.
2. Сярэднеўзгорыста-градавае камава-марэннае ўзвышша. Глебы дзярнова-падзол істыя супясчана-пясчаныя. Хваёвыя, шыракалістаяловыя лясы.
3. Хвалістая марэнная раўніна з азёрамі, марэннымі градамі, катлавінамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя, дзярнова-падзолістыя забалочаныя сугліністыя. Ворныя землі, участкі яловых, асінавых лясоў.
4. Спадзістахвалістая марэнная раўніна з камамі, лагчынамі, катлавінамі. Глебы дзярновападзолістыя, часта забалочаныя, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя супясчаныя. Ворныя землі, участкі шыракаліста-яловых, яловых лясоў.
5. Узгорыста-хвалістая марэнная раўніна з камамі. Глебы дзярнова-па дзол і стыя, часта забалочаныя супясчаныя. Ворныя землі, хваёвыя, шыракаліста-яловыя лясы.
6. Узгорыста-хвалістая марэнная раўніна з камавымі і марэннымі ўзгоркамі, лагчынамі. Глебы дзярнова-падзолістыя, часта забалочаныя супясчана-сугліністыя. Ворныя землі, участкі яловых, бярозавых лясоў.
7. Спадзістахвалістая водна-ледавіковая раўніна з азёрамі, камамі, участкамі марэннай
рэгуляцыйных каналаў 1,4 тыс. км. Найб. азёры Сэрвач, Плаўна, Вольшыца, Медзазол, Межужол, Манец. Г л е б ы. Тэр. раёна ў межах Вілейска-Докшыцкага аграглебавага раёна і Браслаўска-Глыбоцкага аграглебавага раёна (паўн.-зах. частка). Глебы с.-г. угоддзяў (у %): дзярновыя і дзярнова-карбанатныя 0,6, дзярнова-падзолістыя 27,4, дзярнова-падзолістыя забалочаныя 44. дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя 4,4, поймавыя (алювіяльныя) 1,2, тарфяна-балотныя 22,4; паводле мех. складу (у %): сугліністыя 18, супясчаныя 54,4, пясчаныя 5,2, тарфяныя 22,4. Плоскасная эрозія на 3,6 % пл. ворных зямель, у т. л. на 2,2 % слабая; 46,6 % ворных зямель завалунена. Раслінны і жывёльны с в е т. Прыродная расліннасць належыць да Ашмянска-
раўніны, катлавінамі. Глебы дзярнова-падзолістыя супясчаныя, тарфяна-балотныя. Хваёвыя лясы, ворныя землі.
8. Пласкахвалістая водна-ледавіковая раўніна з азёрамі, камамі, астанцамі марэннай раўніны. Глебы дзярнова-падзолістыя забалоча< ныя супясчана-пясчаны я. Хваёвыя, шыракаліста-яловыя, бярозавыя лясы, участкі ворных зямель.
9. Плоская азёрна-алювіяльная нізіна з астанцамі тэрас з дзюнамі, азёрамі. Глебы тарфяна-балотныя, дзярнова-падзолістыя супясчана-пясчаныя. Вярховыя, пераходныя і нізінныя балоты, драбналістыя лясы, участкі хваёвых лясоў, ворных зямель.
10. Плоская меліяраваная азёрна-балотная нізіна з камавымі і марэннымі ўзгоркамі, астанцамі марэннай раўніны. Глебы тарфянабалотныя, дзярнова-падзолістыя сугліністыя. Ворныя землі, участкі вярховых балот.
11. Даліна з плоскай поймай, лакальнымі тэрасамі з дзюнамі. Глебы поймавыя дзярновыя забалочаныя супясчана-пясчаныя, тарфяна-балотныя. Злакавыя гі драмезафітныя лугі з участкамі хваёвых лясоў, нізінных балот, ворных зямель.
12. Даліна з плоскай поймай, лакальнымі тэрасамі. Глебы поймавыя дзярновыя забалочаныя. Хваёвыя лясы, участкі нізінных балот, ворных зямель.
Мінскай геабатанічнай акругі. Агульная пл. лугоў 33,2 тыс. га. Сухадолы займаюць 20,2 %, нізінныя 61,3, заліўныя 18,5 %. Пад лясамі, якія адносяцца да падзоны дубова-цемнахвойных лясоў, 44 % тэр. раёна. Напб. буйныя лясныя масівы пл. да 180—200 км2 на Пн і У. На ПдЗ ад Докшыц лясныя масівы пл. 0,8— 2 км2. Склад лясоў (у %): хваёвыя 64,8, яловыя 15,6, ясянёвыя 0,1, дубовыя 0,1, бярозавыя 13,3, асінавыя 2,3, шэраальховыя 1,9, чорнаальховыя 1,9. 12,5 % лясоў — штучныя, пераважна хваёвыя пасаджэнні. 28 балот (належаць да Асгравецка-Лепельскага тарфянога раёна) агульнай пл. 51,8 тыс. га, з іх 43,7 тыс. га нізінныя, 8,1 тыс. га вярховыя. Найб. балотныя масівы: Жураўлёўскае, Каралінскае, Сэрвач, Жары, КазённаеЭмкіна, Поня. 3 паляўніча-прамысл, Жывёл водзяцца лось, дзік, казуля, ліс, воўк, рысь, япотападобны сабака, заяц-бяляк і заяц-русак, куніца, вавёрка, тхор, гарнастай, норка, выдра, андатра, бабёр.
Прыродакарыстанне і ахова прыроды. Пад с.-г. ўгоддзямі 38,9 % тэр. (23,1 % ворных зямель, 15,1 % сенажацей і пашаў). Асн. землекарыстальнікі — 19 калгасаў (38,9 тыс. га с.-г. угоддзяў агульнага карыстання) і 10 дзяржгасаў (40 тыс. га с.-г. угоддзяў). На канец 1981 асушана 16,1 тыс. га с.-г. угоддзяў. Сярэдпі бал банітэту с.-г. угоддзяў 31, найвышэйшы 39, напніжэйшы 22. Спецыялізацыя калгасаў і дзяржгасаў — ільнаводства і малочна-мясная жывёлагадоўля, пашыраны пасевы збожжавых і бульбы. Прадпрыемствы па вытв-сці буд. матэрыялаў, паліўнай, харч. і лясной прам-сці. У раёне Бягомльскі лясгас, часткова Глыбоцкі доследны лясгас (Тумілавіцкае лясніцтва), Верацейская лесапаляўнічая гаспадарка. На тэр. раёна паўн. ч. Бярэзінскага бія-
Домжарыцкае возера.
М. С. Долбік.
сфернага запаведніка, помнікі прыроды мясц. значэння — дубы ў в Сітцы і ў Бярозкаўскім лясніцтве. У Докіпыцах пункт назірання за станам забруджвання глебы. 3 ахоўных звяроў і птушак, занесеных у Чырвоную кнігу Беларускай ССР, трапляюцца буры мядзведзь, барсук, скапа, змеяед, беркут, арлан-белахвост, сапсан, лебедзь-шыпун, чорны бусел, трохпальцы дзяцел, звычайны гогаль, з раслін — мнаганожка звычайная. На 1.1.1982 у раёне 76 калект. і 14,5 тыс. індывід. членаў т-ва аховы прыроды.
Р. I. Ляеіцкая, Г. П. Рудава, М. Ф. Янюк. ДОЛБІК Міхаіл Сцяпанавіч (н. 12.2. 1920, в. Трашковічы Куйбышаўскага р-на Калужскай вобл.), беларускі сав. арнітолаг. Д-р біял. н. (1972). Чл. КПСС з 1970. Скончыў БДУ (1947). 3 1948 y АН БССР: з 1955 ст. навук. супрацоўнік Ін-та біялогіі, з 1975 заг. лабараторыі экалогіі наземных пазваночных Аддзела заалогіі (з 1980 Ін-т заалогіі). Асн. працы па арніталогіі, зоагеаграфіі і паляўніцтвазнаўству, біял. асновах выкарыстання і аховы птушак, ландшафтнай арніталогіі. Вызначыў склад фауны птушак Палесся і ўсёй рэспублікі, іх пашырэнне, біял. асаблівасці, сістэматыку, паходжанне, экалагічныя сувязі, гасп. значэн-
не. Высветліў размеркаванне прамысл. птушак, лясных вераб'іных, птушак культурных ландшафтаў. Даследаваў асаблівасці перыядычных з’яў у жыцці птушак, вясновых і асенніх міграцый, месцаў зімовак. Распрацаваў зоагеагр. раянаванне тэр. рэспублікі на ландшафтнай аснове. Удакладніў уплыў меліярацыі балот па арнітафауну Палесся. Вызначыў асн. кірункі выкарыстання птушак у БССР з улікам аховы рэдкіх відаў і відаў, якія знікаюць. Удзельнічаў у стварэнні Чырвонай кнігі Беларускай ССР (1981).
Тв.: Птпцы Белорусского Полесья.— Мн., 1959; Боровая дпчь.— Мн., 1964; Птііцы Белорусснн.— Мн., 1967 (разам з А. У. Фядзюшыным); Ландшафтная структура орнптофауны Белорусспп.— Мн., 1974; Редкпе п псчезаюіцііе птпцы Белорусснн.— Мн., 1978 (разам з A. М. Дарафеевым); Влпянне меліюраціш на жпвотный мпр Белорусского Полесья.— Мн„ 1980 (у сааўт.).
ДОМАШНЯ, рака, правы прыток Сянны (бас. Сажа), у Чэрыкаўскім р-не. Даўж. 12 км. Пачынаецца на ПнУ ад в. Міхайлаўка. Сярэдні нахіл воднай паверхні 2,4 %о. Вадазбор (29 км2) у межах Аршанска-Магілёўскай раўніны, пад лесам 62 %. ДОМЕЛЬКА, рака, правы прыток Усяжы (бас. Гайны), у Смалявіцкім р-не. Даўж. 11 км. Пачынаецца каля в. Багута. Сярэдні нахіл воднай паверхні 2,1 %0. У ніжнім цячэнні каналізавана. Вадазбор (51 км2) на У Мінскага ўзв., пад лесам 19 %.
ДОМЖАРЫЦКАЕ БАЛОТА. нізіннага (28 %), вярховага (37 %).пераходпага (26 %) і мяшанага (9 %) тыпаў, на ПдЗ Лепельскага р-на, у вадазборы р. Бярэзіна. Асобныя ўрочышчы на балоце маюць назвы Вокпы, Глухая Быкаўка, Жылая Быкаўка, Святая Лука, Доўгі Востраў, Казіпы Пераекок, Конскае. Паўлава, Шэры Востраў і інш. Пл. 10,9 тыс. га, у межах прамысл. паклада 9,4 тыс. га. Глыб. торфу да 6,9 м, сярэдняя 2,4 м, ступень распаду нізіннага 28 %, вярховага 23, пераходнага 25 %, попельнасць адпаведна 9,9 %, 5, 6,4 %. Балота ў натуральным стане, з’яўляецца ч. Бярэзінскага біясфернага запаведніка. Занята лесам з хвоі і бярозы. На Пд пераважаюць асокі і сфагнавыя імхі. Падсцілачны торф на ‘/з балота, на асобных участках ёсць сапрапель. Трапляюцца пясчаныя грады з ялова-шыракалістым лесам.
ДОМЖАРЫЦКАЕ ВОЗЕРА, у Лепельскім р-не, у бас. р. Сергуч; на тэр. Бярэзінскага біясфернага запаведніка. Пл. 2,29 км2. Даўж. 1.97 км, напб. шыр. 1,33 км, найб. глыб. 2,2 м,
сярэдняя 1.2 м. Аб’ём вады 2,81 млн. м3. Вадазбор (30,5 км2) нізінны, складзены з пяскоў і торфу, 80 % пл. пад лесам, пераважна забалочаным.
Катлавіна рэшткавага тыпу, круглаватая, выцягнута з ПнЗ на ПдУ. Схілы нізкія, спадзістыя, параслі лесам і хмызняком. Берагавая лінія (даўж. 6,1 км) слабазвілістая, на У утварае вял. заліў. Берагі нізкія, забалочаныя, у паўд. ч. тарфяністыя, пад хмызняком. Дно плоскае, каля берагоў выслана торфам, месцамі (на У і 3) пяском, у цэнтр. ч. пашыраны грубадэтрытавыя сапрапелі. Мінералізацыя вады паніжаная (да 120 мг/л), вял. колькасць арган. рэчыва (колернасць 120—140 °), празрыстасць 0,6 м. Дыстрафіруючае. Слабапраточнае: на Пн выцякае ручай у р. Сергуч. Возера поўнасцю зарасло падводнымі макрафітамі. Уздоўж берагоў палоса надводнай расліннасці (чарот, трыснёг) шыр. да 150 м. Водзяцца карась, лінь, акунь, шчупак, плотка.
КНІГІ ОНЛАЙН
